Cechy dramatu naturalistycznego na przykładzie utworu Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• utrwala wiadomości na temat budowy dramatu naturalistycznego,

• utrwala wyznaczniki naturalizmu poprzez zestawienie z nurtem realizmu mieszczańskiego,

• poznaje życie i twórczość Gabrieli Zapolskiej.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• wskazać elementy budowy dramatu naturalistycznego,

• przedstawić ich charakterystykę na przykładach z tekstu Gabrieli Zapolskiej,

• wskazać charakterystyczne cechy twórczości dramaturgicznej autorki,

• odróżnić naturalizm od realizmu.

2. Metoda i forma pracy

Wykład, ćwiczenia analityczne z tekstem Moralność pani Dulskiej, dyskusja, nauczanie sytuacyjne

3. Środki dydaktyczne

Egzemplarze dramatu Gabrieli Zapolskiej Moralność pani Dulskiej

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Wykład: krótka informacja o autorce.

Wskazanie charakterystycznych motywów jej twórczości: życie na prowincji, skandal obyczajowy, obłuda, mieszczaństwo, naturalizm, realizm, modernizm, satyra.

b) Faza realizacyjna

1. Naturalizm

Gabriela Zapolska traktowała swoje pisarstwo jako formę protestu przeciwko obłudzie, ujmowała się za pokrzywdzonymi i poniżonymi. Dziennikarska pasja zbierania dokumentów (Zapolska całe życie parała się dziennikarstwem) sprawiła, że autorka z autopsji poznała różne środowiska społeczne, stąd tak charakterystyczne w jej dziełach bogactwo obserwacji obyczajowej i plastyczne przedstawienie.

Utarło się przekonanie – zresztą słuszne – że głównym obiektem jej satyry było mieszczaństwo.

I ta cecha odróżniała pisarstwo Zapolskiej od nurtu realizmu mieszczańskiego, który heroizował i idealizował ludzi i wydarzenia codzienne, a także głosił apologię klas posiadających.

Naturalizm rozszerzył zakres obserwacji społecznej w stosunku do realizmu. Zapolska także, gdyż jej krytyczne zainteresowanie mieszczaństwem, społeczną i kulturalną funkcją tej klasy miało swój początek w teorii i praktyce francuskiego naturalizmu.

2. Wyznaczniki dramatu naturalistycznego:

1. akcja

- akcja sztuki skupiona jest wokół skandalu obyczajowego i rodzinnego (uwiedzenia służącej przez „lampartującego panicza” Zbyszka) oraz matactw obłudnej matki tolerującej do czasu romans syna

- zamiast intrygi – skoncentrowanie akcji wokół jednego rozwijającego się wydarzenia, ze szczególnym uwzględnieniem analizy osobowości bohaterów ukształtowanych przez swoje środowisko

2. sceny i dialogi (eliminowanie monologu) znakomicie skonstruowanej sztuki naturalistycznej, np.:

- akt I, scena 1 – wejście, strój, charakter krzykliwej i odrażającej pani domu

- akt II, scena 15 – bunt Zbyszka wobec matki

(Uwaga! Przykłady wskazują uczniowie, potwierdzając je odpowiednimi fragmentami z książki).

- werystyczne dekoracje i kostiumy odtwarzające z największą drobiazgowością rzeczywistość, w której rozgrywa się akcja – dostosowane do charakteru sztuki

3. Omówienie poszczególnych aktów dramatu – komponowanie sztuki jako zespołu luźno powiązanych scen. Samodzielna praca uczniów – wskazywanie problemów, ilustracja cytatami z tekstu.

a) Ekspozycja wszystkich osób działających dramatu, ich cech psychicznych, horyzontów umysłowych i światopoglądowych.

Rodzina Dulskich charakteryzowana jest z całą świadomością, jako reprezentująca wszystkie, najbardziej znienawidzone przez antymieszczańską opozycję – cechy filisterstwa:

- ograniczenie potrzeb życiowych do kultu wartości nietrwałych, materialnych,

- typ moralności zbudowanej na wartości pieniądza; budżet bohaterów określa ich horyzonty myślowe, granice marzeń i perspektyw życiowych,

- całkowity brak zrozumienia dla potrzeb intelektualnych, dla wartości wyższych,

- obłuda moralna, niski stopień inteligencji, bezwzględność, brutalność.

b) Ekspozycja tła wydarzeń – saloniku pani Dulskiej: solidne meble, obrazy w złoconych ramach, stora, nawet „piękna”, fotografie na stolikach.

c) Faza podsumowująca

Podsumowanie: omówienie tezy dramatu. Przygotowanie wstępnych wiadomości na temat zawiązania konfliktu i świata przedstawionego kolejnych aktów dramatu.

5. Bibliografia

G. Zapolska, Moralność pani Dulskiej, oprac. Tomasz Weiss, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1986.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Przygotujcie się do charakterystyki porównawczej osób występujących w dramacie.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz lekcji dla klasy II; cykl dwóch lekcji poświęconych analizie Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej.