Ważne daty

Indywidualizm postaw

Romantyzm w muzyce nazwać można epoką kontrastów… Współistnieją obok siebie m.in. muzyka absolutna i programowaProgramowość, muzyka programowaprogramowa, gatunki muzyki wokalnej i instrumentalnej, dzieła monumentalne i skameralizowane, skupienie i wirtuozeria, styl uniwersalny i podkreślający wartości lokalne… Jest to też epoka indywidualistów – znacznie częściej mówić można o twórczości poszczególnych kompozytorów niż ogólnych cechach reprezentatywnych dla całych grup artystycznych.

RuchMnU2tePx4

Ilustracja interaktywna przedstawia portret Josepha Haydna. Mężczyzna ma na głowie siwą perukę zaczesaną gładko do tyłu, z falami po bokach. Kompozytor ma skupiony wyraz twarzy. Ubrany jest w brązowe wdzianko z czarnym futrzanym kołnierzem. Pod nim znajduje się biała koszula ze złotym żabotem. Postać kompozytora umieszczona jest na czarnym tle. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. W stosunku do klasycyzmu, epoki poprzedzającej romantyzm, zmieniły się przypisywane sztuce funkcje oraz rola, jaką pełnił artysta. Kiedy w 1761 r. Joseph Hadyn podpisywał umowę z Pawłem Antonim, księciem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Esterházy i Galanty…, godził się m.in. na to, że „będzie uważany i traktowany jako członek służby domowej, […] pojawiać się będzie w liberii podczas występów przed towarzystwem, […] komponować będzie taką muzykę, jaką rozkaże Jego Książęca Wysokość […], pojawiać się będzie w przedpokoju przed i po południu, aby dowiedzieć się, czy Jego Wysokość raczy zarządzić występ orkiestry. Po otrzymaniu rozkazów ma zakomunikować je innym muzykom i uważać, aby samemu stawić się punktualnie o wyznaczonym czasie, a także dbać o punktualność swych podwładnych […], poza tym […] Haydn będzie jadał przy stole dla służby[…]”…

Ilustracja interaktywna przedstawia portret Josepha Haydna. Mężczyzna ma na głowie siwą perukę zaczesaną gładko do tyłu, z falami po bokach. Kompozytor ma skupiony wyraz twarzy. Ubrany jest w brązowe wdzianko z czarnym futrzanym kołnierzem. Pod nim znajduje się biała koszula ze złotym żabotem. Postać kompozytora umieszczona jest na czarnym tle. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. W stosunku do klasycyzmu, epoki poprzedzającej romantyzm, zmieniły się przypisywane sztuce funkcje oraz rola, jaką pełnił artysta. Kiedy w 1761 r. Joseph Hadyn podpisywał umowę z Pawłem Antonim, księciem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Esterházy i Galanty…, godził się m.in. na to, że „będzie uważany i traktowany jako członek służby domowej, […] pojawiać się będzie w liberii podczas występów przed towarzystwem, […] komponować będzie taką muzykę, jaką rozkaże Jego Książęca Wysokość […], pojawiać się będzie w przedpokoju przed i po południu, aby dowiedzieć się, czy Jego Wysokość raczy zarządzić występ orkiestry. Po otrzymaniu rozkazów ma zakomunikować je innym muzykom i uważać, aby samemu stawić się punktualnie o wyznaczonym czasie, a także dbać o punktualność swych podwładnych […], poza tym […] Haydn będzie jadał przy stole dla służby[…]”…

1

1. W stosunku do klasycyzmu, epoki poprzedzającej romantyzm, zmieniły się przypisywane sztuce funkcje oraz rola, jaką pełnił artysta. Kiedy w 1761 r. Joseph Hadyn podpisywał umowę z Pawłem Antonim, księciem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Esterházy i Galanty…, godził się m.in. na to, że „będzie uważany i traktowany jako członek służby domowej, […] pojawiać się będzie w liberii podczas występów przed towarzystwem, […] komponować będzie taką muzykę, jaką rozkaże Jego Książęca Wysokość […], pojawiać się będzie w przedpokoju przed i po południu, aby dowiedzieć się, czy Jego Wysokość raczy zarządzić występ orkiestry. Po otrzymaniu rozkazów ma zakomunikować je innym muzykom i uważać, aby samemu stawić się punktualnie o wyznaczonym czasie, a także dbać o punktualność swych podwładnych […], poza tym […] Haydn będzie jadał przy stole dla służby[…]”…

Beethoven, kompozytor, który był dla romantyków wzorem, pozostał twórcą wolnym. Nie tylko nie wiązała go tego typu umowa, ale i panująca muzyczna moda. Wychodząc od stylu klasycznego przezwyciężał Beethoven jego ograniczenia, otwierając drogę indywidualnym poszukiwaniom.

R2yRxT2r5dk2w

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Carla Schloessera „Ludwig van Beethoven przy pracy”. Na obrazie kompozytor siedzi przy fortepianie. Jedną rękę trzyma na klawiszach, natomiast w drugiej trzyma ołówek i notuje na kartkach. Z prawej strony znajduje się stojąca wiolonczela w otoczeniu porozrzucanych książek i nut. Drzwi do pokoju są lekko uchylone. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. Twórcy XIX‑wieczni rozwinęli idee zapoczątkowane przez twórcę wokalno‑instrumentalnej IX Symfonii. Biorąc za wzór Beethovena, korzystali z wypracowanych przez klasyków wiedeńskich form i gatunków muzycznych, wypełniając je indywidualną treścią (modyfikując niekiedy wzorzec formalny, przestawiając kolejność części, dodając pozamuzyczny program etc.).

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Carla Schloessera „Ludwig van Beethoven przy pracy”. Na obrazie kompozytor siedzi przy fortepianie. Jedną rękę trzyma na klawiszach, natomiast w drugiej trzyma ołówek i notuje na kartkach. Z prawej strony znajduje się stojąca wiolonczela w otoczeniu porozrzucanych książek i nut. Drzwi do pokoju są lekko uchylone. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. Twórcy XIX‑wieczni rozwinęli idee zapoczątkowane przez twórcę wokalno‑instrumentalnej IX Symfonii. Biorąc za wzór Beethovena, korzystali z wypracowanych przez klasyków wiedeńskich form i gatunków muzycznych, wypełniając je indywidualną treścią (modyfikując niekiedy wzorzec formalny, przestawiając kolejność części, dodając pozamuzyczny program etc.).

1

1. Twórcy XIX‑wieczni rozwinęli idee zapoczątkowane przez twórcę wokalno‑instrumentalnej IX Symfonii. Biorąc za wzór Beethovena, korzystali z wypracowanych przez klasyków wiedeńskich form i gatunków muzycznych, wypełniając je indywidualną treścią (modyfikując niekiedy wzorzec formalny, przestawiając kolejność części, dodając pozamuzyczny program etc.).

Tematyka XIX‑wiecznych dzieł

Kompozytorzy romantyczni, podobnie jak ich rówieśnicy reprezentujący inne dziedziny sztuki, sięgali po przeróżne wątki tematyczne.

R1SXlb9b5Iy02

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Jeana Augustea Dominiquea Ingresa „Francesca da Rimini i Paolo Malatesta”. Na pierwszym planie znajduje się siedząca kobieta w czerwonej sukni, która w prawej ręce trzyma książeczkę. Obok niej przykuca mężczyzna, który obejmuję kobietę za szyję i całuje w policzek. Para znajduje się we wnętrzu. Za nimi wisi czerwona płachta tkaniny. Z jej prawej strony wyłania się mężczyzna z mieczem w dłoniach i gestem świadczącym, że za chwilę się nim zamachnie. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. Dzieła muzyczne mogą „opowiadać” na przykład o osobliwych stanach duszy – bardzo popularna była w XIX w. (i na początku XX stulecia, wśród kontynuatorów estetyki romantyzmu) postać Franceski da Rimini, utrwalona w Boskiej komedii Dantego. Opowieść o jej pokutującej za grzechy miłości duszy znajduje muzyczne odzwierciedlenie w utworach reprezentujących różnorodne gatunki muzyczne: w operach (zatytułowanych Francesca da Rimini) Saverio Mercadantego, Feliciano Strepponiego, Sergiusza Rachmaninowa, w Symfonii Dantejskiej Franciszka Liszta czy fantazji symfonicznej Francesca da Rimini Piotra Czajkowskiego.

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Jeana Augustea Dominiquea Ingresa „Francesca da Rimini i Paolo Malatesta”. Na pierwszym planie znajduje się siedząca kobieta w czerwonej sukni, która w prawej ręce trzyma książeczkę. Obok niej przykuca mężczyzna, który obejmuję kobietę za szyję i całuje w policzek. Para znajduje się we wnętrzu. Za nimi wisi czerwona płachta tkaniny. Z jej prawej strony wyłania się mężczyzna z mieczem w dłoniach i gestem świadczącym, że za chwilę się nim zamachnie. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. Dzieła muzyczne mogą „opowiadać” na przykład o osobliwych stanach duszy – bardzo popularna była w XIX w. (i na początku XX stulecia, wśród kontynuatorów estetyki romantyzmu) postać Franceski da Rimini, utrwalona w Boskiej komedii Dantego. Opowieść o jej pokutującej za grzechy miłości duszy znajduje muzyczne odzwierciedlenie w utworach reprezentujących różnorodne gatunki muzyczne: w operach (zatytułowanych Francesca da Rimini) Saverio Mercadantego, Feliciano Strepponiego, Sergiusza Rachmaninowa, w Symfonii Dantejskiej Franciszka Liszta czy fantazji symfonicznej Francesca da Rimini Piotra Czajkowskiego.

1

1. Dzieła muzyczne mogą „opowiadać” na przykład o osobliwych stanach duszy – bardzo popularna była w XIX w. (i na początku XX stulecia, wśród kontynuatorów estetyki romantyzmu) postać Franceski da Rimini, utrwalona w Boskiej komedii Dantego. Opowieść o jej pokutującej za grzechy miłości duszy znajduje muzyczne odzwierciedlenie w utworach reprezentujących różnorodne gatunki muzyczne: w operach (zatytułowanych Francesca da Rimini) Saverio Mercadantego, Feliciano Strepponiego, Sergiusza Rachmaninowa, w Symfonii Dantejskiej Franciszka Liszta czy fantazji symfonicznej Francesca da Rimini Piotra Czajkowskiego.

Innym, często obecnym w muzyce romantyzmu tematem, był twórczy indywidualizm, nawiązujący do wątku faustowskiego.

R1BwS5iVjQUMY

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Antona Kaulbacha, „Faust i Mefisto”. Znajdują się na niej głowy tytułowych postaci. Faust ma na głowie czarną czapkę i odzienie z czarnym, stojącym kołnierzem. Jest to starzec - ma siwą, długą brodę i wąsy. Mefisto, o orlim nosie, ukazany jest z profilu. Na głowie ma czerwoną czapkę z elementami przypominającymi rogi. Jego szata jest również czerwona. Na drugim planie z lewej strony obrazu, za Faustem znajduje się tańcząca, naga sylwetka kobiety. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. Za sprawą m.in. dramatu Goethego, Faust rozbudzał wyobraźnię twórców jeszcze silniej niż w innych epokach. Ponadczasowa tematyka zogniskowana wokół dążenia do nieśmiertelności, przezwyciężenia ograniczenia czasu, chęci zgłębienia odwiecznych tajemnic i rozwikłania zagadki istnienia, nawet za cenę cyrografu, inspirowała protoromantyka – Ludwiga van Beethovena (pieśń Faust Goethego op. 75) i wielkich romantyków, autorów oper i kantat (Antoni Radziwiłł – Faust, Hektor Berlioz – Potępienie Fausta, Charles Gounod – Faust, Arrigo Boito – Mefistofeles) czy dzieł symfonicznych (Ryszard Wagner – uwertura koncertowa Faust, Franciszek Liszt – Symfonia Faustowska, Gustaw Mahler – VIII Symfonia).

