Cechy ballady na podstawie utworu Świtezianka Adama Mickiewicza

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna i rozumie pojęcie ballada,

• wymienia cechy gatunkowe ballady,

• zna podstawowe wyznaczniki epiki, liryki i dramatu,

• wie, na czym polegają trudności z klasyfikacją ballady,

• zna i rozumie pojęcia dialog i narracja.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• czytać tekst ze zrozumieniem na poziomie semantycznym i krytyczno‑twórczym,

• odróżnić balladę od innych gatunków literackich,

• wskazać w tekście cechy ballady,

• rozpoznać w tekście elementy dialogu i narracji,

• wskazać w utworze elementy świata przedstawionego,

• ilustrować swoje wnioski cytatami.

2. Metoda i forma pracy

Praca z tekstem, poszukująca, pytania pomocnicze, problemowa, ćwiczenia w czytaniu.

3. Środki dydaktyczne

Tekst ballady Świtezianka, materiały przygotowane przez nauczyciel, Szkolny słownik terminów literackich.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel prosi uczniów o głośne przeczytanie ballady Adama Mickiewicza Świtezianka.

b) Faza realizacyjna

1. Prowadzący proponuje, aby uczniowie, nie używając sformułować z tekstu, opowiedzieli historię przedstawioną w balladzie.

2. Uczniowie opisują świat przedstawiony w utworze: narratora, bohaterów, miejsce wydarzeń.

3. Następnie nauczyciel zadaje pytania: Czy przedstawione postacie i wydarzenia są prawdziwe? Czy można powiedzieć, iż obok elementów realistycznych występują także zdarzenia i bohaterowie fantastyczni? Prosi, by wnioski i spostrzeżenia poprzeć fragmentami tekstu.

4. Potem uczniowie określają kompozycję Świtezianki, wskazują zastosowane środki poetyckie:

   • podział na regularne zwrotki

   • prostota języka

   • rymy dokładne w układzie abab

   • nagromadzenie epitetów

   • liczne czasowniki (głównie ruchu) podkreślające dynamikę utworu

[idą, przyszła, uszła, minęło, chwycił, znikła, błysną, podbiega, skoczyć]

• niezwykle plastyczne, obrazowe porównania, np.

Jak mokry jaskier wschodzi na bagnie,

Jak ognik nocny przepada.

[wers 15‑16]

Zawszeż po kniejach jak sarna płocha,

Jak upiór błądzisz w noc ciemną?

[wers 25‑26]

Jej blask jak róży bladej zawoje

[wers 69]

Jako mgła lekka

[wers 71]

5. Nauczyciel informuje, iż jedną z cech ballady jest połączenie różnych gatunków literackich. W związku z tym prosi o:

- wskazanie elementów narracyjnych i dialogowych

[narracja charakterystyczna dla epiki, partie dialogowe właściwe dramatowi]

- określenie nastroju ballady (nastrojowość jako cecha wyróżniająca lirykę)

[Przykładowa odpowiedź: tajemniczy, niezwykły, magiczny, fantastyczny, nastrój grozy, napięcia, np.

(...)

Wtem wiatr zaszumiał po gęstym lesie,

Woda się burzy i wzdyma

Burzy się, wzdyma, pękają tonie,

O niesłychane zjawiska!

Ponad srebrzyste Świtezi błonie

Dziewicza piękność wytryska.

[wers 63‑68]

6. Potem prowadzący prosi o wskazanie w tekście opisów przyrody. Zadaje pytania: Jak byś je określił? Jaka funkcję pełnią w przebiegu wydarzeń?

7. Kolejne ćwiczenie dotyczy wymowy utworu. Aby uczniowie sformułowali właściwe wnioski, nauczyciel zadaje pytania: Dlaczego Strzelec nie dotrzymał obietnicy danej dziewczynie? Co zwyciężyło? W jaki sposób został ukarany? Jakie przesłanie zostało zawarte w utworze? Jak je rozumiesz? Wskaż właściwy fragment w tekście ballady.

A gdzie przysięga? gdzie moja rada?

Wszak kto przysięgę naruszy,

Ach, biada jemu, za życia biada!

I biada jego złej duszy!

[wers 125‑128]

8. Czy ta opowieść w swym kształcie przypomina coś uczniom? Co o tym świadczy?

[Przykładowa odpowiedź: ballada przypomina ludowe podanie, przekazywaną z ust do ust legendę świadczy o tym chociażby prosty język, zbliżony do mowy ludu; przestroga właściwa ludowemu światopoglądowi moralnemu; przekonanie, iż nie ma winy bez kary; narrator jest osobą, która „zna” chłopca (Młody jest strzelcem w tutejszym borze), być może jest kimś z ludu.]

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel podaje definicję ballady, którą uczniowie zapisują w zeszytach.

5. Bibliografia

1. Jaworski S., Szkolny słownik terminów literackich, Wydawnictwo Szkolne
   i Pedagogiczne, Warszawa 1991.

2. Mickiewicz A., Świtezianka [w:] tegoż, Wybór poezyj, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Kraków 1974, s. 115‑121.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak