Cechy demograficzne społeczeństw. Społeczeństwa stare i młode

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna pojęcia: „przyrost naturalny”, „wskaźnik feminizacji” i „wskaźnik maskulinizacji”,

• rozumie proces stopniowego wydłużania się średniej długości życia ludzi na świecie,

• rozumie problem starzenia się społeczeństw Europy Zachodniej.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• wyjaśnić związek między wiekiem społeczeństw a ich fazą rozwoju demograficznego,

• analizować kształt piramidy wieku ludności i przypisywać go do odpowiedniego kraju,

• powiązać kształt piramidy wieku z wiekiem społeczeństw i rozwojem gospodarczym kraju, który ona przedstawia,

• wskazać przyczyny wysokiego lub niskiego przyrostu naturalnego w różnych państwach,

• ocenić dynamikę zmian współczynnika dzietności w różnych krajach wraz z ich przyczynami i konsekwencjami,

• omówić przyczyny zróżnicowanej wartości współczynnika feminizacji w zależności od kraju.

c) Postawy

Uczeń:

• formułuje przemyślane wnioski.

2. Metoda i forma pracy

Metoda tekstu przewodniego, uzupełnianie kart pracy ucznia, praca indywidualna.

3. Środki dydaktyczne

Karty pracy ucznia, podręcznik, roczniki statystyczne.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Czynności organizacyjne - sprawdzenie listy obecności, wpisanie tematu do dziennika, podyktowanie tematu lekcji oraz głównych jej punktów:

   • Czynniki kształtujące wielkość przyrostu naturalnego

   • Średnia długość życia a starzenie się społeczeństw

   • Piramida wieku jako graficzny obraz wieku społeczeństw

   • Zróżnicowanie płci na świecie – wskaźnik feminizacji

2. Powtórzenie materiału z poprzedniej lekcji - uczniowie otrzymują karty pracy ucznia i uzupełniają pierwszą – powtórzeniową ich część (załącznik 1).

b) Faza realizacyjna

1. Uczniowie uzupełniają na podstawie wiadomości w podręczniku zasadniczą część kart pracy ucznia (załącznik 1).

2. Objaśnienie przez nauczyciela zasad konstrukcji piramidy wieku.

3. Po zakończeniu indywidualnej pracy uczniów następuje wspólne sprawdzenie odpowiedzi. Wskazaniu uczniowie podają kolejno swoje odpowiedzi, a nauczyciel ewentualnie je poprawia i komentuje.

c) Faza podsumowująca

Uczniowie uzupełniają podsumowującą tabelkę:

5. Bibliografia

J. Kop, M. Kucharska, E. Szkurłat, Geografia społeczno‑ekonomiczna. Podręcznik. Liceum ogólnokształcące – zakres rozszerzony, PWN, Warszawa 2003.

Rocznik Statystyczny GUS (najnowsze wydanie).

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

Załącznik 1.

Różnicę między liczbą urodzeń a liczbą zgonów nazywamy przyrostem .............................., który po uwzględnieniu różnicy między ilością imigrantów a emigrantów na danym obszarze, czyli .............................. ................................., nazywamy przyrostem ............................... .

W rozwoju demograficznym społeczeństw wyróżniamy 4 główne etapy (czasami mówi się o 5). Uszereguj je wg kolejności zachodzenia.

......... wysoka stopa urodzeń i spadek stopy zgonów

......... niska stopa urodzeń i niska stopa zgonów

........ spadek stopy urodzeń i spadek stopy zgonów

......... wysoka stopa urodzeń i spadek stopy zgonów

......... bardzo niska stopa urodzeń i bardzo niska stopa zgonów

Różne kraje na świecie znajdują się w tej chwili w różnych fazach rozwoju demograficznego, np.

Niger w ........... fazie (52,1 Indeks górny 0⁰/Indeks dolny 00₀₀ – ur., 23,6 Indeks górny 0⁰/Indeks dolny 00₀₀ – zg. w 2000 r. - .......... przyrost naturalny)

Szwecja w ......... fazie (10,1 – ur., 10,6- zg. w 2000 r. - ............. przyrost naturalny)

Brazylia w .......... fazie (19,5 – ur., 9,1 – zg. w 2000 r. - ............. przyrost naturalny)

Polska w ......... fazie (9,8 – ur,, 9,5 – zg. w 2000 r. - ............. przyrost naturalny)

Co decyduje o wielkości przyrostu naturalnego?

Wielkość przyrostu naturalnego zadecydowała o tym, ile w społeczeństwie jest dzieci, ludzi młodych, dorosłych i ludzi starszych. Dla ułatwienia rozważań wprowadzono podział na 3 umowne grupy wiekowe społeczeństwa: - przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny.

Jeżeli mało dzieci się rodzi i mało ludzi umiera (tak, jak to w fazie IV i V), wzrasta liczba osób w wieku poprodukcyjnym. Jest to więc głównie problem krajów wysoko rozwiniętych.

Na tej podstawie mówimy o społeczeństwach:

młodych – gdzie ludność w wieku poprodukcyjnym stanowi ok. 5 % społeczeństwa,

starych - gdzie ludność w wieku poprodukcyjnym stanowi ponad 15 % społeczeństwa.

Wymień następstwa starzenia się społeczeństw. Zaproponuj rozwiązania.

Średnia długość życia ulega stopniowemu ......................... i obecnie wynosi ok. ....... lat, przy czym np. w Japonii wynosi ....... lat dla kobiet i ....... lat dla mężczyzn, a w Nigrze ........ lat dla kobiet i ....... lat dla mężczyzn. Generalnie kobiety na świecie żyją dłużej niż mężczyźni, gdyż ......................................................................................................................................................,

z wyjątkiem niektórych krajów rozwijających się, w których krótsza średnia życia kobiet spowodowana jest ........................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Społeczeństwa młode znajdują się w .................... fazie rozwoju demograficznego, zaś społeczeństwa starzejące się i stare należą do ..................... fazy rozwoju demograficznego.

Graficzna ilustracja wieku społeczeństwa to piramida wieku ludności.

Rozpoznaj, która z piramid wieku w podręczniku przedstawia społeczeństwo młode, a która starzejąca się ? Odczytaj maksimum informacji o społeczeństwach przedstawionych na piramidach.

Wskaźnik maskulanizacji jest to liczba ................ na 100 .................., w przeciwieństwie do bardziej popularnego wskaźnika ................................ . Do przyczyn przewagi liczby kobiet w niektórych krajach może należeć ................................................., .............................................. lub ...................................................... W krajach rozwijających się zaś istnieje przewaga mężczyzn w społeczeństwie powodowana m.in. ....................................., ..................................

W Polsce wskaźnik feminizacji wynosi .............. .

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak