Cechy krakowiaka w piosence i utworze muzycznym
Scenariusz dla nauczyciela:
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
1. W zakresie śpiewu. Uczeń:
4) wykonuje solo lub w zespole „rapowanki”, rytmiczne recytacje itp.;
2. W zakresie gry na instrumentach. Uczeń:
1) gra na instrumentach ze słuchu lub/i przy pomocy nut (w zespole lub/i solo) na jednym lub kilku instrumentach melodycznych (do wyboru np. flet podłużny, flażolet /flecik polski/, pianino, keyboard, gitara, dzwonki, metalofon, ksylofon i inne) oraz perkusyjnych niemelodycznych,
a) schematy rytmiczne.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności).
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, pauza, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;
2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
1) nazywa dźwięki gamy, rozpoznaje ich położenie na pięciolinii;
2) różnicuje wartości rytmiczne nut i pauz;
3) zna skróty pisowni muzycznej: repetycja, volty, da capo al fine;
4) zna podstawowe oznaczenia: metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne oraz fermatę.
3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:
1) instrumentów muzycznych ze względu na źródło dźwięku – nazywa i charakteryzuje je;
3) aparatu wykonawczego (solista, zespół kameralny, chór, orkiestra, big‑band, zespół folkowy).
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
1) muzyki ze względu na jej rodzaj (wokalna, instrumentalna, wokalno‑instrumentalna, artystyczna, rozrywkowa, ludowa oraz do wyboru: sakralna, filmowa, teatralna i inne);
5. Uczeń określa charakterystyczne cechy:
1) polskich tańców narodowych: poloneza, mazura, kujawiaka, oberka, krakowiaka;
2) wybranych polskich tańców ludowych z uwzględnieniem własnego regionu.
7. Porządkuje chronologicznie postacie kompozytorów: np. Mikołaj Gomółka, Jan Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski, Witold Lutosławski, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki i inni).
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1. zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
rozpoznawać słuchem utwory w rytmie krakowiaka;
określać cechy krakowiaka;
rozpoznawać synkopę w zapisie muzycznym;
rozpoznawać słuchem instrumenty ludowej kapeli krakowskiej;
przyporządkowywać tytuły utworów do kompozytorów;
rozpoznawać wizerunki kompozytorów;
porządkować chronologicznie postacie kompozytorów.
Rodowód krakowiaka
KrakowiakKrakowiak, taniec ludowy ziemi krakowskiej, jeden z polskich tańców narodowych, utrzymany w takcie 2/4, średnim tempie, zawierający charakterystyczne synkopysynkopy. W muzyce ludowej krakowiak rozpoczyna się przyśpiewką, opartą zwykle na 4 dwutaktowych frazach 6‑zgłoskowych, wykonywaną przed tańcem (czasem rubatorubato), podejmowaną następnie przez kapelękapelę, która nadaje jej skoczny rytmrytm, a nieraz wprowadza motywy punktowane. Nazwa krakowiak, prawdopodobnie nieludowego pochodzenia, pojawiła się XVIII wieku, na określenie dwumiarowych tańców krakowskich o różnych lokalnych nazwach, tworzonych od właściwości choreotechnicznych (np. mijany, suwany, dreptany, przebiegany, ścigany) lub od miejscowości (skalmierzak, szopieniak, wiśliczak, proszowiak). Początkowo nazwą krakowiak określano zarówno melodie z synkopami, jak i (rzadziej) bez synkop, później zwykle te pierwsze. […] W XVIII wieku rytmy krakowiaka przeniknęły do muzyki symfonicznejsymfonicznej, a zwłaszcza do twórczości wodewilowejwodewilowej. W końcu XVIII i na początku XIX wieku krakowiak stał się popularny zwłaszcza w muzyce scenicznej. Powstało wówczas i rozpowszechniło się wiele krakowiaków o sentymentalnej lub patriotycznej treści; z tej tradycji wyrósł, m.in. popularny krakowiak „Albośmy to jacy tacy”.
Źródło: red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
Utwórz dwa zbiory nazw tańców, z których wywodzi się krakowiak. W pierwszym zbiorze zbierz nazwy, które były tworzone od nazw miejscowości, w drugim zbiorze te, które były tworzone od ich właściwości choreotechnicznych, czyli od schematów ruchowych danego tańca - kroków i ich układu w przestrzeni.
proszowiak, suwany, szopieniak, ścigany, skalmierzak, mijany, przebiegany, dreptany, wiśliczak
| Nazwy tańców utworzone od nazw miejscowości | |
|---|---|
| Nazwy tańców utworzone od właściwości choreotechnicznych |
Posłuchaj pieśni Albośmy to jacy tacy, o której czytałeś w tekście źródłowym i rozwiąż zadanie. Wskaż wszystkie odpowiedzi dotyczące krakowiaka.
- Krakowiak to taniec ludowy
- Krakowiak to taniec narodowy
- Krakowiak ma metrum 2/4
- Krakowiak jest utrzymany w średnim tempie
- W krakowiaku występują synkopy
- Krakowiak wywodzi się z ziemi krakowskiej
- Krakowiak wywodzi się z różnych tańców lokalnych
- Krakowiak ma metrum ¾
- Krakowiak jest utrzymany w wolnym tempie
- Krakowiak wywodzi się ze Śląska
Synkopa
Krakowiak to taniec, w którym nieodłącznym elementem są synkopy. Synkopa to zjawisko rytmiczne, które polega na przesunięciu akcentu w takcie na dźwięk nieakcentowany, czyli z mocnej na słabą część taktu, poprzez przedłużenie dźwięku nieakcentowanego.
Posłuchaj jak brzmi wielokrotnie powtarzana synkopa złożona z ósemki – ćwierćnuty – ósemki, a następnie razem z nagraniem powtarzaj w tym samym rytmie wyraz „synkopa” rozdzielając na sylaby: syn – ko – pa. Jak już dobrze opanujesz rytmiczne wypowiadanie wyrazu synkopa, kontynuuj rytmizowanie w tym rytmie innych wyrazów, które składają się z trzech sylab, np.: ma – li – na, dziew – czy – na, cyt – ry – na; lub imion np. Ka – mi – la; Sa – bi – na; Mar – ty – na itp.
Wskaż, w taktach zapisu nutowego znajdują się synkopy.
Krakowiak w twórczości ludowej
Przeczytaj informację spod zdjęcia i odpowiedz na pytanie. Ile osób tańczyło krakowiaka podczas bicia rekordu Guinnessa w kategorii taniec narodowy na Rynku Starego Miasta w Krakowie? Odpowiedź wpisz w ramkę za pomocą cyfr.
............
W Krakowskiem, w folklorzefolklorze muzycznym duże znaczenie miała muzyka instrumentalna. U schyłku XIX wieku kapela ludowa składała się tu ze skrzypiec i małych basów. Z czasem powiększano ilość skrzypiec, dzieląc je na pierwsze i drugie, basy zaś zastąpiono kontrabasem. Następnie do kapeli włączono klarnet, trąbkę, harmonię lub akordeon, a nawet heligonkę.
Posłuchaj krakowiaka w wykonaniu kapeli ludowej w składzie: skrzypce pierwsze, skrzypce drugie, klarnet, trąbka, kontrabas.
Wskaż instrumenty, które słychać w Krakowiaku z Wesołowa w wykonaniu Kapeli Kamionka z Łysej Góry.
- Trąbka
- Klarnet w stroju B
- Obój
- Puzon
- Kontrabas
- Wiolonczela
- Skrzypce (dwie pary)
- Bęben dwumembranowy, z talerzem
- Harmonia
- Heligonka
Krakowiak w piosence
Posłuchaj współczesnego zespołu ludowego Krakusy w piosence Płynie Wisła, płynie. Zwróć uwagę na synkopowany rytm, brzmienie instrumentów oraz na tekst pieśni śpiewanej gwarą, czyli specyficzna odmianą języka narodowego w danym regionie.
Dokończ zdanie.
Terytorialna odmiana języka narodowego to .............
Jedna z najpiękniejszych i najbardziej znanych polskich pieśni patriotycznych, napisanych w rytmie krakowiaka, nosi tytuł Płynie Wisła, płynie. Pieśń ta powstała w drugiej połowie XIX wieku. Pełniła ona rolę wychowawczą w trudnych dla Polaków momentach w historii kraju i narodu. W pieśni tej ukazana jest miłość Polaków do Ojczyzny, religii i domu rodzinnego. Posłuchaj tej pieśni i przeczytaj uważnie tekst. Próbuj śpiewać z nagraniem.
Płynie Wisła, płynie
Płynie Wisła, płynie po polskiej krainie.
Po polskiej krainie
A dopóki płynie Polska nie zaginie!
A dopóki płynie Polska nie zaginie!Nad moją kolebką Matka się schylała
Matka się schylała
I mówić pacierza wcześnie nauczała.
I mówić pacierza wcześnie nauczała.„Ojcze nasz” i „Zdrowaś' i Skład Apostolski,
I Skład Apostolski,
Bym do samej śmierci kochał naród polski.
Bym do samej śmierci kochał naród polski.Bo ten naród polski ma ten urok w sobie:
Ma ten urok w sobie:
Kto go raz pokochał, Nie zapomni w grobie.
Kto go raz pokochał, Nie zapomni w grobie.
Krakowiak w muzyce poważnej
Krakowiaka pisało wielu polskich kompozytorów, m.in.:
Fryderyk ChopinFryderyk Chopin – Krakowiak na fortepian z orkiestrą,
Ignacy DobrzyńskiIgnacy Dobrzyński – w finale Symfonii na tematy polskie,
Zygmunt NoskowskiZygmunt Noskowski – Krakowiak na fortepian na 4 ręce,
Ignacy Jan PaderewskiIgnacy Jan Paderewski– Krakowiak fantastyczny,
Karol SzymanowskiKarol Szymanowski– Krakowiak na fortepian.
Fryderyk Franciszek Chopin
Rondo à la Krakowiak – utwór na fortepian i orkiestrę Chopin dedykował księżnej Annie z Sapiehów Adamowej Czartoryskiej. Oryginalny rękopis partytury znajduje się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.
Krakowiak ma kształt rondaronda. Jego temat główny, czyli refren, jest w tej kompozycji najbardziej typowym krakowiakiem: tańcem żywym, przekornym dzięki licznym synkopom, zadzierżystym i pełnym rozmachu. Jego melodia nie jest wprawdzie cytatem, ale każdemu, kto zna Albośmy to jacy tacy, wydaje się tej melodii bliska.
W chwili, gdy Chopin komponował swoje krakowskie Rondo – tytułowy taniec prowadził żywot, rzec można, dwoisty: jego ludowe pochodzenie i wiejska żywotność była dla wszystkich oczywista. Jednak od końca poprzedniego wieku – kiedy to wkroczył na salę balową, podniesiony do rangi tańca towarzyskiego - trwał na niej wspólnie z polonezem i mazurem, tworząc potrójny kanon tańców narodowych. Dokładnie w roku, w którym Chopin położył datę pod ostatnim taktem partytury Ronda à la Krakowiak, Kazimierz Brodziński w eseju zatytułowanym O tańcach narodowych dawał barwny opis tańca, o którym mowa. Konkretnego i zwięzłego opisu Krakowiaka dostarcza w ćwierć wieku później Oskar KolbergOskar Kolberg: „Taniec idzie wedle melodii częściej rzewnej niż wesołej, w takcie na 2/4, z naciskiem na drugiej i czwartej, więc słabej ósemce taktu lub na obu ćwierćnutach.”
Autor: Mieczysław Tomaszewski
Cykl audycji „Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie”
Polskie Radio II
Źródło: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/composition/detail/page/2/id/50 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Wskaż takty z synkopami we fragmencie Ronda à la Krakowiak Fryderyka Chopina.
Ignacy Jan Paderewski
Ignacy Jan Paderewski był wybitnym kompozytorem i wirtuozem fortepianu. Z okazji 500. rocznicy bitwy pod Grunwaldem ufundował w Krakowie Pomnik Grunwaldzki, który został odsłonięty w 1910 roku, w obecności ponad 150 tysięcy osób. Paderewski wygłosił wówczas przemówienie o charakterze niepodległościowym. W odradzającej się Polsce sprawował funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych. Po wybuchu II wojny światowej Paderewski wszedł w skład władz Polski na uchodźstwie. Posłuchaj Krakowiaka Fantastycznego.
Karol Szymanowski
Karol Szymanowski to wybitny przedstawiciel Młodej Polski. W jego twórczości wyróżniamy okres, kiedy był zafascynowany folklorem Podhala, Kurpiów, Kujaw i Mazowsza. Podhalem zafascynował się do tego stopnia, że przez kilka lat mieszkał w Zakopanem w willi Atma, w której obecnie znajduje się muzeum jego imienia. Posłuchaj krakowiaka, w którym odzywają się muzyczne echa góralskie.
Sprawdź swoją wiedzę
Wskaż wszystkie polskie tańce narodowe w metrum 2/4.
- Krakowiak
- Polonez
- Mazur
- Kujawiak
- Oberek
- Polka
Praca domowa
Słownik pojęć
[fr.] - instrument muzyczny klawiszowy z grupy idiofonów dętych, skonstruowany 1829 w Wiedniu przez C. Demiana.
instrument ludowy, podobny do kontrabasu.
ur. 1 III (22 II?) 1810, Żelazowa Wola, zm. 17 X 1849, Paryż, najwybitniejszy kompozytor polski, słynny pianista, współtwórca europejskiego romantyzmu.
ur. 25 II 1807, Romanów (Wołyń), zm. 9 X 1867, Warszawa, kompozytor i dyrygent.
to twórczość ludowa obejmująca podania, legendy, pieśni, zwyczaje i obrzędy, język i gwarę, sztuki plastyczne: rzeźbę, malarstwo, grafikę i rzemiosło artystyczne.
[wł. forte ‘mocno’, piano ‘cicho’] - instrument muzyczny z grupy chordofonów uderzanych.
dęty instrument muz. z grupy idiofonów języczkowych.
to popularny na południu Polski, w Czechach i na Słowacji instrument muzyczny przypominający akordeon, lecz mniejszy, z guzikami, a nie klawiszami; źródłem jego dźwięku są drgania blaszek powodowane przez strumień powietrza.
zespół muzyczny wykonujący muzykę ludową.
[wł. < łac.] - instrument muz. z grupy aerofonów stroikowych (aerofony), drewniana, cylindryczna rura zakończona u wylotu stożkowatą czarą głosową, a w części wlotowej płasko ściętym „dziobem”, na którym jest umocowany stroik pojedynczy; otwory boczne zaopatrzone w klapy ułatwiające grę; skala dźwiękowa w pisowni e–a (c); w brzmieniu, zależnie od stroju (np. B, A), o cały ton lub półtora tonu niżej; skonstruowany ok. 1700 przez J.C. Dennera; wszedł do orkiestry symfonicznej; klarnet basowy, bas‑klarnet, o znacznie większych rozmiarach, najczęściej w stroju B.
polski taniec ludowy z przyśpiewkami; też: muzyka do tego tańca; piosenka ludowa w rytmie tego tańca. Krakowiak jest też jednym z polskich tańców narodowych.
ur. 22 II 1814, Przysucha, zm. 3 VI 1890, Kraków, syn Juliusza Krzysztofa, folklorysta, etnograf, muzyk i kompozytor.
największy instrument strunowy, mający najniższą skalę tonów w grupie instrumentów smyczkowych
Nazwą Młoda Polska w muzyce określa się grupę kompozytorów działających na przełomie XIX i XX w. (K. Szymanowski, L. Różycki, G. Fitelberg, A. Szeluto oraz zbliżony do grupy Młodej Polski ok. 1906 M. Karłowicz). Włączyli się oni w nowe nurty muzyki europejskiej, nawiązali do osiągnięć neoromantyzmu muzycznego, zwłaszcza do twórczości R. Wagnera, R. Straussa oraz kompozytorów Potężnej Gromadki; kompozytorzy Młodej Polski współdziałali organizacyjnie (m.in. wspólne koncerty i publikacje utworów) do I wojny światowej.
ur. 2 V 1846, Warszawa, zm. 23 VII 1909, tamże, kompozytor, pedagog muzyczny i dyrygent.
ur. 18 XI 1860, Kuryłówka (Podole), zm. 29 VI 1941, Nowy Jork, pianista, kompozytor, polityk, działacz społeczny.
Utwór instrumentalny, w którym główny temat nazywany refrenem przeplata się z kontrastującymi tematami pobocznymi, nazywanymi kupletami.
[wł., ‘obrabowane’, ‘kradzione (tempo)’] - tempo rubato, tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę (gł. solistę) przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego.
[gr. rhythmós ‘takt’, ‘rytm’] - jeden z podstawowych elementów dzieła muzycznego, regulujący jego przebieg w czasie.
instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych.
ur. 3 X 1882, Tymoszówka (Ukraina), zm. 29 III 1937, Lozanna, kompozytor, pianista, pedagog muzyczny, uznawany za największego twórcę w muzyce polskiej po F. Chopinie.
muzyka przeznaczona do wykonywania przez orkiestrę o różnym składzie instrumentów.
przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nieakcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej.
[wł.] - instrument muzyczny, dęty blaszany, z grupy aerofonów ustnikowych.
[wł.] - muzyk zdolny pokonać trudności techniczne w grze na instrumencie muzycznym.
widowisko sceniczne o charakterze komedii lub farsy przeplatane piosenkami i wstawkami baletowymi.
Definicje słownikowe opracowano na podstawie:
https://encyklopedia.pwn.pl/
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
muzykotekaszkolna.pl
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
Bogusław Schaeffer, Dzieje muzyki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983.