Konstrukcja źdźbła trawy jest arcydziełem: bardzo długa w stosunku do średnicy łodyga i umieszczony na jej końcu ciężki kłos. Smagane wiatrem wygina się, ale nie łamie. Zawdzięcza to budowie tkanek i ich strategicznemu rozmieszczeniu na obwodzie łodygi.

R1dTwfrrX4o6e1

Fotografia przedstawia wiele ukośnie przeciętych, fioletowo - brązowych łodyg trzciny cukrowej.

1. Klasyfikacja tkanek roślinnych

Różnorodność tkanek jest wynikiem przystosowania się roślin do życia w środowisku lądowym. Niestabilne warunki suchego lądu, zwłaszcza okresowe susze, zmuszają rośliny do posiadania elementów transportujących i magazynujących wodę. Konieczne jest też też wykształcenie powłok zabezpieczających przed parowaniem. Rośliny, pnąc się do światła, potrzebują elementów usztywniających ich wiotkie ciała. Powstanie tkanek jest zatem odpowiedzią na czynniki środowiska.

TkankatkankaTkanka to grupa komórek o podobnym pochodzeniu i budowie, pełniąca w organizmie określoną funkcję. U współczesnych roślin wyróżnia się tkanki twórcze i stałe. Komórki tkanek twórczych mają zdolność do ciągłych podziałów. Komórki tkanek stałychtkanki stałetkanek stałych są wyspecjalizowane do pełnienia określonej funkcji, nie mnożą się, mogą tylko rosnąć i mają kształt charakterystyczny dla danej tkanki .

RBfoqaBv83Lc01

Ilustracja przedstawia podział tkanek roślinych w postaci schematu blokowego.

2. Tkanki twórcze

Rośliny rosną przez całe swoje życie. Za ich wzrost odpowiedzialne są tkanki twórczetkanki twórczetkanki twórcze zbudowane z niewielkich komórek o cienkich ścianach i dużych jądrach komórkowych. Komórki te mają niezdrewniałe ściany i niewielką objętość, dlatego są zdolne do ciągłych podziałów. Komórki potomne komórek tkanki twórczej dają początek wszystkim tkankom budującym ciało rośliny.

Tkanka twórcza występuje w stożkach wzrostu na szczycie łodygi i na końcu korzenia. Efektem podziałów komórkowych zachodzących w stożku wzrostu pędu i stożku wzrostu korzenia jest wydłużanie się rośliny. U roślin wieloletnich – drzew i krzewów – występuje również tkanka twórcza zwana miazgą, która znajduje się pod powierzchnią łodygi i korzenia. Dzięki niej rośliny przyrastają na grubość. Powstają z niej tkanki przewodzące w łodydze i korzeniu oraz korek okrywający starsze części tych organów.

RMaEApGlxDQv71

Schemat ilustrujący budowę pierwotną rośliny. Roślina umieszczona w podłożu, na czerwono zaznaczono położenie tkanek twórczych bocznych, na zielonu stożki wzrostu.

RtQolf71J2gUX1

Mikrofotografia przedstawiajaca przekrój podłużny przez stożek wzrostu pędu. Komórki zabrwione na fioletowo, cienkościenne o dużych jądrach.

R1IbERBigEtpC1

ilustracja pokazuje fragment pnia i warstwy tkanek położonych pod korą, w tym miazgę.

RSQJ15en9YTF21

Ilustracja przedstawia fragment przekroju łodygi. Pomiędzy drewnem i łykiem występuje miazga.

RcVTCJ2U8V98V1

Mikrofotografia pokazuje tkanki szczytu korzenia w przekroju podłużnym. Komórki cienkościenne, o dużych jądrach.

R5xF58IN2pmoX1

Ilustracja przedstawia położenie tkanek twórczych u traw. Czerwony kolor zaznaczono na szczytach korzeni i u podstawy członów łodygi.

3. Tkanki okrywające

Tkanka okrywającatkanka okrywającaTkanka okrywająca zabezpiecza przed uszkodzeniami i utratą wody, zapewnia roślinie kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Stanowi najbardziej zewnętrzną warstwę jej ciała. Na łodygach zielnych nosi nazwę skórki, na zdrewniałych – korka.

Skórka utworzona jest z jednej warstwy żywych, pozbawionych chloroplastów komórek, które ściśle do siebie przylegają, co utrudnia niekontrolowaną utratę wody i wnikanie mikroorganizmów do wnętrza rośliny. Komórki skórki pokrywają powierzchnię rośliny jednorocznej, tworząc przezroczystą, zwartą warstwę, która wyglądem i funkcją przypomina przezroczystą folię. Zewnętrzne ściany komórek skórki liści i młodych łodyg pokrywa kutykulakutykulakutykula, warstwa ochronna złożona głównie z wosku, która ogranicza parowanie. Niektóre komórki skórki pełnią dodatkowe funkcje ułatwiające życie roślinom. Tworzą one w częściach nadziemnych roślin włoski i aparaty szparkowe, a w podziemnych – włośniki.

RBesB7nYvxy7P1

Skórka (epiderma) dolnej strony liścia gynury - Gynura sp. Widoczne są trzy typy komórek skórki: aparaty szparkowe (z chloroplastami), komórki właściwe skórki o falistych ścianach bocznych oraz włoski mechaniczne

Korek jest tkanką okrywającą powstającą na powierzchni łodyg i korzeni, które przyrastają na grubość. Tworzą go ułożone warstwowo martwe, wypełnione powietrzem komórki o zgrubiałych ścianach wysyconych substancjami nieprzepuszczalnymi dla wody i powietrza. Taka warstwa chroni przed urazami mechanicznymi, utratą wody i mrozem. Luźniej ułożone komórki korka to tzw. przetchlinki, przez które odbywa się wymiana gazowa. Zdrewniała łodyga grubiejąc „rozpycha” warstwy korka, powodując spękanie jego powierzchni.

R1BmeswSwozfk1

Ilustracja przedstawia komórki skórki, okrywającej powierzchnię rośliny jednorocznej. Tworzą one przezroczystą i zwartą, nieprzepuszczlną warstwę wyglądem i funkcją przypominającą przezroczystą folię.

R1BzSyEofGHWj1

Ilustracja przedstawia budowę wewnętrzną tkanki korkowej.

R1TG8Tk4UYT7T1

Ilustracja przedstawia budowę zdrewniałej łodygi

Rw0FwDxdF0iHS1

Ilustracja przedstawia trzy zielone rysunki aparatów szparkowych w powiększeniu mikroskopowym. Pierwszy od góry to widok otwartej szparki. Dwie stykające się końcami, kiełbaskowate komórki mają wewnątrz liczne ciemne ziarna – chloroplasty. Poniżej ukazano przekrój poprzeczny przez aparat szparkowy. Zielone komórki z chloroplastami otaczają pustą przestrzeń. Po prawej w kole fotografia mikroskopowa skórki z komórkami szparkowymi.

R1TQ0np0iEFv61

Ilustracja przedstawia po lewej schematycznie przekrój przez wydłużoną komórkę – włośnik, oznaczony kolorem błękitnym. Wciska się on pomiędzy brązowe grudki gleby. Po prawej fotografia mikroskopowa białego korzonka z licznymi włośnikami.

RWWBpzMOILkH11

Dwie szare fotografie z mikroskopu elektronowego przedstawiają dwa rodzaje włosków, wystających nad powierzchnię skórki. Po lewej są cienkie, spiczaste włoski jednokomórkowe. Nad fotografią znajduje się schematyczny rysunek włoska. Po prawej ukazano włoski gruczołowe. Są grube, z kulistą główką. Nad fotografią znajduj się schematyczny rysunek włoska gruczołowego.

Polecenie 3

Wyjaśnij, w jaki sposób pędy łąkowej rośliny przytulii czepnej przyczepiają się do sierści zwierząt i odzieży ludzi oraz jakie znaczenie przystosowawcze ma taka budowa.

RxINDF2uhxfcY1

Ilustracja przedstawia górną część pędu przytulii czepnej. Wszystkie organy pokryte drobnymi kolcami o zagiętych końcach.

Ciekawostka

W Hiszpanii i Portugalii uprawiane są dęby korkowe, z których pozyskiwany jest korek, czyli zewnętrzna warstwa kory. Podczas okorowywania drzew zdejmuje się go płatami, bez uszkadzania wewnętrznej części – komórek regenerujących korę. Kolejne okorowanie może nastąpić dopiero po 10 latach. W ciągu życia pojedynczego drzewa pozyskuje się korek zwykle 12 razy.

R1L7ZQv1hW6pE1

Fotografia przedstawia stertę płatów kory dębów korkowych.

4. Tkanki miękiszowe

Główną masę ciała roślin stanowią tkanki miękiszowetkanka miękiszowatkanki miękiszowe. Komórki tej tkanki są z reguły duże, cienkościenne i luźno ułożone. Pomiędzy nimi znajdują się wolne przestrzenie nazywane przestworami międzykomórkowymi. Zależnie od funkcji wyróżnia się cztery rodzaje miękiszu:

• miękisz asymilacyjnyasymilacjaasymilacyjny występujący we wszystkich zielonych częściach rośliny, głównie w liściach; jego komórki zawierają dużo chloroplastów, co umożliwia przeprowadzanie fotosyntezy;

• miękisz zasadniczy wypełniający całe wnętrze rośliny; jego żywe komórki są luźno ułożone i zawierają duże wakuole; występują w łodygach, korzeniach, mięsistych owocach;

• miękisz spichrzowy magazynujący substancje pokarmowe i wodę; spotykany jest w łodygach, korzeniach oraz w nasionach roślin;

• miękisz powietrzny charakterystyczny dla roślin wodnych i bagiennych; jego komórki rozdzielone są przestrzeniami wypełnionymi powietrzem, co ułatwia unoszenie się liści i łodyg na powierzchni wody oraz umożliwia magazynowanie tlenu i dwutlenku węgla.

RgdzeBzKfgRWa1

Ilustracja po lewej przedstawia zielony miękisz asymilacyjny na przekroju przez liść. U góry i u dołu liścia znajdują się komórki skórki o grubych ścianach. Miedzy nimi znajdują się podłużne, ściśle ułożone obok siebie komórki miękiszu, a pod nimi mniejsze, luźniej ułożone. W tych komórkach jest wiele chloroplastów.

RFIskH54lmPR91

Ilustracja przedstawia duże, beżowe komórki z wypełniająca błękitną wakuolą. Są to luźno ułożone komórki miękiszu zasadniczego, który wypełnia przestrzenie między innymi tkankami.

Rl6BGZjXEL4l21

Ilustracja przedstawia kilka ściśle połączonych, bezowych komórek. Znajdują się w nich liczne fioletowe ziarnistości materiałów zapasowych oraz po kilka małych wakuoli.

RasLAL3XDQexn1

Ilustracja przedstawia beżowe komórki miękiszu połączone ze sobą i tworzące rodzaj siatki. „Oczka” siatki oznaczają przestrzeń, w której może się znajdować powietrze.

5. Tkanki wzmacniające

Tkanki wzmacniającetkanka wzmacniającaTkanki wzmacniające nadają roślinie sztywność i elastyczność. Jest to szczególnie ważne u tych roślin lądowych, które osiągają duże rozmiary. Wyróżnia się dwa rodzaje tkanek wzmacniających: zwarcicę i twardzicę. Zwarcica występuje w młodych, szybko rosnących częściach roślin, jak ogonki liściowe i łodygi. Zbudowana jest z żywych, wydłużonych komórek, które ściśle do siebie przylegają. Ich ściany komórkowe są wzmocnione nierównomiernymi zgrubieniami (największymi w kątach komórek), co zwiększa wytrzymałość rośliny na rozerwanie. Twardzica występuje w wyrośniętych, starszych częściach roślin. Budują ją martwe komórki o grubych, zdrewniałych ścianach. Kształt komórek zależy od ich miejsca położenia w roślinie. Mocno wydłużone i ostro zakończone włókna spotykane są w łodygach lnu i konopi. Małe, nieregularne komórki kamienne znajdziemy w owocach gruszy, łupinach orzechów czy pestkach owoców.

Rib0FJqNGRv191

Ilustracja przedstawia dwa żółte rysunki spod mikroskopu, obrazujące przekrój podłużny i poprzeczny przez zwarcicę. Komórki tej tkanki mają częściowo pogrubione ściany komórkowe, co zaznaczono kolorem szarym.

R1REHBrcrOp6d1

Ilustracja przedstawia na dole fotografię mikroskopową barwionego preparatu przekroju przez łodygę. U góry w przybliżeniu ukazano liczne, przylegające do siebie komórki pod skórką. To zwarcica kątowa.

R1HpTB2sTJXGV1

Ilustracja przedstawia po lewej dwa beżowe, wrzecionowate włókna twardzicy. Jedno jest przecięte i obok przedstawiono wygląd tej tkanki na przekroju: ściśle ułożone, wielokątne komórki o grubych ścianach. Po prawej przedstawiono dwie owalne komórki kamienne. Mają one bardzo grube ściany, składające się z kilku warstw.

R1S8XFoCGM5Fj1

Ilustracja przedstawia fotografię mikroskopową komórek twardzicy w liściu draceny. Są one wybarwione na czerwono. U góry w przybliżeniu ukazano fragment z komórkami twardzicy o zgrubiałych ścianach.

Ciekawostka

Wytrzymałość włókien roślinnych na obciążenia jest porównywalna z wytrzymałością kutego żelaza, a ich rozciągliwość może być nawet 50 razy większa.

RScz97yQr6UKf1

Ilustracja przedstawia łodygę konopii, z której obdarto część zewnętrzną tworzącą włókna.

6. Tkanki przewodzące

Im roślina jest wyższa, tym trudniej dostarczyć komórkom położonym na szczycie potrzebną ilość wody i  substancji pokarmowych. Zajmują się tym tkanki przewodzącetkanka przewodzącatkanki przewodzące: drewno i łyko, które tworzą długie, przebiegające wzdłuż rośliny wiązki przewodzące. Typowe tkanki przewodzące występują u roślin naczyniowych, czyli paprotników i roślin nasiennych.

Drewno jest zbudowane z martwych, zdrewniałych i pustych w środku komórek ułożonych jedna nad drugą. Ich poprzeczne ściany zanikły, więc przypominają długie rurki nazywane naczyniami. Przewodzą one wodę wraz z substancjami mineralnymi od korzeni przez łodygę aż do liści, kwiatów i owoców.

R1P3IpBo4HJZy1

Ilustracja składa się z 2 części. Pierwsza przy pochmurnej pogodzie pokazuje transport wody przez otwarte aparaty szparkowe. Druga przy dużym nasłonecznieniu pokazuje funkcjonowanie liścia przy zamknietych aparatach szparkowych. Każdy z rysunków składa sie z wizerunku blaszki liściowej i przekroju przecznego przez blaszkę. Strzałkami zaznaczono przepływ wody.

Ilustracja składa się z 2 części. Pierwsza przy pochmurnej pogodzie pokazuje transport wody przez otwarte aparaty szparkowe. Druga przy dużym nasłonecznieniu pokazuje funkcjonowanie liścia przy zamknietych aparatach szparkowych. Każdy z rysunków składa sie z wizerunku blaszki liściowej i przekroju przecznego przez blaszkę. Strzałkami zaznaczono przepływ wody.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DJHIr0Bsn

Transport wody do góry jest możliwy dzięki sile ssącej liści, których tkanki stale ją tracą w wyniku parowania. Ubytek wody powoduje zasysanie jej z tkanek łodygi, z korzeni, a na końcu z roztworu glebowego. Drugim mechanizmem pobierania wody jest parcie korzeniowe. Ma największe znaczenie wtedy, gdy rośliny jeszcze nie mają liści. Polega na aktywnym, czyli przebiegającym z użyciem energii, pobieraniu jonów soli, dzięki czemu powstaje różnica stężeń między korzeniem a roztworem glebowym i woda zaczyna wnikać do korzenia, powodując wzrost ciśnienia w jego komórkach.

Wiosną drewno drzew i krzewów transportuje z korzeni zmagazynowane w nich substancje pokarmowe. Pozwala to na szybkie odżywienie młodych rozwijających się liści. Ze względu na zgrubiałe ściany drewno wzmacnia i usztywnia roślinę, pełni więc także funkcje mechaniczne.

Łyko przewodzi po całej roślinie substancje pokarmowe wytworzone w liściach podczas fotosyntezy. Zbudowane jest z wydłużonych, żywych komórek, których poprzeczne ściany mają wiele otworów i przypominają sita. To przez nie komórki łączą się ze sobą długimi pasmami cytoplazmy. Komórki ułożone jedna nad drugą tworzą długie szeregi – rurki sitowe, przez które substancje pokarmowe przekazywane są z komórki do komórki.

RVigPtgnmMewQ1

Ilustracja przedstawia jasnobrązowe długie komórki. Są one ściśle ułożone. Niektóre są mniejsze i zawierają jądro. Inne, zwane naczyniami w ścianach mają liczne, małe otworki. Ta tkanka przewodzi wodę. Jest to drewno.

R1e9hdIqOttvp1

Fotografia mikroskopowa przestawia wiele bryłek w różnych kolorach. To przekrój przez zdrewniała gałązkę. Powiększenie obok wskazuje naczynia, wielokątne komórki o liliowych ścianach.

RMOSOtgD97REE1

Ilustracja przedstawia długie, rurkowate komórki. Między nimi w poziomie znajdują się ściany z licznymi otworami, czyli sita. Ta tkanka przewodzi różne substancje i nazywa się łyko. Z boku ukazano wydłużone komórki naczyń z błękitną zawartością.

R1V8ggOZ4gQWe1

Fotografia mikroskopowa przedstawia sito łyko w dużym zbliżeniu. Komórki są wybarwione na różowo i podpisane: komórki sitowe.

Polecenie 6

Rozpoznaj tkanki widoczne na przekrojach poprzecznych.

RsEGgKxrHJoEu1

Ilustracja przedstawia obraz mikroskopowy - przekrój poprzeczny przez liść.

R1AFtvvWPzyh81

Mikrofotografia przedstawia fragment prekroju poprzecznego łodygi. Przypadkowo rozmieszczone wiązki przewodzące.

R1Rch2Jk20lwM1

Mikrofotografia przedstawia przekrój poprzeczny przez zewnętrzną część łodygi zdrewniałej. Widać komórki korka. Po środku komórki tworzące przetchlinkę.

Podsumowanie

• Ciało roślin wypełniają tkanki, czyli zespoły komórek o podobnej budowie wyspecjalizowane do pełnienia określonych funkcji.

• Tkanki twórcze mają stałą zdolność do podziałów i odpowiadają za wzrost rośliny na długość i grubość.

• Tkanki okrywające zabezpieczają roślinę przed wpływem środowiska zewnętrznego.

• Tkanka przewodząca odpowiada za transport wody i substancji odżywczych do wszystkich części rośliny.

• Miękisz wypełnia przestrzenie między innymi tkankami, magazynuje substancje wytworzone przez roślinę, a gdy posiada chloroplasty – prowadzi fotosyntezę.

• Tkanki wzmacniające nadają pędom roślin sztywność i elastyczność.

Słowniczek

Zadania