Ilustracja przedstawia wieniec wykonany ze zboża. Tytuł lekcji: Cechy kultury ludowej regionów Polski w tym własnego regionu.
Ilustracja przedstawia wieniec wykonany ze zboża. Tytuł lekcji: Cechy kultury ludowej regionów Polski w tym własnego regionu.
Cechy kultury ludowej regionów Polski
Wprowadzenie
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
Rw7WxpDUOOSlj1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
1
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
5.Uczeń określa charakterystyczne cechy:
2) wybranych polskich tańców ludowych z uwzględnieniem własnego regionu.
Nauczysz się
wymieniać cechy kultury ludowej charakterystyczne dla różnych regionów Polski;
identyfikować podstawowe tańce ludowe w różnych regionach Polski;
śpiewać pieśń Roztwórzcie nam okiennice.
Regiony w poszczególnych częściach Polski
Każda społeczność tworzy i wykonuje muzykę charakterystyczną dla swojej kultury, tradycji i miejsca, w którym żyje. Górale śpiewają o szczytach, które dotykają nieba, mieszkańcy terenów nadmorskich o morzu, o jego pięknie, ale i o niebezpieczeństwach i zagrożeniach, jakie niesie, ludzie z terenów równinnych zachwycają się bezkresem i wielką przestrzenią. Krajobraz miejsca i związane z nim: praca, muzyka i zwyczaje, to folklorFolklorfolklor danego miejsca. Jest on różny w różnych miejscach kraju.
Obszar, na którym folklor wyróżnia się odrębnymi cechami nazywamy regionem.
R1KekQCZbHOum
Na ilustracji etnograficzna mapa Polski. Poszczególne regiony oznaczone są kolorami. Na północy nad Morzem Bałtyckim, począwszy od wschodu, zaznaczone są: Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie (grupy etniczne Kaszubi i Kociewiacy), Mazury i Warmia. Na wschodzie począwszy od północy, zaznaczone są: Suwalszczyzna, Podlasie i bardzo duży region -Małopolska, obejmujący całą południowo‑wschodnią Polskę. Małopolska podzielona jest na mniejsze regiony: Lubelszczyznę, Ziemię Chełmską, Ziemię Sandomierską, wymienione są też grupy etniczne: Krakowiacy, Lasowiacy, Górale, Łemkowie, Bojkowie. Na południu począwszy od wschodu: Łużyce Górne, Dolny Śląsk, Górny Śląsk i wspomniana już Małopolska. Na zachodzie małe regiony: Ziemia Lubuska, Łużyce Dolne i wspomniane już Łużyce Górne. W środkowym pasie znajdują się następujące regiony: Wielkopolska, Kujawy, Ziemia Chełmińska, Ziemia Dobrzyńska, Ziemia Łęczycka, Ziemia Wieluńska i Ziemia Sieradzka oraz Mazowsze. Na Mazowszu osobno zaznaczono: Ziemię Płocką i Kurpie.
Źródło: AMFN.
Regiony w poszczególnych częściach Polski:
na północy (nad Morzem Bałtyckim) – Pomorze, Kaszuby, Kociewie
na południu (w górach) – Małopolska
w centralnej Polsce – Mazowsze, Region łowicki, Region sieradzki, Region opoczyński
na wschodzie – Mazury, Podlasie, Region lubelski
na zachodzie – Wielkopolska, Śląsk
W poszczególnych częściach, regionach Polski, mieszkańcy używają języka polskiego z pewnymi różnicami: inny akcent, inne sformułowania, inne końcówki, inna pisownia.
Odmiana języka używana na jakimś obszarze to gwaraGwaragwara.
W różnych regionach Polski występują charakterystyczne dla danego miejsca melodie ludowe i tańce. Niektóre z nich wykonywane są tylko w jednym regionie, np. zbójnicki na Podhalu, koziorajka na Śląsku, czy powolniak na Kurpiach.
Inne tańce, np. oberekOberekoberek, mazurki, okrąglaki, znane i wykonywane są w różnych regionach, ale w każdym tańczone są do innej melodii.
Tańce regionalne: krakowiakKrakowiakkrakowiak z Krakowskiego, kujawiakKujawiakkujawiak z Kujaw, mazurMazurmazur z Mazowsza, stały się tańcami narodowymi. Obecnie w Polsce wyróżniamy następujące tańce narodowe: polonezPolonezpolonez, krakowiak, kujawiak, oberek i mazur. Tańce te tańczone są w strojach ludowych.
Poszczególne regiony posiadają stroje ludowe charakterystyczne dla danego obszaru, które wykorzystywane są obecnie tylko okazjonalnie. Wybrane stroje ludowe przedstawiono w galerii poniżej.
RfMzc6OcrkwoN
Na zdjęciu para ubrana w strój łowicki. Chłopak ma filcowy kapelusz, ozdobiony pękiem kwiatów. Na płóciennej koszuli, zwanej bielunką, której kołnierzyk i mankiety zdobi wielobarwny haft, nosi lejbik, czyli długą do bioder - kamizelkę bez rękawów. Na lejbiku zawiązany jest ozdobny, pomarańczowo‑zielony, wełniany pas. Spodnie chłopaka uszyte są z pasiastej, wełnianej tkaniny. Dziewczyna nosi kwiecistą chustę jedwabnicę. Dla ozdoby, przypina po bokach kwiaty. Kołnierzyk i rękawy koszuli z białego płócienka ozdobione są kolorowym haftem. Na koszuli nosi kieckę, która składa się z dwóch zszytych części: aksamitnego stanika, ozdobionego haftem i pasiastej, suto marszczonej spódnicy. Kieckę przewiązuje się w talii zapaską z pasiastego materiału. Uzupełnieniem stroju są naturalne korale.
R1W9kltvHkZo1
Na ilustracji para w stroju kujawskim. Chłopak ma na głowie wysoki, czarny kapelusz z błękitną wstążką i kwiatami. Na białej, lnianej koszuli nosi katankę, czyli kamizelkę bez rękawów, długą do bioder, uszytą z granatowej tkaniny. Katanę zdobi ponadto czerwony, wełniany pas, związany w misterny węzeł. Sukienne, niebieskie spodnie chłopak nosi wpuszczone w wysokie, skórzane buty. Kujawianka na białej koszuli ma sukienny kaftanik, dopasowany w talii. Dziewczyna nosi jednocześnie trzy spódnice. Spódnice‑spodnie, szyte z barchanu i płótna, pełnią rolę halek. Opasana jest fartuszkiem, zwanym zapaską. Nakryciem głowy biała chusta, ozdobiona niebieską i czerwoną wstążką.
R1J1G7hKqGbKp
Na zdjęciu para ubrana w strój rzeszowski. Chłopak ma filcowy kapelusz. Na płóciennej koszuli nosi długą do bioder, niebieską kamizelkę bez rękawów z żółto - czerwonymi zdobieniami. Spodnie chłopaka uszyte są niebieskiej tkaniny i wpuszczone w wysokie kozaki z cholewami. Dziewczyna nosi na głowie kwiecistą chustę. Na białej koszuli ma sukienny kaftanik w bordowym kolorze, dopasowany w talii i bogato zdobiony haftami. Czerwona, szeroka, bogato marszczona spódnica opasana jest fartuszkiem, zwanym zapaską. Strój uzupełniają czarne, wysokie trzewiki i czerwone korale.
W różnych regionach Polski praktykowane są obrzędyObrzędobrzędy ludowe, czyli: utrwalone w tradycji czynności i praktyki o znaczeniu symbolicznym, które towarzyszą uroczystościom rodzinnym, społecznym, politycznym lub religijnym.
Marzanka – topienie marzanny (kukły ze słomy przebranej w strój kobiecy), które odbywa się w pierwszy dzień wiosny: wyrzucenie kukły‑zimy do wody;
Gaik – strojenie na wiosnę zielonej gałęzi świerku i chodzenie od domu do domu z życzeniami urodzaju;
Dyngus - polewanie dziewcząt wodą (przez chłopców) w drugi dzień Świąt Wielkanocnych
Dożynki - zakończenie prac polowych, po zebraniu plonów z pól;
Kolędowanie – chodzenie z szopką bożonarodzeniową, gwiazdą, ze śpiewem kolędy lub pastorałki;
Koza zapustna – chodzenie przebierańców na koniec karnawału, którym towarzyszył radosny śpiew, taniec i muzyka.
Polskie tańce narodowe i ich rodowód
KUJAWIAK to taniec pochodzący z Kujaw. Jego melodia jest tęskna i rzewna, a rytm płynny. Kujawiak ma wolne tempo i metrum 3/4. Taniec określa się także jako kołysany lub kolebany.
R1cqA6EOvqyVE1
Na ilustracji para w stroju kujawskim. Chłopak ma na głowie czapkę - rogatywkę. Na białą, lnianą koszulę założył krótki kaftan z długimi rękawami zwany jaką, uszyty z czerwonego sukna. Na jace nosi katankę, czyli kamizelkę bez rękawów, długą do bioder, uszytą z granatowej tkaniny. Katanę zdobi ponadto czerwony, wełniany pas, związany w misterny węzeł. Sukienne, niebieskie spodnie chłopak nosi wpuszczone w wysokie, skórzane buty. Nakryciem głowy dziewczyny jest szlarka, czyli paski materiału ułożone w harmonijkę. Na białej koszuli ma sukienny kaftanik, dopasowany w talii. Kujawianka nosi jednocześnie trzy spódnice. Spódnice‑spodnie, szyte z barchanu i płótna, pełnią rolę halek. Opasana jest fartuszkiem, zwanym zapaską.
Źródło: AMFN.
R1WEkkIKpFQ1o1
Na nagraniu smutny i wolny kujawiak. Utwór wykonuje kapela w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce i klarnet snują smętną melodię. Pozostałe instrumenty wykonują akompaniament w metrum trzy czwarte.
Na nagraniu smutny i wolny kujawiak. Utwór wykonuje kapela w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce i klarnet snują smętną melodię. Pozostałe instrumenty wykonują akompaniament w metrum trzy czwarte.
Na nagraniu smutny i wolny kujawiak. Utwór wykonuje kapela w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce i klarnet snują smętną melodię. Pozostałe instrumenty wykonują akompaniament w metrum trzy czwarte.
KRAKOWIAK to taniec w żywym tempie i metrum 2/4. Pochodzi z okolic Krakowa. W krakowiaku występuje charakterystyczny rytm – synkopa, która polega na przesunięciu akcentu w takcie z mocnej części na słabą.
R1CS6KmGzyQrR1
Ilustracja przedstawia parę w stroju krakowiaka. Damska postać ma na sobie spódnicę do połowy łydki, zapaskę, bogato zdobiony cekinami i haftem - serdaczek. Mężczyzna ubrany jest w białą koszulę, czarną sukmanę, pasiaste spodnie oraz czerwoną rogatywkę, z czarnym, barankowym otokiem i pękiem pawich piór. Do pasa krakowiaka przyczepione są brzęczące kółeczka.
Źródło: AMFN.
RmJSlQZBI5S0A1
Na nagraniu skoczny i żywy krakowiak. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce grają skoczną melodię, klarnet improwizuje, ozdabiając melodię drobnymi wartościami rytmicznymi, akordeon i kontrabas utrzymują żwawe tempo w metrum dwie czwarte.
Na nagraniu skoczny i żywy krakowiak. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce grają skoczną melodię, klarnet improwizuje, ozdabiając melodię drobnymi wartościami rytmicznymi, akordeon i kontrabas utrzymują żwawe tempo w metrum dwie czwarte.
Na nagraniu skoczny i żywy krakowiak. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce grają skoczną melodię, klarnet improwizuje, ozdabiając melodię drobnymi wartościami rytmicznymi, akordeon i kontrabas utrzymują żwawe tempo w metrum dwie czwarte.
OBEREK to najszybszy polski taniec narodowy, nazywany również obyrtanym lub obertasem. Jego nazwa pochodzi od szybkich obrotów wykonywanych przez tancerzy. Ma wesołą melodię i utrzymany jest w metrum 3/4 lub 3/8.
R10JpHlMS73Wy1
Na zdjęciu para ubrana w stój łowicki, przeznaczony do tańczenia oberka. Chłopak ma filcowy kapelusz. Na płóciennej koszuli, nosi lejbik, czyli długą do bioder kamizelkę bez rękawów. Na lejbiku zawiązany jest pasiasty, wełniany pas. Spodnie uszyte są z pasiastego wełniaka. Dziewczyna nosi kwiecistą chustę - jedwabnicę. Kołnierzyk i rękawy koszuli z białego płócienka ozdobione są haftem. Na koszuli nosi kieckę, która składa się z dwóch zszytych części: aksamitnego stanika, ozdobionego kwiecistym haftem i suto marszczonej spódnicy, również ozdobionej na dole haftem. Kieckę przewiązuje się w talii zapaską z pasiastego materiału. Uzupełnieniem stroju są naturalne korale.
Źródło: AMFN.
RuYbWXT5qczAw1
Na nagraniu szybki oberek. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce grają wesołą melodię, klarnet improwizuje, ozdabiając melodię drobnymi wartościami rytmicznymi, akordeon i kontrabas utrzymują żwawe tempo w trzy ósme.
Na nagraniu szybki oberek. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce grają wesołą melodię, klarnet improwizuje, ozdabiając melodię drobnymi wartościami rytmicznymi, akordeon i kontrabas utrzymują żwawe tempo w trzy ósme.
Na nagraniu szybki oberek. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Skrzypce grają wesołą melodię, klarnet improwizuje, ozdabiając melodię drobnymi wartościami rytmicznymi, akordeon i kontrabas utrzymują żwawe tempo w trzy ósme.
MAZUR to taniec utrzymany w metrum 3/4 lub 3/8 i żywym tempie. Pary wykonują go w parach poruszając się po okręgu, szybkim, posuwistym krokiem i często przytupują. Na początku XIX wieku mazur cieszył się dużą popularnością wśród polskiej szlachty.
R18joOMPOOV6c1
Na zdjęciu para ubrana w strój kontuszowy, w którym zazwyczaj tańczy się mazura. Kobieta ma suknie do łydki, płaszczyk obszyty futerkiem i czapeczkę, również obszytą futerkiem. Mężczyzna ubrany jest w kontusz, z ozdobnym, szerokim pasem, na głowie nosi futrzaną czapkę, ozdobioną piórami.
Źródło: AMFN.
RiZtstna2tKcW1
Na nagraniu skoczny i rytmiczny mazur. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Mazur ma bardzo wyraźny rytm w metrum trzy czwarte. Akcenty przypadają czasami na słabych częściach taktu. Utwór rozpoczyna się rytmiczną przygrywką.
Na nagraniu skoczny i rytmiczny mazur. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Mazur ma bardzo wyraźny rytm w metrum trzy czwarte. Akcenty przypadają czasami na słabych częściach taktu. Utwór rozpoczyna się rytmiczną przygrywką.
Na nagraniu skoczny i rytmiczny mazur. Utwór jest wykonywany przez kapelę w składzie skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas. Mazur ma bardzo wyraźny rytm w metrum trzy czwarte. Akcenty przypadają czasami na słabych częściach taktu. Utwór rozpoczyna się rytmiczną przygrywką.
Dożynki
RyW40Eyn4hHAt
Film edukacyjny „Dożynki”. Scena z polem dojrzałego zboża, w tle widać Tatry. Lektor czyta: Latem, po bardzo pracowitych żniwach, gdy żyto już stało w kopach, a dziewczęta zaplotły z kłosów piękny wieniec – koronę, przybrany kwiatami i kolorowymi wstążkami oraz przygotowały pęczek z kłosów zwany „pępkiem”, przychodził czas na uroczystość „dożynek”. W drugiej scenie widzimy kapelę krakowską, mężczyźni ubrani są w granatowe sukmany, czerwnone czapki z tasiemkami i pawimi piórami. Trzymają w dłoniach instrumenty: trąbkę, klarnet, skrzypce, akordeon i kontrabas. Na tle skocznej góralskiej muzyki lektor czyta: W tych uroczystościach brała udział cała wieś: starzy i młodzi, kobiety, mężczyżni i dzieci – wszyscy odświętnie odziani. Żniwiarze „zawczasu” zamówili najlepszych muzykantów w okolicy, by „rżnęli” obertasy i mazury. Bez tańca i muzyki nie mogły się obyć żadne dożynki. W kolejnej scenie widzimy wieniec dożynkowy, upleciony z kłosów, ozdobiony słomkowymi figurami, biało‑czerwonymi tasiemkami i suszonymi kwiatami. Lektor czyta: W wyznaczonym dniu, wszyscy odświętnie ubrani, udawali się „korowodem” do najstarszego we wsi gospodarza. Szli i śpiewali. Prowadziła wszystkich para „najznamienitsza”: Starosta i Starościna (Przodownica).
Kolejny obrazek to korowód dożynkowy. Kilka osób w strojach krakowskich niesie wieńce dożynkowe. Lektor czyta tekst pieśni: Roztwórzcie nam okiennice, Bo tu idą przodownice. Plon niesiemy plon, ta dana, w gospodarza dom. Przodownicy przodowali Wszystko z pola pozbierali. Plon…. Otwórzcie na te wierzeje, Już pszeniczka się nie chwieje. Plon… Żeby dobrze plonowało, Po sto korcy z kopy dało.
Na stronach otwartej książki widać słowa pieśni i zdjęcie innego wieńca dożynkowego z niosącą go parą. Lektor dalej czyta: Wszyscy uczestnicy korowodu śpiewali, a kapela przygrywała, Korowód szedł do domu najstarszego gospodarza. Gdy był na miejscu, gospodarz wychodził przed dom, a przodownica z korowodu kłaniała się gospodarzowi i przekazywała mu wieniec, mówiąc: Winszuję Wam, gospodarzu, Za swą czeladką, Com jej przodowała Przez calutkie latko. Prowadziłam ci ją Od granic do granic, Nie zostawiłam w polu Nic a nic. Srebro, złoto pilnie zbierałam, Do Waszych rąk, gospodarzu oddałam.
Kolejne zdjęcie ukazuje dziewczynkę w stroju ludowym, z kłosami w dłoniach . Przy tej ilustracji lektor czyta: Po mowie przodownicy do gospodarza podchodziła dziewczynka, mówiąc:
Wiele liści na drzewinie, Wiele wody w morzu płynie. Krople wody w morzu zliczę, Wszystkim wam tu zdrowia życzę. Winszuję wam tym wianem, Tym wielkim boskim darem. Ten wianeczek na polu zbierany, Ze złotych kłosów składany. Na urodzaj, żeby suszy nie było… A masz za „oblegę”, Za „przepiórkę”.
Na kolejnym zdjęciu widzimy grupę tańczących osób, które ubrane w stroje ludowe. Lektor czyta: Po tych podziękowaniach i wesołych przyśpiewkach, tańce i zabawy trwały do białego rana.
Pozwólcie nam śpiewać, to wam zanucimy, O każdym z osobna, co o nim myślimy. Cztery mile lasu, lecz samych jałowców. A w Gładczyńskich Budach nie ma dobrych chłopców. Cztery mile lasu, samej osiczyny, A w Gładczyńskich Budach leniwe dziewczyny. Naszym przodownikom dać chleba dwie skóry, Wozili pszeniczkę, wywalili fury. Jużem prześpiewała od końca do końca. Prosimy muzykę zagrać nam do tańca.
Film edukacyjny „Dożynki”. Scena z polem dojrzałego zboża, w tle widać Tatry. Lektor czyta: Latem, po bardzo pracowitych żniwach, gdy żyto już stało w kopach, a dziewczęta zaplotły z kłosów piękny wieniec – koronę, przybrany kwiatami i kolorowymi wstążkami oraz przygotowały pęczek z kłosów zwany „pępkiem”, przychodził czas na uroczystość „dożynek”. W drugiej scenie widzimy kapelę krakowską, mężczyźni ubrani są w granatowe sukmany, czerwnone czapki z tasiemkami i pawimi piórami. Trzymają w dłoniach instrumenty: trąbkę, klarnet, skrzypce, akordeon i kontrabas. Na tle skocznej góralskiej muzyki lektor czyta: W tych uroczystościach brała udział cała wieś: starzy i młodzi, kobiety, mężczyżni i dzieci – wszyscy odświętnie odziani. Żniwiarze „zawczasu” zamówili najlepszych muzykantów w okolicy, by „rżnęli” obertasy i mazury. Bez tańca i muzyki nie mogły się obyć żadne dożynki. W kolejnej scenie widzimy wieniec dożynkowy, upleciony z kłosów, ozdobiony słomkowymi figurami, biało‑czerwonymi tasiemkami i suszonymi kwiatami. Lektor czyta: W wyznaczonym dniu, wszyscy odświętnie ubrani, udawali się „korowodem” do najstarszego we wsi gospodarza. Szli i śpiewali. Prowadziła wszystkich para „najznamienitsza”: Starosta i Starościna (Przodownica).
Kolejny obrazek to korowód dożynkowy. Kilka osób w strojach krakowskich niesie wieńce dożynkowe. Lektor czyta tekst pieśni: Roztwórzcie nam okiennice, Bo tu idą przodownice. Plon niesiemy plon, ta dana, w gospodarza dom. Przodownicy przodowali Wszystko z pola pozbierali. Plon…. Otwórzcie na te wierzeje, Już pszeniczka się nie chwieje. Plon… Żeby dobrze plonowało, Po sto korcy z kopy dało.
Na stronach otwartej książki widać słowa pieśni i zdjęcie innego wieńca dożynkowego z niosącą go parą. Lektor dalej czyta: Wszyscy uczestnicy korowodu śpiewali, a kapela przygrywała, Korowód szedł do domu najstarszego gospodarza. Gdy był na miejscu, gospodarz wychodził przed dom, a przodownica z korowodu kłaniała się gospodarzowi i przekazywała mu wieniec, mówiąc: Winszuję Wam, gospodarzu, Za swą czeladką, Com jej przodowała Przez calutkie latko. Prowadziłam ci ją Od granic do granic, Nie zostawiłam w polu Nic a nic. Srebro, złoto pilnie zbierałam, Do Waszych rąk, gospodarzu oddałam.
Kolejne zdjęcie ukazuje dziewczynkę w stroju ludowym, z kłosami w dłoniach . Przy tej ilustracji lektor czyta: Po mowie przodownicy do gospodarza podchodziła dziewczynka, mówiąc:
Wiele liści na drzewinie, Wiele wody w morzu płynie. Krople wody w morzu zliczę, Wszystkim wam tu zdrowia życzę. Winszuję wam tym wianem, Tym wielkim boskim darem. Ten wianeczek na polu zbierany, Ze złotych kłosów składany. Na urodzaj, żeby suszy nie było… A masz za „oblegę”, Za „przepiórkę”.
Na kolejnym zdjęciu widzimy grupę tańczących osób, które ubrane w stroje ludowe. Lektor czyta: Po tych podziękowaniach i wesołych przyśpiewkach, tańce i zabawy trwały do białego rana.
Pozwólcie nam śpiewać, to wam zanucimy, O każdym z osobna, co o nim myślimy. Cztery mile lasu, lecz samych jałowców. A w Gładczyńskich Budach nie ma dobrych chłopców. Cztery mile lasu, samej osiczyny, A w Gładczyńskich Budach leniwe dziewczyny. Naszym przodownikom dać chleba dwie skóry, Wozili pszeniczkę, wywalili fury. Jużem prześpiewała od końca do końca. Prosimy muzykę zagrać nam do tańca.
Film edukacyjny „Dożynki”. Scena z polem dojrzałego zboża, w tle widać Tatry. Lektor czyta: Latem, po bardzo pracowitych żniwach, gdy żyto już stało w kopach, a dziewczęta zaplotły z kłosów piękny wieniec – koronę, przybrany kwiatami i kolorowymi wstążkami oraz przygotowały pęczek z kłosów zwany „pępkiem”, przychodził czas na uroczystość „dożynek”. W drugiej scenie widzimy kapelę krakowską, mężczyźni ubrani są w granatowe sukmany, czerwnone czapki z tasiemkami i pawimi piórami. Trzymają w dłoniach instrumenty: trąbkę, klarnet, skrzypce, akordeon i kontrabas. Na tle skocznej góralskiej muzyki lektor czyta: W tych uroczystościach brała udział cała wieś: starzy i młodzi, kobiety, mężczyżni i dzieci – wszyscy odświętnie odziani. Żniwiarze „zawczasu” zamówili najlepszych muzykantów w okolicy, by „rżnęli” obertasy i mazury. Bez tańca i muzyki nie mogły się obyć żadne dożynki. W kolejnej scenie widzimy wieniec dożynkowy, upleciony z kłosów, ozdobiony słomkowymi figurami, biało‑czerwonymi tasiemkami i suszonymi kwiatami. Lektor czyta: W wyznaczonym dniu, wszyscy odświętnie ubrani, udawali się „korowodem” do najstarszego we wsi gospodarza. Szli i śpiewali. Prowadziła wszystkich para „najznamienitsza”: Starosta i Starościna (Przodownica).
Kolejny obrazek to korowód dożynkowy. Kilka osób w strojach krakowskich niesie wieńce dożynkowe. Lektor czyta tekst pieśni: Roztwórzcie nam okiennice, Bo tu idą przodownice. Plon niesiemy plon, ta dana, w gospodarza dom. Przodownicy przodowali Wszystko z pola pozbierali. Plon…. Otwórzcie na te wierzeje, Już pszeniczka się nie chwieje. Plon… Żeby dobrze plonowało, Po sto korcy z kopy dało.
Na stronach otwartej książki widać słowa pieśni i zdjęcie innego wieńca dożynkowego z niosącą go parą. Lektor dalej czyta: Wszyscy uczestnicy korowodu śpiewali, a kapela przygrywała, Korowód szedł do domu najstarszego gospodarza. Gdy był na miejscu, gospodarz wychodził przed dom, a przodownica z korowodu kłaniała się gospodarzowi i przekazywała mu wieniec, mówiąc: Winszuję Wam, gospodarzu, Za swą czeladką, Com jej przodowała Przez calutkie latko. Prowadziłam ci ją Od granic do granic, Nie zostawiłam w polu Nic a nic. Srebro, złoto pilnie zbierałam, Do Waszych rąk, gospodarzu oddałam.
Kolejne zdjęcie ukazuje dziewczynkę w stroju ludowym, z kłosami w dłoniach . Przy tej ilustracji lektor czyta: Po mowie przodownicy do gospodarza podchodziła dziewczynka, mówiąc:
Wiele liści na drzewinie, Wiele wody w morzu płynie. Krople wody w morzu zliczę, Wszystkim wam tu zdrowia życzę. Winszuję wam tym wianem, Tym wielkim boskim darem. Ten wianeczek na polu zbierany, Ze złotych kłosów składany. Na urodzaj, żeby suszy nie było… A masz za „oblegę”, Za „przepiórkę”.
Na kolejnym zdjęciu widzimy grupę tańczących osób, które ubrane w stroje ludowe. Lektor czyta: Po tych podziękowaniach i wesołych przyśpiewkach, tańce i zabawy trwały do białego rana.
Pozwólcie nam śpiewać, to wam zanucimy, O każdym z osobna, co o nim myślimy. Cztery mile lasu, lecz samych jałowców. A w Gładczyńskich Budach nie ma dobrych chłopców. Cztery mile lasu, samej osiczyny, A w Gładczyńskich Budach leniwe dziewczyny. Naszym przodownikom dać chleba dwie skóry, Wozili pszeniczkę, wywalili fury. Jużem prześpiewała od końca do końca. Prosimy muzykę zagrać nam do tańca.
Nauka pieśni Roztwórzcie nam okiennice
Polecenie 1
Pieśń „Roztwórzcie nam okiennice” jest w rytmie poloneza. Przypomnij sobie cechy tego tańca.
Pieśń „Roztwórzcie nam okiennice” jest w rytmie poloneza. Przypomnij sobie cechy tego tańca.
Pieśń „Roztwórzcie nam okiennice” jest w rytmie poloneza. Przypomnij sobie cechy tego tańca.
Wysłuchaj kilkukrotnie pieśni, a następnie spróbuj ją zaśpiewać.
Rz42thXFPw4Ij1
Na nagraniu pieśń „Roztwórzcie nam okiennice”. Kobieta śpiewa melodię w rytmie poloneza. Towarzyszy jej kapela w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas.
Na nagraniu pieśń „Roztwórzcie nam okiennice”. Kobieta śpiewa melodię w rytmie poloneza. Towarzyszy jej kapela w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas.
Na nagraniu pieśń „Roztwórzcie nam okiennice”. Kobieta śpiewa melodię w rytmie poloneza. Towarzyszy jej kapela w składzie: skrzypce, klarnet, akordeon, kontrabas.
Roztwórzcie nam okiennice,
bo tu idą przodownice.
Plon niesiemy, plon, ta dana,
w gospodarza dom!
Przodownice przodowali,
wszystko z pola pozbierali.
Plon niesiemy, plon, ta dana,
w gospodarza dom!
Otwórzcie nam te wierzeje,
już się pszeniczka nie chwieje.
Plon niesiemy, plon, ta dana,
w gospodarza dom!
Żeby dobrze plonowało,
po sto korcy z kopy dało.
Plon niesiemy, plon, ta dana,
w gospodarza dom!
Zaściełajcie stoły, ławy,
idzie tu gość niebywały.
Plon niesiemy, plon, ta dana,
w gospodarza dom!
Zadania
RJ3D10QpIM799
Ćwiczenie 1
Wskaż wśród podanych regionów te, które leżą w północnej części Polski. Możliwe odpowiedzi: A. Małopolska, Rzeszowiacy, B. Kaszuby, Kociewie, C. Warmia, Mazury, D. Wielkopolska, Śląsk.
Spośród podanych regionów podaj te, które leżą w północnej części Polski.
Wielkopolska, Śląsk
Kaszuby, Kociewie
Małopolska, Rzeszowiacy
Warmia, Mazury
Ćwiczenie 2
RwftOei3N8Q1h
Odpowiedz na pytanie: Kto napisał dzieło: Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce?
Odpowiedz na pytanie: Kto napisał dzieło: Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce?
ReErfXjRzumMv1
Ćwiczenie 3
Wskaż, jakie tempo i metrum mają tańce: 1. Mazur. Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane. 2. Oberek Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane. 3. Krakowiak Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane. 4. Polonez Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane. 5. Kujawiak Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane.
Wskaż, jakie tempo i metrum mają tańce: 1. Mazur. Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane. 2. Oberek Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane. 3. Krakowiak Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane. 4. Polonez Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane. 5. Kujawiak Możliwe odpowiedzi: A. metrum trzy czwarte tempo wolne, B. metrum trzy czwarte tempo żywe, C. metrum dwie czwarte tempo żywe, D. metrum trzy ósme, tempo szybkie, E. metrum trzy czwarte, tempo umiarkowane.
Wymień polskie tańce narodowe, które są w metrum trzy czwarte.
Wymień polskie tańce narodowe, które są w metrum trzy czwarte.
R10SjekGllVay1
Ćwiczenie 5
Wskaż, który z polskich zwyczajów ludowych obchodzony jest po żniwach?
Możliwe odpowiedzi: A. sianokosy, B. dożynki, C. marzanka.
Który z polskich zwyczajów ludowych obchodzony jest po żniwach?
sianokosy
dożynki
marzanka
Źródło: AMFN.
R1OenFYUA5haw1
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytanie: W którym z polskich tańców narodowych występuje synkopa?
W którym z polskich tańców występuje synkopa?
kujawiak
mazur
krakowiak
Źródło: AMFN.
R6f2Men8ZkQEL1
Ćwiczenie 7
Wskaż spośród wymienionych przymiotniki określające charakter kujawiaka. Możliwe odpowiedzi: żywy, wolny, kołysany, szybki, obracany, skoczny.
Zaznacz przymiotniki określające charakter kujawiaka.
szybki
skoczny
wolny
żywy
kołysany
obracany
Źródło: AMFN.
Ćwiczenie 8
R93S5Jo4Bk9hk
Z podanych obrzędów wybierz te, które występują na wiosnę.
Możliwe odpowiedzi: 1. Gaik, 2. Okolędowanie, 3. Koza zapustna, 4. Dyngus, 5. Dożynki, 6. Marzanka.
Z podanych obrzędów wybierz te, które występują na wiosnę.
Gaik
Okolędowanie
Koza zapustna
Dyngus
Dożynki
Marzanka
Polecenie 2
Wymień pieśni, stroje ludowe lub tańce charakterystyczne dla regionu, w którym mieszkasz.
RHdSHkcl2di0t
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Słownik pojęć
A cappella
A cappella
śpiew bez towarzyszenia instrumentów.
Folklor
Folklor
kultura ludowa: sztuka, tradycje i wierzenia związane z życiem wsi.
Gwara
Gwara
odmiana języka używana na jakimś obszarze.
Kapela ludowa
Kapela ludowa
ludowy zespół instrumentalny.
Krakowiak
Krakowiak
polski taniec narodowy o charakterystycznym synkopowanym rytmie, utrzymany w żywym tempie i w metrum 2/4.
Kujawiak
Kujawiak
polski taniec narodowy utrzymany w wolnym tempie i metrum 3/4.
Mazur
Mazur
polski taniec narodowy w metrum 3/4 lub 3/8, utrzymany w żywym, skocznym tempie.
Muzyka instrumentalna
Muzyka instrumentalna
twórczość muzyczna przeznaczona do wykonania na instrumentach.
Muzyka wokalna
Muzyka wokalna
twórczość muzyczna przeznaczona do śpiewania.
Muzyka wokalno‑instrumentalna
Muzyka wokalno‑instrumentalna
muzyka przeznaczona do grania i śpiewania, np. oratorium, msza.
Oberek
Oberek
polski taniec narodowy w metrum 3/4 lub 3/8, o bardzo szybkim tempie i wesołym nastroju.
Obrzęd
Obrzęd
utrwalone w tradycji czynności i praktyki o znaczeniu symbolicznym, które towarzyszą uroczystościom rodzinnym, społecznym, politycznym lub religijnym.
Polonez
Polonez
polski taniec narodowy o charakterze uroczystym, utrzymany w umiarkowanym tempie i w metrum 3/4.
Solo
Solo
śpiew lub gra na instrumencie bez towarzyszenia innych głosów.
Tańce narodowe
Tańce narodowe
tańce charakterystyczne dla kultury danego narodu. Polskie tańce narodowe to krakowiak, kujawiak, mazur, oberek i polonez.
Utwór stylizowany
Utwór stylizowany
utwór, któremu kompozytor celowo nadał cechy określonego stylu muzycznego. Przykładowo mazurek ma cechy muzyki ludowej.
Synkopa
Synkopa
rytm polegający na przeniesieniu akcentu z mocnej części taktu na część słabą.
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
M. Gromek, G. Kilbach, I gra muzyka, Warszawa 2012.
J. Habela, Słowniczek muzyczny, Kraków 1988.
O. Kolberg, Lud : jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, Kraków 1875‑1882. t: 3,4,7,16,22,24‑26.