Ważne daty

Odrębności narodowe

Świadomość odmienności narodowej przejawiała się już we wcześniejszych epokach, pojęcie narodowości zostało jednak zdefiniowane na przełomie wieku XVIII i XIX. W czasie tym szkoły narodoweSzkoły narodoweszkoły narodowe rozwijały się z największą siłą w krajach walczących o niepodległość, podczas walk narodowo‑wyzwoleńczych.

R1HPjSapznwJc1

Ilustracja przedstawia mapę Europy w XIX w. Państwa zaznaczone są różnymi kolorami. Na dole po prawej stronie widać napis Europe.

Do XIX w. muzyka była sztuką bardziej uniwersalną, a kompozytorzy twórcami międzynarodowymi i ponadnarodowymi (np. Haendel, Gluck, Mozart czy Beethoven). W muzyce romantycznej natomiast coraz mocniej zaczęły uwypuklać się różnice narodowościowe. Przejawiało się to akcentowaniem odrębności narodowych, zarówno w treści, tematyce utworów, jak i w wykorzystanych środkach muzycznych. Wymienić tu można kult pieśni ludowej, wykorzystanie tańców narodowych, odwoływanie się do wątków historii ojczystej, literatury narodowej, czy obrazowanie rodzimych pejzaży. Wśród szkół narodowych działających w XIX w. znaczenie zyskała także muzyka polska z twórczością Fryderyka Chopina na czele.

Fryderyk Chopin 1810–1849

RQZZUAzHVFHiq1

Ilustracja przedstawia portret Fryderyka Chopina. Obraz w owalnej, złotej ramie. Postać Chopina ma na sobie ciemną marynarkę i białą koszulę. Jego twarz jest spokojna, włosy kręcone, średniej długości. Tło obrazu jest beżowe.

Fryderyk Chopin stworzył w okresie romantyzmuRomantyzmromantyzmu polski styl muzyczny, w którym odwoływał się do polskiego folkloruFolklorfolkloru.
Muzyka ludowa nie była jednak dla Chopina źródłem, z którego czerpał bezpośrednie cytaty. Poza krakowiakiem, kolędą w Scherzu i melodiami kilku mazurków, próżno szukać dosłownych nawiązań. Elementami mającymi wpływ na twórczość kompozytora, były kształty melodii, postacie współbrzmień i ich wiązania, również zarys budowy, szkice formy. Twórca czerpał zatem z niezwykłego bogactwa harmonicznego, fakturalnego czy formalnego muzyki ludowej. Najpełniej przedstawione jest to w mazurkach, które Chopin komponował przez całe życie.
Wysłuchajmy jednego z mazurków najwybitniejszego polskiego kompozytora.

Fryderyk Chopin czerpiąc z pełnego bogactwa muzyki ludowej i łącząc jej elementy z różnorodnymi inspiracjami oraz uniwersalnym językiem muzycznym, stworzył nową jakość muzyczną docenianą i rozumianą w całej Europie. Kontynuatorem tradycji chopinowskiej był Stanisław Moniuszko.

Stanisław Moniuszko 1819–1872

Rhbxb6caY1Q2I1

Ilustracja przedstawia portret Stanisława Moniuszki. Młody mężczyzna o krótkich włosach i gładkiej cerze. Moniuszko ubrany w marynarkę o szerokim kołnieżu, białą koszulę i charakterystycznie zawiązaną, czarną apaszkę na szyi.

Twórczość Moniuszki jest jednolita stylistycznie, choć można w niej wyróżnić dwa okresy: wileński (do 1858 r.) i warszawski (1858–1871). W obu kompozytor preferował pieśń, muzykę sceniczną i religijną. To w tych utworach patriotyczny charakter twórczości Moniuszki jest najbardziej widoczny wtapiając się tym samym w nurt twórczości artystów polskich tworzących ku pokrzepieniu serc.

Sam Moniuszko wyraźnie ukazywał swą rolę jako krzewiciela kultury narodowej:

…to, co jest narodowe, krajowe, miejscowe, co jest echem dziecinnych naszych przypomnień, nigdy mieszkańcom ziemi, na której się urodzili i wzrośli, podobać się nie przestanie.

Do cech narodowych jakie odnaleźć można w operach Moniuszki należą: umiejscowienie akcji w środowisku polskim reprezentowanym przez bohaterów z określonych warstw społecznych (zwłaszcza szlachty i ludu) czy prezentowanie szczegółów obyczajowych, konfliktów społecznych. Moniuszko odwoływał się także do rytmiki tańców narodowych, w szczególności poloneza, mazura, krakowiaka, wykorzystywał też cytaty melodii ludowych, np. w Hrabinie – piosenka myśliwska Pojedziemy na łów, w Strasznym dworze – piosenka myśliwska Siedzi sobie zając.
Folklor był przez Stanisława Moniuszkę traktowany jako źródło inspiracji, historyzm zaś, sprowadzony był jedynie do przypominania nieodległej przeszłości, pełnił rolę aluzji, a nie polegał na bezpośrednim czerpaniu tematów z historii. Ważną postacią muzyki i kultury polskiej XIX w. był także Oskar Kolberg.

Oskar Kolberg 1814–1890

Rc4NO7uBl7Ewt1

Ilustracja przedstawia portret Oskara Kolberga. Jest to starszy mężczyzna w okularach, ma siwe włosy i niewielki zarost. Ubrany jest w szeroką marynarkę, kamizelkę i białą koszulę. Siedzi na eleganckim, zdobnym fotelu.

Oskar Kolberg był dziewiętnastowiecznym etnografem, folklorystą i kompozytorem. Urodzony w Przysusze, twórca przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy do oficyny Pałacu Kazimierzowskiego, gdzie jego sąsiadem był m.in. Fryderyk Chopin.
Od najmłodszych lat Kolberg łączył swoją karierę z muzyką. Jako 16‑latek podjął pracę księgowego w kantorze bankowym Samuela Fraenkla i jednocześnie kontynuował studia muzyczne pod kierunkiem Józefa Elsnera, Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego, a później także Karla Friedricha Girschnera i Karla Friedricha Rungenhagena w Berlinie.

Początkowo wiązał swoją przyszłość z karierą kompozytorską, jednak jego debiut w 1836 r. przeszedł bez echa. Pod koniec lat 30. zaczął przejawiać zainteresowanie folklorem. Podczas wypraw w gronie przyjaciół notował pieśni i melodie ludowe, które opublikował w zbiorze Pieśni ludu polskiego.
Od 1845 r. przez 12 lat pracował jako urzędnik w zarządzie kolei żelaznej warszawsko‑wiedeńskiej. Jednocześnie podjął systematyczne badania terenowe, początkowo na Mazowszu, z czasem objął nimi cały obszar dawnej Rzeczpospolitej.

W 1865 r. ukazał się I tom dzieła pt. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seria I. Sandomierskie. Odtąd realizował tę nową koncepcję poprzez cykle monografii regionalnych, tworzących obraz XIX‑wiecznej kultury ludowej.
Oskar Kolberg jako pierwszy badacz zebrał i usystematyzował kulturę ludową, dzieląc ją według regionów. Jego badania i publikacje etnograficzne przyczyniły się do rozwoju tej dziedziny nauki i zainspirowania młodych twórców kulturą ludową ojczyzny. Nurt muzyki narodowej był także kontynuowany przez kompozytorów młodszego pokolenia, m.in. Władysława Żeleńskiego czy Zygmunta Noskowskiego.

R14IwnApAHfRk1

Ilustracja przedstawia etnograficzną mapę Polski. Regiony zaznaczone są kolorami i podpisane.

Władysław Żeleński 1837–1921

RhaD2fseypDNT1

Ilustracja przedstawia dzieło, na którym został namalowany Władysław Żeleński. Starszy mężczyzna z siwymi włosami i pożółkniętym wąsem. Ubrany jest w białą koszulę i czarny płaszcz, gra na instrumencie. Za mężczyzną znajduje się piękna, młoda kobieta, która w ręce trzyma wianek z niebieskich kwiatów.

Jeden z głównych przedstawicieli neoromantyzmu w muzyce polskiej i najwybitniejszy po Stanisławie Moniuszce twórca oper i pieśni.
Studiował w Krakowie u Franciszka Mireckiego (kompozycja), w Pradze u Alexandra Dreyschocka (fortepian) i J. Krejčiego (organy, kontrapunkt), a także w Paryżu u Bertholda Damckego i Napoleona‑Henriego Rebera (kompozycja).

Główną dziedziną jego twórczości była muzyka wokalna, a głównymi uprawianymi gatunkami pieśń solowa (ponad 100), pieśń chóralna i opera (Konrad Wallenrod, Goplana, Stara Baśń). Opery Żeleńskiego mają charakter liryczny, podobnie jak jego pieśni solowe, w których nawiązywał do tradycji Moniuszki. Żeleński uprawiał też muzykę instrumentalną, w której łączył tradycje muzyki klasycznej z elementami polskiego folkloru. Jest także autorem 2 symfonii, uwertur (W Tatrach, Echa leśne) czy Suity tańców polskich.

Zygmunt Noskowski 1846–1909

RjpIsLbKvzC9K

Ilustracja przedstawia dzieło, na którym został namalowany Zygmunt Noskowski. Utrzymana jest w kolorach sepii. Mężczyzna ma zaczesane do tyłu włosy, krótką brodę i małe okulary. Ubrany jest w ciemny garnitur i białą koszulę.

Kompozytor, pedagog, dyrygent i publicysta.
Kształcił się początkowo u Jana Hornziela (skrzypce), następnie w latach 1864–1867 w Instytucie Muzycznym w Warszawie u Apolinarego Kątskiego (skrzypce), Stanisława Moniuszki (harmonia) i Franciszka Ciaffeiego (śpiew). W latach 1872–1875 kontynuował naukę u Fryderyka Kiela (kompozycja) i Richarda Wüersta (instrumentacja) w Berlinie.

Mimo że Zygmunt Noskowski zostawił po sobie pokaźną spuściznę, w praktyce koncertowej pozostaje przede wszystkim twórcą muzyki symfonicznej, kontynuatorem linii Stanisława Moniuszki (którego był studentem) i Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego. Idąc śladami swoich poprzedników, kładł szczególny nacisk na eksponowanie w swojej twórczości przede wszystkim melodii. Pisał melodie piękne, chwytające za serce i wpadające w ucho.

Noskowski jest twórcą pierwszego polskiego poematu symfonicznego, formy wynalezionej przez Liszta, który doceniał twórczość polskiego kompozytora. Step powstały w 1896 r. to pod względem budowy tradycyjne allegro sonatowe z dwoma kontrastującymi tematami opartymi na motywach zaczerpniętych z folkloru polskiego i ukraińskiego.  Dzięki kompozytorom polskim działającym w XIX w. polska kultura miała szansę przetrwać i rozwinąć się, jednocześnie kompozytorzy natchnęli młodsze pokolenia twórców do spojrzenia na muzykę ludową w nowy, oryginalny sposób.

Zadania

RcVDpZrRZ9mlk

Ćwiczenie 3

Wybierz nazwiska kompozytorów tworzących w nurcie muzyki narodowej XIX w. Możliwe odpowiedzi: 1. Wojciech Kilar. 2. Eugeniusz Rudnik. 3. Zygmunt Noskowski. 4. Stanisław Moniuszko.

Wybierz nazwiska kompozytorów tworzących w nurcie muzyki narodowej XIX w. Możliwe odpowiedzi: 1. Wojciech Kilar. 2. Eugeniusz Rudnik. 3. Zygmunt Noskowski. 4. Stanisław Moniuszko.

Zaznacz nazwiska kompozytorów tworzących w nurcie muzyki narodowej XIX w.

• Wojciech Kilar
• Eugeniusz Rudnik
• Zygmunt Noskowski
• Stanisław Moniuszko

Słownik pojeć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

Galeria dzieł sztuki

R1HPjSapznwJc1

Ilustracja przedstawia mapę Europy w XIX w. Państwa zaznaczone są różnymi kolorami. Na dole po prawej stronie widać napis Europe.

RQZZUAzHVFHiq1

Ilustracja przedstawia portret Fryderyka Chopina. Obraz w owalnej, złotej ramie. Postać Chopina ma na sobie ciemną marynarkę i białą koszulę. Jego twarz jest spokojna, włosy kręcone, średniej długości. Tło obrazu jest beżowe.

Rhbxb6caY1Q2I1

Ilustracja przedstawia portret Stanisława Moniuszki. Młody mężczyzna o krótkich włosach i gładkiej cerze. Moniuszko ubrany w marynarkę o szerokim kołnieżu, białą koszulę i charakterystycznie zawiązaną, czarną apaszkę na szyi.

Rc4NO7uBl7Ewt1

Ilustracja przedstawia portret Oskara Kolberga. Jest to starszy mężczyzna w okularach, ma siwe włosy i niewielki zarost. Ubrany jest w szeroką marynarkę, kamizelkę i białą koszulę. Siedzi na eleganckim, zdobnym fotelu.

RhaD2fseypDNT1

Ilustracja przedstawia dzieło, na którym został namalowany Władysław Żeleński. Starszy mężczyzna z siwymi włosami i pożółkniętym wąsem. Ubrany jest w białą koszulę i czarny płaszcz, gra na instrumencie. Za mężczyzną znajduje się piękna, młoda kobieta, która w ręce trzyma wianek z niebieskich kwiatów.

R1JMYdiIQd4i2

Ilustracja przedstawia dzieło, na którym został namalowany Zygmunt Noskowski.