II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
2) różnicuje wartości rytmiczne nut i pauz;
4) zna podstawowe oznaczenia: metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne oraz fermatę;
3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:
1) instrumentów muzycznych ze względu na źródło dźwięku – nazywa i charakteryzuje je;
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
Nauczysz się
rozpoznawać słuchem instrumenty perkusyjne melodyczne i niemelodyczne;
rozpoznawać słuchem idiofony i membranofony;
klasyfikować instrumenty perkusyjne ze względu na źródło brzmienia;
klasyfikować instrumenty perkusyjne ze względu na wysokość brzmienia.
Bum tarara
Bum tarara – to wyrażenie od razu kojarzy się z dźwiękami bębenkaBębenekbębenka, czyli instrumentu perkusyjnego. Ale czy wiesz, jak w języku polskim nazywane są takie wyrazy lub ich zestawienia, które swoim brzmieniem naśladują dźwięki? Wysłuchaj poniższego przykładem aby zapoznać się z onomatopejomOnomatopejaonomatopejom.
RxEqXfbclyIpz
Obrazek zatytułowany “Lokomotywa parowa pędząca przez las”. Na obrazku stalowa lokomotywa ciągnąca kilka wagonów, puszczająca parę z komina. Barwy na obrazku są żywe, jasne: błękitne niebo, jasno zielony las i łąka. Tylko lokomotywa jest stalowo-srebrna. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Utwór: Lokomotywa autorstw Juliana Tuwima. Wykonawca: Piotr Fronczewski oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Na nagraniu aktor dynamicznie, rytmicznie i obrazowo czyta wiersz. Jego tekst: Stoi na stacji lokomotywa, Ciężka, ogromna i pot z niej spływa - Tłusta oliwa. Stoi i sapie, dyszy i dmucha, Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha: Buch - jak gorąco! Uch - jak gorąco! Puff - jak gorąco! Uff - jak gorąco! Już ledwo sapie, już ledwo zipie, A jeszcze palacz węgiel w nią sypie. Wagony do niej podoczepiali Wielkie i ciężkie, z żelaza, stali, I pełno ludzi w każdym wagonie, A w jednym krowy, a w drugim konie, A w trzecim siedzą same grubasy, Siedzą i jedzą tłuste kiełbasy. A czwarty wagon pełen bananów, A w piątym stoi sześć fortepianów, W szóstym armata, o! jaka wielka! Pod każdym kołem żelazna belka! W siódmym dębowe stoły i szafy, W ósmym słoń, niedźwiedź i dwie żyrafy, W dziewiątym - same tuczone świnie, W dziesiątym - kufry, paki i skrzynie, A tych wagonów jest ze czterdzieści, Sam nie wiem, co się w nich jeszcze mieści. Lecz choćby przyszło tysiąc atletów I każdy zjadłby tysiąc kotletów, I każdy nie wiem jak się natężał, To nie udźwigną - taki to ciężar! Nagle - gwizd! Nagle - świst! Para - buch! Koła - w ruch! Najpierw powoli jak żółw 2 ociężale Ruszyła maszyna po szynach ospale. Szarpnęła wagony i ciągnie z mozołem, I kręci się, kręci się koło za kołem, I biegu przyspiesza, i gna coraz prędzej, I dudni, i stuka, łomoce i pędzi. A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost! Po torze, po torze, po torze, przez most, Przez góry, przez tunel, przez pola, przez las I spieszy się, spieszy, by zdążyć na czas, Do taktu turkoce i puka, i stuka to: Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to, Gładko tak, lekko tak toczy się w dal, Jak gdyby to była piłeczka, nie stal, Nie ciężka maszyna zziajana, zdyszana, Lecz fraszka, igraszka, zabawka blaszana. A skądże to, jakże to, czemu tak gna? A co to to, co to to, kto to tak pcha? Że pędzi, że wali, że bucha, buch-buch? To para gorąca wprawiła to w ruch, To para, co z kotła rurami do tłoków, A tłoki kołami ruszają z dwóch boków I gnają, i pchają, i pociąg się toczy, Bo para te tłoki wciąż tłoczy i tłoczy,, I koła turkocą, i puka, i stuka to: Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to!...
Obrazek zatytułowany “Lokomotywa parowa pędząca przez las”. Na obrazku stalowa lokomotywa ciągnąca kilka wagonów, puszczająca parę z komina. Barwy na obrazku są żywe, jasne: błękitne niebo, jasno zielony las i łąka. Tylko lokomotywa jest stalowo-srebrna. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Utwór: Lokomotywa autorstw Juliana Tuwima. Wykonawca: Piotr Fronczewski oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Na nagraniu aktor dynamicznie, rytmicznie i obrazowo czyta wiersz. Jego tekst: Stoi na stacji lokomotywa, Ciężka, ogromna i pot z niej spływa - Tłusta oliwa. Stoi i sapie, dyszy i dmucha, Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha: Buch - jak gorąco! Uch - jak gorąco! Puff - jak gorąco! Uff - jak gorąco! Już ledwo sapie, już ledwo zipie, A jeszcze palacz węgiel w nią sypie. Wagony do niej podoczepiali Wielkie i ciężkie, z żelaza, stali, I pełno ludzi w każdym wagonie, A w jednym krowy, a w drugim konie, A w trzecim siedzą same grubasy, Siedzą i jedzą tłuste kiełbasy. A czwarty wagon pełen bananów, A w piątym stoi sześć fortepianów, W szóstym armata, o! jaka wielka! Pod każdym kołem żelazna belka! W siódmym dębowe stoły i szafy, W ósmym słoń, niedźwiedź i dwie żyrafy, W dziewiątym - same tuczone świnie, W dziesiątym - kufry, paki i skrzynie, A tych wagonów jest ze czterdzieści, Sam nie wiem, co się w nich jeszcze mieści. Lecz choćby przyszło tysiąc atletów I każdy zjadłby tysiąc kotletów, I każdy nie wiem jak się natężał, To nie udźwigną - taki to ciężar! Nagle - gwizd! Nagle - świst! Para - buch! Koła - w ruch! Najpierw powoli jak żółw 2 ociężale Ruszyła maszyna po szynach ospale. Szarpnęła wagony i ciągnie z mozołem, I kręci się, kręci się koło za kołem, I biegu przyspiesza, i gna coraz prędzej, I dudni, i stuka, łomoce i pędzi. A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost! Po torze, po torze, po torze, przez most, Przez góry, przez tunel, przez pola, przez las I spieszy się, spieszy, by zdążyć na czas, Do taktu turkoce i puka, i stuka to: Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to, Gładko tak, lekko tak toczy się w dal, Jak gdyby to była piłeczka, nie stal, Nie ciężka maszyna zziajana, zdyszana, Lecz fraszka, igraszka, zabawka blaszana. A skądże to, jakże to, czemu tak gna? A co to to, co to to, kto to tak pcha? Że pędzi, że wali, że bucha, buch-buch? To para gorąca wprawiła to w ruch, To para, co z kotła rurami do tłoków, A tłoki kołami ruszają z dwóch boków I gnają, i pchają, i pociąg się toczy, Bo para te tłoki wciąż tłoczy i tłoczy,, I koła turkocą, i puka, i stuka to: Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to!...
Arcansél, Lokomotywa parowa pędząca przez las, online-skills, CC BY 3.0 (ilustracja); Julian Tuwim, Lokomotywa, czyta Piotr Fronczewski, online-skills, CC BY 3.0
Posłuchaj jak brzmi zestaw perkusyjny, który najczęściej możesz usłyszeć w utworach szeroko pojętej muzyki rozrywkowej.
R1WgRiAIjOT4W
Na ilustracji zestaw perkusyjny składający się z: bębna wielkiego, tom-tomów, werbla, talerzy. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Solo na perkusji, wykonawca: Simon Philips oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu perkusista wykonuje dynamiczne solo, gra szybkie przebiegi po tom-tomach.
Na ilustracji zestaw perkusyjny składający się z: bębna wielkiego, tom-tomów, werbla, talerzy. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Solo na perkusji, wykonawca: Simon Philips oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu perkusista wykonuje dynamiczne solo, gra szybkie przebiegi po tom-tomach.
Zestaw perkusyjny, Źródło: zpe.gov.pl
Zestaw perkusji Mapex armory 529S 22" Shell Set z werblem, ProDrum.pl, CC BY 3.0 (ilustracja); Solo na perkusji w wykonaniu Simona Philipsa, online-skills, CC BY 3.0
Instrumenty perkusyjne
Instrumenty perkusyjne to grupa instrumentów muzycznych obejmująca idiofonyIdiofonyidiofony i membranofonyMembranofonymembranofony. Dzieli się ją tradycyjnie na:
Instrumenty o określonej wysokości dźwięku (np. dzwonkiDzwonki orkiestrowe, dzwonkidzwonki, ksylofonKsylofonksylofon, kotłyKotłykotły)
Instrumenty o nieokreślonej wysokości dźwięku (np. tamburynTamburyntamburyn, trójkątTrójkąttrójkąt, werbelWerbelwerbel)
Zadaniem instrumentów perkusyjnych to między innymi podkreślenie pulsu, wzbogacenie brzmienia i nadanie charakteru utworowi muzycznemu.
Idiofony
Idiofony należą do najstarszych instrumentów na świecie. Były już wykorzystywane w społeczeństwach pierwotnych jako instrumenty sygnalizacyjne, a także podkreślały rytm w trakcie pracy i obrzędów. Najbardziej rozwinęły się w Afryce i Azji.
Idiofony to tzw. instrumenty „samodźwięczne”, w których wibratoremWibratorwibratorem jest ciało stałe mające naturalną sprężystość, nie wymagające wstępnego napięcia (jak struna czy membrana) ani specjalnego rezonatora. W zależności od zastosowanego systemu klasyfikacji idiofony dzielą się na różne grupy.
Ze względu na sposób pobudzania idiofony dzielą się na:
Uderzane pośrednio, np. prętem - trójkąttrójkąttrójkąt;
Uderzane bezpośrednio, np. o ziemię – tykwaTykwytykwa;
Zderzane, np. pary jednakowych instrumentów uderzane o siebie – talerzetalerzetalerze;
Dęte języczkowe, np. języczki pobudzane strumieniem powietrza – harmoniaharmoniaharmonia.
trójkąt
instrument perkusyjny w postaci metalowego pręta w kształcie niedomkniętego trójkąta, uderzany pałeczką.
RRIFDcfRsOnm6
Na ilustracji trójkąt znajdujący się w rękach grającej na nim osoby. Metalowy pręt zwinięty w kształt trójkąta jest powieszony na sznurku, który w jednej dłoni trzyma muzyk. W drugiej dłoni osoba grająca ma metalową pałeczkę.
Widok na instrument perkusyjny - trójkąt, online-skills, CC BY 3.0
Tykwy
Rm2jE1dZrNGKC
Na ilustracji na sznurku wisi i suszy się kilka owoców tykwy. Tykwy mają kształt podobny do gruszki, tylko są dużo większe.
Widok na instrumenty perkusyjne - wydrążone tykwy, online-skills, CC BY 3.0
instrument perkusyjny, który powstaje z wysuszonych i wydrążonych owoców tykwy.
talerze
czynele, piatti, żele, instrument z grupy idiofonów.
R1W45eUro9KHn
Na zdjęciu dwa talerze. Dwa płaskie, metalowe krążki przymocowane są do statywów.
Widok na instrumenty perkusyjne - talerze, online-skills, CC BY 3.0
grzechotki
RcgY36KgaRG3N
Na zdjęciu dwa marakasy. Marakasy składają się z pojemnika o kształcie jaja i rączki. Pojemnik zdobiony jest w afrykańskie wzory.
Widok na instrumenty perkusyjne - marakasy, online-skills, CC BY 3.0
harmonia
Rw8vnNbgz9ANE
Na zdjęciu harmonijka ustna. Metalowe, podłużne pudełeczko, które ma na jednym dłuższym boku przegródki, w które wdmuchuje się powietrze.
Instrument dęty języczkowy - harmonia ustna, online-skills, CC BY 3.0
Na zdjęciu gong. Duży, metalowy, płaski okrąg wisi na drewnianym statywie.
Gong, online-skills, CC BY 3.0
instrument z grupy idiofonów, pochodzenia azjatyckiego (w Europie od średniowiecza).
czelesta
RkjgtrbZZ0zUt
Na zdjęciu czelesta. Instrument, który z zewnątrz przypomina pianino. We wnętrzu, zamiast strun, ma metalowe sztabki.
Czelesta wyprodukowana przez pracownię SCHIEDMAYER CELESTA, celesta-schiedmayer.de, CC BY 3.0
chimesy
REh5WvsoFS9ID
Na zdjęciu dzwony rurowe. Na metalowym statywie powieszono metalowe rury różnej długości.
Bart Everson, Dzwony rurowe, tzw. Chimesy, Uniwersytet w Nowym Orleanie, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, CC BY 2.0
Ze względu na zastosowany materiał idiofony dzielą się na:
Ksylofony - drewno, np. ksylofon;
Metalofony – metal, np. wibrafon;
Litofony – kamień, np. zestaw kamieni;
Krystalofony – szkło, np. harmonika szklana.
Membranofony
Membranofony były znane od początku działalności człowieka, jako narzędzia sygnałowe. Wówczas napinano skórę na wypróchniałe pnie. Z czasem membranofony zyskały funkcje obrzędowe i taneczne. W Europie membranofony były używane już w neolicie.
Membranofony to grupa instrumentów, w których źródłem dźwięku jest drgająca membrana, np. skóra. Ze względu na budowę membranofony dzielą się na:
KotłyKotłyKotły – mają korpus sklepiony z jednej strony, membrana jest napięta;
BębnyBębenBębny – korpus bębna jest otwarty z obu stron tak jak rura, membrana jest napięta;
MirlitonyMirlitonMirlitony – membrana jest luźna, lekko przymocowana do ramki instrumentu o dowolnym kształcie.
Ze względu na sposób pobudzania membranofony dzielą się na:
Uderzane, np. pałką – kotły;
Pocierane, np. dłonią – bębenki obręczowe;
Dęte, np. strumieniem powietrza – mirlitony.
WerbelWerbelWerbel wraz z wielkim bębnem stanowią podstawowy zestaw perkusyjny. Posłuchaj jak brzmi werbel w zależności od techniki gry. Werbel swoje charakterystyczne brzmienie zyskuje dzięki sprężynom napiętym na dolnej membranie.
R14VmOu23RTti
Na zdjęciu werbel. Werbel to bębenek z dwiema membranami (od góry i od dołu), z metalowymi naciągami i sprężyną zamontowaną przy dolnej membranie.
Werbel, drumstore.pl, CC BY 3.0
RGtpaVXsxnDkd
Na zdjęciu werbel. Werbel to bębenek z dwiema membranami (od góry i od dołu), z metalowymi naciągami i sprężyną zamontowaną przy dolnej membranie. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Przykład gry na niewytłumionym werblu. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Na nagraniu kilka dźwięków zagranych na nie wytłumionym werblu. Dźwięki trwają długo, głęboko.
Na zdjęciu werbel. Werbel to bębenek z dwiema membranami (od góry i od dołu), z metalowymi naciągami i sprężyną zamontowaną przy dolnej membranie. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Przykład gry na niewytłumionym werblu. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Na nagraniu kilka dźwięków zagranych na nie wytłumionym werblu. Dźwięki trwają długo, głęboko.
Werbel, Źródło: zpe.gov.pl
Werbel Pearl Reference Pure 14x6.5, andertons.co.uk, CC BY 3.0 (ilustracja); Przykład gry na niewytłumionym werblu, online-skills, CC BY 3.0
R1WKTKUoY51Z4
Na zdjęciu werbel. Werbel to bębenek z dwiema membranami (od góry i od dołu), z metalowymi naciągami i sprężyną zamontowaną przy dolnej membranie. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Przykład gry na wytłumionym werblu. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Na nagraniu kilka dźwięków zagranych na wytłumionym werblu. Dźwięki trwają krótko, są selektywne.
Na zdjęciu werbel. Werbel to bębenek z dwiema membranami (od góry i od dołu), z metalowymi naciągami i sprężyną zamontowaną przy dolnej membranie. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Przykład gry na wytłumionym werblu. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Na nagraniu kilka dźwięków zagranych na wytłumionym werblu. Dźwięki trwają krótko, są selektywne.
Werbel, Źródło: zpe.gov.pl
Werbel Pearl Reference Pure 14x6.5, andertons.co.uk, CC BY 3.0 (ilustracja); Przykład gry na wytłumionym werblu, online-skills, CC BY 3.0
R123jZxRZkn74
Na zdjęciu werbel. Werbel to bębenek z dwiema membranami (od góry i od dołu), z metalowymi naciągami i sprężyną zamontowaną przy dolnej membranie. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Przykład gry na obręczy werbla. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Na nagraniu kilka dźwięków zagranych na obręczy werbla Dźwięki trwają krótko, są selektywne i dużo bardziej płaskie niż w poprzednich nagraniach.
Na zdjęciu werbel. Werbel to bębenek z dwiema membranami (od góry i od dołu), z metalowymi naciągami i sprężyną zamontowaną przy dolnej membranie. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Przykład gry na obręczy werbla. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia nagrania. Na nagraniu kilka dźwięków zagranych na obręczy werbla Dźwięki trwają krótko, są selektywne i dużo bardziej płaskie niż w poprzednich nagraniach.
Werbel, Źródło: zpe.gov.pl
Werbel Pearl Reference Pure 14x6.5, andertons.co.uk, CC BY 3.0 (ilustracja); Przykład gry na obręczy werbla, online-skills, CC BY 3.0
Kotły składają się z naciągu rozpiętego na miskowatym korpusie, najczęściej wykonanym z miedzi. Najpopularniejszy typ kotłów wyposażony jest w pedał, który pozwala na regulację napięcia membrany a tym samym daje możliwość strojenia instrumentu. Dawniej używano do tego śrub, które były o wiele mniej wygodne. Membrany są wykonywane ze skóry lub tworzyw sztucznych. Kotliści korzystają z różnych pałek, dzięki którym uzyskują różne barwy. Klasyczny zestaw kotłów składa się z czterech instrumentów.
RzBWD9aSymbNW
Na zdjęciu pięć kotłów. W każdym kotle na olbrzymiej “misie” wykonanej z miedzi rozpięta jest membrana. Membrana przypięta jest naciągami , które umożliwiają jej strojenie.
Kotły, online-skills, CC BY 3.0
Popularnym instrumentem z grupy membranofonów są kongaKongakonga (congas). To rodzina bębnów kubańskich wywodzących się z Afryki. Pełny zestaw to cztery bębny (Nino, Quinto, Conga i Tumba). Congas są integralną częścią tradycyjnej kultury kubańskiej. Obecnie konga używane w szeroko pojętej muzyce rozrywkowej.
Posłuchaj jak na tych instrumentach gra Orlando Poleo, perkusista z Wenezueli.
RFzl9hDjneDkf
Na zdjęciu konga i bongosy. Konga to wysokie, tuby z naciągniętą na wierzchu membraną. Bongosy to małe bębenki połączone na stałe po dwa.
Konga i bongosy, online-skills, CC BY 3.0
R8jajsm42QtNT
Na zdjęciu Orlando Poleo gra na kongach. Postawny, czarnoskóry mężczyzna, w kraciastej koszuli stoi za dwoma wysokimi drewnianymi bębnami. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Solo na congach, wykonawca: Orlando Poleo oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu skoczny, szybki rytm, zagrany na kongach. W czasie gry muzyk zmienia barwę instrumentu, uderzając w różne miejsca membrany.
Na zdjęciu Orlando Poleo gra na kongach. Postawny, czarnoskóry mężczyzna, w kraciastej koszuli stoi za dwoma wysokimi drewnianymi bębnami. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Solo na congach, wykonawca: Orlando Poleo oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu skoczny, szybki rytm, zagrany na kongach. W czasie gry muzyk zmienia barwę instrumentu, uderzając w różne miejsca membrany.
Perkusista grający na kongach, Źródło: zpe.gov.pl
Orlando Poleo w czasie koncertu w Saint-Leu, Reunion, reunion.fr, CC BY 3.0 (ilustracja); Orlando Poleo, Solo na congach, online-skills, CC BY 3.0
Instrumenty perkusyjne melodyczne i niemelodyczne
Wszystkie instrumenty perkusyjne, zarówno idiofony jak i membranofony, dzieli się jeszcze ze względu na wysokość dźwięku, jaką można z nich uzyskać. Te, na których można zagrać melodię przyjmują nazwę instrumenty perkusyjne melodyczne, czyli są to instrumenty o określonej wysokości dźwięku. Druga grupa to takie instrumenty, na których nie można zagrać melodii. Te instrumenty określane są jako niemelodyczne, czyli o nieokreślonej wysokości dźwięku.
MarimbaMarimbaMarimba to instrument ludowy, którego rodowód sięga czasów sprzed odkrycia Ameryki. Na marimbie grano w Afryce i Ameryce Środkowej. W tradycyjnej wersji do sztabek instrumentu, jako rezonatory doczepianie są tykwy – jednoroczne rośliny tropikalne z rodziny dyniowatych. Tradycyjne zespoły grające na marimbach zdobyły popularność w Gwatemali, gdzie są symbolem kultury narodowej. Marimba jest popularna również w muzyce rozrywkowej, wówczas używa się profesjonalnych instrumentów wysokiej klasy.
R5ghKYg0OqZPg
Na zdjęciu dwie kobiety jedna starsza, w tradycyjnym południowoamerykańskim stroju, druga, młodsza w stroju europejskim. Obie kobiety siedzą za marimbą. Starsza trzyma w dłoni pałeczki. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Tradycyjny zespół z Gwatemali, przygrywający do tańca. Wykonawca: Fidel Funes oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu taneczny utwór w wykonaniu marimby, instrumentów dętych blaszanych i perkusji.
Na zdjęciu dwie kobiety jedna starsza, w tradycyjnym południowoamerykańskim stroju, druga, młodsza w stroju europejskim. Obie kobiety siedzą za marimbą. Starsza trzyma w dłoni pałeczki. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Tradycyjny zespół z Gwatemali, przygrywający do tańca. Wykonawca: Fidel Funes oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu taneczny utwór w wykonaniu marimby, instrumentów dętych blaszanych i perkusji.
Balafon, instrument podobny do marimby, Źródło: zpe.gov.pl
Infrogmation (fot.), Gwatemalski muzyk grający na marimbie, 1980, Chichicastenango, Gwatemala, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Zespół Tradycyjny zespół z Gwatemali przygrywający do tańca, online-skills, CC BY 3.0
Przed Tobą kilka przykładów wykorzystania instrumentów perkusyjnych w muzyce klasycznej.
Posłuchaj, w jaki sposób Franciszek Liszt wykorzystał w koncercieKoncertkoncercie fortepianowym trójkąt, najmniejszy instrument perkusyjny z orkiestry symfonicznej.
RfMYn5Q3dPRmC
Na obrazie Franciszek Liszt. Kompozytor to szczupły, młody mężczyzna, ubrany na ciemno. Twarz ma pociągłą, włosy dłuższe, sięgające brody są zaczesane do tyłu. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: I Koncert fortepianowy Es - dur, autorstwa Ferenca Liszta. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór wykonywany przez pianistę i akompaniującą mu orkiestrę. Pianista gra szybką, błyskotliwą melodię. Orkiestra i trójkąt grają w przerwach. Tak, jakby pianista dialogował z perkusistą grającym na trójkącie.
Na obrazie Franciszek Liszt. Kompozytor to szczupły, młody mężczyzna, ubrany na ciemno. Twarz ma pociągłą, włosy dłuższe, sięgające brody są zaczesane do tyłu. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: I Koncert fortepianowy Es - dur, autorstwa Ferenca Liszta. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu utwór wykonywany przez pianistę i akompaniującą mu orkiestrę. Pianista gra szybką, błyskotliwą melodię. Orkiestra i trójkąt grają w przerwach. Tak, jakby pianista dialogował z perkusistą grającym na trójkącie.
Ferenc Liszt, Źródło: zpe.gov.pl
Ary Scheffer, „Portret Ferenca Liszta”, 1837, miejsce przechowywania nieznane, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Ferenc Liszt, I Koncert fortepianowy Es-dur, AMFN, CC BY 3.0
Interesującym przykładem użycia werbla jest Bolero Maurycego Ravela. Na werblu wygrywany jest wciąż ten sam rytm. Posłuchaj fragmentu tego utworu i śledź zapis muzyczny. Pierwsze cztery takty werbel gra tylko z akompaniamentem smyczków. Następnie melodię zaczyna grać fletFletflet. Zwróć uwagę na moment, w którym klarnetKlarnetklarnet przejmuje melodię po flecie, wówczas flet zaczyna akompaniować w tym samym rytmie, co werbel.
R15d21gbudwVX
Na zdjęciu Maurice Ravel. Kompozytor jest starszym, siwym mężczyzną o łagodnym spojrzeniu. Mężczyzna ma ciemne oczy, lekkie zmarszczki , siwe włosy ma zaczesane do tyłu. Ubrany jest w białą koszulę i tweedową marynarkę. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Bolero autorstwa Maurice Ravela, wykonawca Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu początek Bolera Maurice’a Ravela. Utwór rozpoczyna się rytmem bolera granym na werblu, to rytmiczne ostinato będzie towarzyszyło przez cały utwór. Później spokojną, kołyszącą melodię gra flet piccolo.
Na zdjęciu Maurice Ravel. Kompozytor jest starszym, siwym mężczyzną o łagodnym spojrzeniu. Mężczyzna ma ciemne oczy, lekkie zmarszczki , siwe włosy ma zaczesane do tyłu. Ubrany jest w białą koszulę i tweedową marynarkę. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Bolero autorstwa Maurice Ravela, wykonawca Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu początek Bolera Maurice’a Ravela. Utwór rozpoczyna się rytmem bolera granym na werblu, to rytmiczne ostinato będzie towarzyszyło przez cały utwór. Później spokojną, kołyszącą melodię gra flet piccolo.
Maurice Ravel, Źródło: zpe.gov.pl
Fotograf nieznany, „Portret Maurycego Ravela”, 1925, Biblioteka Narodowa Francji, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Maurycy Ravel, Bolero, AMFN, CC BY 3.0
Innym ciekawym przykładem muzycznym jest 94. Symfonia Józefa Haydna nazywana „Niespodzianką” lub „Z uderzeniem w kocioł”. Haydn zastosował w niej swego rodzaju żart, mianowicie w drugiej części początek melodii jest grany cicho a następnie jeszcze ciszej powtarzany. W momencie, kiedy oczekujemy niezwykle spokojnego zakończenia, nagle odzywa się ostry i bardzo głośny akord. Posłuchaj tego fragmentu.
R1MeVbvhrpEME
Na ilustracji interaktywnej portret Josepha Haydna. Na obrazie mężczyzna w średnim wieku, twarz pociągła, wyrazisty nos, wąskie usta, brązowe oczy. Na głowie biała peruka, na wysokości ucha ułożone loki. Ubrany jest w białą koszulę z żabotem i ciemny surdut. W prawej ręce, pod lewym ramieniem trzyma bogato zdobioną książkę być może są to nuty. Siedzi na ciemnoczerwono-brązowym fotelu. Tło jest brązowo-czerwone. Światło pada na twarz i lewe ramię mężczyzny. W centrum obrazu znajduje się punkt interaktywny po jego naciśnięciu wyświetla się napis: Symfonia nr 94 G-dur Josepha Haydna. Wykonawca Berliner Philharmoniker, Herbert von Karajan oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu początek części Symfonii, znanej jako Symfonia z uderzeniem w kocioł. Muzyka rozpoczyna się łagodnie, tak jakby ktoś się skradał. Nagle pojawia się mocny akord i uderzenie w kocioł.
Na ilustracji interaktywnej portret Josepha Haydna. Na obrazie mężczyzna w średnim wieku, twarz pociągła, wyrazisty nos, wąskie usta, brązowe oczy. Na głowie biała peruka, na wysokości ucha ułożone loki. Ubrany jest w białą koszulę z żabotem i ciemny surdut. W prawej ręce, pod lewym ramieniem trzyma bogato zdobioną książkę być może są to nuty. Siedzi na ciemnoczerwono-brązowym fotelu. Tło jest brązowo-czerwone. Światło pada na twarz i lewe ramię mężczyzny. W centrum obrazu znajduje się punkt interaktywny po jego naciśnięciu wyświetla się napis: Symfonia nr 94 G-dur Josepha Haydna. Wykonawca Berliner Philharmoniker, Herbert von Karajan oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu początek części Symfonii, znanej jako Symfonia z uderzeniem w kocioł. Muzyka rozpoczyna się łagodnie, tak jakby ktoś się skradał. Nagle pojawia się mocny akord i uderzenie w kocioł.
Joseph Haydn, Źródło: zpe.gov.pl
Thomas Hardy, „Portret Josepha Haydna”, 1791, Royal College of Music Museum of Instruments, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Joseph Haydn, Symfonia nr 94 G-dur „Niespodzianka”, cz. II Andante, online-skills, CC BY 3.0
Odpowiedz na pytanie: Jak nazywają się idiofony wykonane ze szkła?
Odpowiedz na pytanie: Jak nazywają się idiofony wykonane ze szkła?
Jak nazywają się idiofony wykonane ze szkła? Wpisz odpowiedź.
Odpowiedź: Te idiofony to: ........................
Rdlno70a4lFvH
Ćwiczenie 4
Wskaż instrument, który jest idiofonem: Możliwe odpowiedzi: 1. trójkąt, 2. werbel, 3. wielki bęben, 4. kotły
Wskaż instrument, który jest idiofonem: Możliwe odpowiedzi: 1. trójkąt, 2. werbel, 3. wielki bęben, 4. kotły
Wskaż instrument, który jest idiofonem:
trójkąt
werbel
wielki bęben
kotły
R1aVCauB5Uc6u
Ćwiczenie 5
Wskaż instrument, który należy do membranofonów: Możliwe odpowiedzi: 1. werbel, 2. marimba, 3. ksylofon, 4. czelesta
Wskaż instrument, który należy do membranofonów: Możliwe odpowiedzi: 1. werbel, 2. marimba, 3. ksylofon, 4. czelesta
Wskaż instrument, który należy do membranofonów:
werbel
marimba
ksylofon
czelesta
R1XwygWmddRhE
Ćwiczenie 6
Wskaż instrument, który ma klawiaturę: Możliwe odpowiedzi: 1. czelesta, 2. wibrafon, 3. ksylofon, 4. triangel
Wskaż instrument, który ma klawiaturę: Możliwe odpowiedzi: 1. czelesta, 2. wibrafon, 3. ksylofon, 4. triangel
Wskaż instrument, który ma klawiaturę:
czelesta
wibrafon
ksylofon
triangel
R16Hm3IYOkDqn
Ćwiczenie 7
Odpowiedz na pytanie: Jak nazywa się muzyk, który gra na kotłach? Możliwe odpowiedzi: 1. kotlista, 2. dobosz, 3. pianista, 4. klarnecista
Odpowiedz na pytanie: Jak nazywa się muzyk, który gra na kotłach? Możliwe odpowiedzi: 1. kotlista, 2. dobosz, 3. pianista, 4. klarnecista
Jak nazywa się muzyk, który gra na kotłach?
kotlista
dobosz
pianista
klarnecista
R1azIzII8P4lI
Ćwiczenie 8
Wskaż instrument, w którym źródłem dźwięku są drewniane sztabki: Możliwe odpowiedzi: 1. ksylofon, 2. wibrafon, 3. dzwony rurowe, 4. metalofon
Wskaż instrument, w którym źródłem dźwięku są drewniane sztabki: Możliwe odpowiedzi: 1. ksylofon, 2. wibrafon, 3. dzwony rurowe, 4. metalofon
Wskaż instrument, w którym źródłem dźwięku są drewniane sztabki:
ksylofon
wibrafon
dzwony rurowe
metalofon
R1KVaoorfN3e8
Ćwiczenie 9
Wskaż instrumenty pochodzące z Kuby. Możliwe odpowiedzi: 1. kongi, 2. kotły, 3. dzwonki, 4. dzwony rurowe
Wskaż instrumenty pochodzące z Kuby. Możliwe odpowiedzi: 1. kongi, 2. kotły, 3. dzwonki, 4. dzwony rurowe
Instrumenty pochodzące z Kuby to:
konga
kotły
dzwonki
dzwony rurowe
Słownik pojęć
Akord
Akord
współbrzmienie co najmniej trzech różnych dźwięków.
Bęben
Bęben
perkusyjny instrument muzyczny z grupy membranofonów.
Bębenek
Bębenek
mały bęben; instrument muzyczny z grupy membranofonów.
Czelesta
Czelesta
[wł. celeste ‘niebiański’], celesta - instrument muzyczny z grupy idiofonów sztabkowych (idiofony), przypominający kształtem fisharmonię.
Drumla
Drumla
instrument z grupy idiofonów szarpanych, w kształcie podkowy, z elastyczną sprężynką wewnątrz.
Dzwonki orkiestrowe, dzwonki
Dzwonki orkiestrowe, dzwonki
wł. Campanelli - instrument z grupy idiofonów, składający się z różnej wielkości płytek metalowych, ułożonych w dwóch rzędach na drewnianej ramie lub w płaskim pudle, nastrojonych wg stopni skali chromatycznej.
Dzwony rurowe
Dzwony rurowe
instrument perkusyjny z rodziny idiofonów.
Flet
Flet
[fr.] - instrument z grupy aerofonów wargowych.
Gong
Gong
instrument z grupy idiofonów, pochodzenia azjatyckiego (w Europie od średniowiecza).
Grzechotka
Grzechotka
instrument muzyczny, idiofon.
Harmonia
Harmonia
dęty instrument z grupy idiofonów języczkowych.
Harmonika szklana
Harmonika szklana
dawny instrument muzyczny składający się ze szklanych kloszów, umieszczonych na wspólnej osi, wprowadzanych w ruch obrotowy.
Idiofony
Idiofony
[gr.] - grupa instrumentów, w których źródłem dźwięku (tzw. wibratorem) jest sprężysty element drgający (np. płytka, sztabka, pręt, rura, blaszka — tzw. języczek, naczynie z metalu, kamienia, drewna, szkła).
Klarnet
Klarnet
[wł. < łac.] - instrument z grupy aerofonów stroikowych.
Koncert
Koncert
[łac.], concerto, utwór muzyczny na instrument solo (koncert skrzypcowy, fortepianowy itp.) lub 2–4 instrumenty solowe (koncert podwójny, potrójny itd.) i orkiestrę.
Konga
Konga
instrument perkusyjny z rodziny membranofonów.
Kotły
Kotły
instrumenty perkusyjne z grupy membranofonów.
Ksylofon
Ksylofon
[gr. xýlon ‘drewno’, phōnḗ ‘dźwięk’], instrument z grupy idiofonów uderzanych w postaci kilku rzędów drewnianych płytek różnej długości, w które uderza się drewnianymi pałeczkami.
Marimba
Marimba
afrykański instrument perkusyjny, rodzaj ksylofonu.
Membranofony
Membranofony
[łac.-gr.] - grupa instrumentów, w których źródłem dźwięku jest drgająca membrana, np. skóra lub błona napięta na rezonatorze (tzn. na części instrumentu współbrzmiącej ze źródłem dźwięku i wzmacniającej jego brzmienie).
Mirliton
Mirliton
prymitywny membranofon dęty w postaci drewnianej, metalowej lub kartonowej rurki.
Onomatopeja
Onomatopeja
dźwiękonaśladownictwo, imitowanie pozajęzykowych efektów akustycznych środkami językowymi przez gromadzenie dźwiękonaśladowczych słów, sekwencji głoskowych (instrumentacja głoskowa) lub układów rytmicznych ze słów; np. „Ruszyła maszyna po szynach ospale” (J. Tuwim Lokomotywa).
Orkiestra symfoniczna
Orkiestra symfoniczna
orkiestra złożona z instrumentów smyczkowych, dętych, perkusyjnych, harfy, niekiedy fortepianu i innych.
Partytura
Partytura
[wł.] - zapis utworu zespołowego, sporządzony tak, aby wszystkie partie (głosy) utworu były zestawione jedna nad drugą wg określonego porządku, odzwierciedlającego ich wzajemne zsynchronizowanie.
Perkusja
Perkusja
[łac. percussio ‘uderzenie’] - grupa instrumentów obejmująca idiofony i membranofony uderzane.
Symfonia
Symfonia
[gr.] - cykliczna forma orkiestrowa, zazwyczaj 4‑częściowa, zbudowana zgodnie z zasadami cyklu sonatowego.
Talerze
Talerze
czynele, piatti, żele, instrument z grupy idiofonów.
Tamburyn
Tamburyn
tamburyno, mały, płaski bębenek z błoną napiętą na obręczy, w której umieszczone są brzęczące blaszki.
Trójkąt
Trójkąt
instrument perkusyjny w postaci metalowego pręta w kształcie niedomkniętego trójkąta, uderzany pałeczką.
Tykwa
Tykwa
instrument perkusyjny, który powstaje z wysuszonych i wydrążonych owoców tykwy.
Werbel
Werbel
[niem.] perkusyjny instrument, rodzaj małego bębna opatrzony od spodu kilkoma rezonującymi strunami.
Wibrator
Wibrator
część instrumentu muzycznego, wprawiana w drganie i wydająca dźwięk.
Utwór: Lokomotywa autorstw Juliana Tuwima. Wykonawca: Piotr Fronczewski. Na nagraniu aktor dynamicznie, rytmicznie i obrazowo czyta wiersz. Jego tekst: Stoi na stacji lokomotywa, Ciężka, ogromna i pot z niej spływa - Tłusta oliwa. Stoi i sapie, dyszy i dmucha, Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha: Buch - jak gorąco! Uch - jak gorąco! Puff - jak gorąco! Uff - jak gorąco! Już ledwo sapie, już ledwo zipie, A jeszcze palacz węgiel w nią sypie. Wagony do niej podoczepiali Wielkie i ciężkie, z żelaza, stali, I pełno ludzi w każdym wagonie, A w jednym krowy, a w drugim konie, A w trzecim siedzą same grubasy, Siedzą i jedzą tłuste kiełbasy. A czwarty wagon pełen bananów, A w piątym stoi sześć fortepianów, W szóstym armata, o! jaka wielka! Pod każdym kołem żelazna belka! W siódmym dębowe stoły i szafy, W ósmym słoń, niedźwiedź i dwie żyrafy, W dziewiątym - same tuczone świnie, W dziesiątym - kufry, paki i skrzynie, A tych wagonów jest ze czterdzieści, Sam nie wiem, co się w nich jeszcze mieści. Lecz choćby przyszło tysiąc atletów I każdy zjadłby tysiąc kotletów, I każdy nie wiem jak się natężał, To nie udźwigną - taki to ciężar! Nagle - gwizd! Nagle - świst! Para - buch! Koła - w ruch! Najpierw powoli jak żółw 2 ociężale Ruszyła maszyna po szynach ospale. Szarpnęła wagony i ciągnie z mozołem, I kręci się, kręci się koło za kołem, I biegu przyspiesza, i gna coraz prędzej, I dudni, i stuka, łomoce i pędzi. A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost! Po torze, po torze, po torze, przez most, Przez góry, przez tunel, przez pola, przez las I spieszy się, spieszy, by zdążyć na czas, Do taktu turkoce i puka, i stuka to: Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to, Gładko tak, lekko tak toczy się w dal, Jak gdyby to była piłeczka, nie stal, Nie ciężka maszyna zziajana, zdyszana, Lecz fraszka, igraszka, zabawka blaszana. A skądże to, jakże to, czemu tak gna? A co to to, co to to, kto to tak pcha? Że pędzi, że wali, że bucha, buch-buch? To para gorąca wprawiła to w ruch, To para, co z kotła rurami do tłoków, A tłoki kołami ruszają z dwóch boków I gnają, i pchają, i pociąg się toczy, Bo para te tłoki wciąż tłoczy i tłoczy,, I koła turkocą, i puka, i stuka to: Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to!...
RFAe2ND8kpT6i
Utwór: Solo na perkusji, wykonawca: Simon Philips. Na nagraniu perkusista wykonuje dynamiczne solo, gra szybkie przebiegi po tom-tomach.
R1Elf7llU5Y6m
Utwór: Przykład gry na niewytłumionym werblu. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Na nagraniu kilka dźwięków zagranych na nie wytłumionym werblu. Dźwięki trwają długo, głęboko.
R199qIhwD8Fe2
Utwór: Przykład gry na wytłumionym werblu. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Na nagraniu kilka dźwięków zagranych na wytłumionym werblu. Dźwięki trwają krótko, są selektywne.
RmzW0NtF5LCOG
Utwór: Przykład gry na obręczy werbla. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Na nagraniu kilka dźwięków zagranych na obręczy werbla Dźwięki trwają krótko, są selektywne i dużo bardziej płaskie niż w poprzednich nagraniach.
R1FHMKgiFvGVZ
Utwór: Solo na congach, wykonawca: Orlando Poleo. Na nagraniu skoczny, szybki rytm zagrany na kongach. W czasie gry muzyk zmienia barwę instrumentu uderzając w różne miejsca membrany.
R1eEWFVRQ9pBi
Zespół Tradycyjny zespół z Gwatemali przygrywający do tańca, online-skills, CC BY 3.0
R1DwWGMTKLgUl
Utwór: I Koncert fortepianowy Es - dur, autorstwa Ferenca Liszta. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Na nagraniu utwór wykonywany przez pianistę i akompaniującą mu orkiestrę. Pianista gra szybką, błyskotliwą melodię. Orkiestra i trójkąt grają w przerwach. Tak jakby pianista dialogował z perkusistą grającym na trójkącie.
RcXqDa8580Dnd
Utwór: Bolero autorstwa Maurice Ravela wykonawca Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Na nagraniu początek Bolera Maurice’a Ravela. Utwór rozpoczyna się rytmem bolera granym na werblu, to rytmiczne ostinato będzie towarzyszyło przez cały utwór. Później spokojną, kołyszącą melodię gra flet piccolo.
R11nEr9GsDaoi
Utwór: Symfonia nr 94 G-dur Josepha Haydna. Wykonawca Berliner Philharmoniker, Herbert von Karajan. Na nagraniu początek części Symfonii znanej jako Symfonia z uderzeniem w kocioł. Muzyka rozpoczyna się łagodnie, tak jakby ktoś się skradał. Nagle pojawia się mocny akord i uderzenie w kocioł.
Przewiń
Głośność
Bibliografia
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
red. Mieczysław Szymczak, Słownik języka polskiego, Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1979.