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Antona Kaulbacha, „Faust i Mefisto”. Znajdują się na niej głowy tytułowych postaci. Faust ma na głowie czarną czapkę i odzienie z czarnym, stojącym kołnierzem. Jest to starzec - ma siwą, długą brodę i wąsy. Mefisto, o orlim nosie, ukazany jest z profilu. Na głowie ma czerwoną czapkę z elementami przypominającymi rogi. Jego szata jest również czerwona. Na drugim planie z lewej strony obrazu, za Faustem znajduje się tańcząca, naga sylwetka kobiety. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. Za sprawą m.in. dramatu Goethego, Faust rozbudzał wyobraźnię twórców jeszcze silniej niż w innych epokach. Ponadczasowa tematyka zogniskowana wokół dążenia do nieśmiertelności, przezwyciężenia ograniczenia czasu, chęci zgłębienia odwiecznych tajemnic i rozwikłania zagadki istnienia, nawet za cenę cyrografu, inspirowała protoromantyka – Ludwiga van Beethovena (pieśń Faust Goethego op. 75) i wielkich romantyków, autorów oper i kantat (Antoni Radziwiłł – Faust, Hektor Berlioz – Potępienie Fausta, Charles Gounod – Faust, Arrigo Boito – Mefistofeles) czy dzieł symfonicznych (Ryszard Wagner – uwertura koncertowa Faust, Franciszek Liszt – Symfonia Faustowska, Gustaw Mahler – VIII Symfonia).

1

1. Za sprawą m.in. dramatu Goethego, Faust rozbudzał wyobraźnię twórców jeszcze silniej niż w innych epokach. Ponadczasowa tematyka zogniskowana wokół dążenia do nieśmiertelności, przezwyciężenia ograniczenia czasu, chęci zgłębienia odwiecznych tajemnic i rozwikłania zagadki istnienia, nawet za cenę cyrografu, inspirowała protoromantyka – Ludwiga van Beethovena (pieśń Faust Goethego op. 75) i wielkich romantyków, autorów oper i kantat (Antoni Radziwiłł – Faust, Hektor Berlioz – Potępienie Fausta, Charles Gounod – Faust, Arrigo Boito – Mefistofeles) czy dzieł symfonicznych (Ryszard Wagner – uwertura koncertowa Faust, Franciszek Liszt – Symfonia Faustowska, Gustaw Mahler – VIII Symfonia).

Inspiracją wielu kompozycji były też przeżycia twórców, stąd niektóre utwory odczytywać można jako odzwierciedlenie ich wrażliwej natury i romantycznej wyobraźni. O autobiograficznych kontekstach dzieł muzycznych dowiadywać się można studiując dołączone do utworów programy czy komentarze, choć niekiedy twórcy próbowali ukryć przed słuchaczami okoliczności wpływające na powstanie utworów i ich określony klimat emocjonalny, dzieląc się intymnymi uwagami wyłącznie z przyjaciółmi (dzisiaj wnikliwi słuchacze, studiując korespondencję kompozytorów, odkrywać mogą te okoliczności).

Jedną z autobiograficznych XIX‑wiecznych kompozycji jest Symfonia fantastyczna Hektora Berlioza, z podtytułem Epizod z życia artysty, którą twórca opatrzył następującym komentarzem niejako pełniącym funkcję librettaLibrettolibretta operowego:

I część – Marzenia, namiętności. Autor przyjmuje, że młody muzyk w owym stanie duszy, który słynny pisarz Chateaubriand określa tak trafnie jako „fale namiętności”, spostrzega po raz pierwszy kobietę, łączącą w sobie wszystkie uroki wyśnione w marzeniach o idealnej istocie. Zakochuje się do szaleństwa. Kaprys losu sprawia, że obraz ukochanej ukazuje mu się wraz z muzyczną myślą, taką idée fixe. […]

II część – Bal. Artysta, otoczony gwarem zabawy, podziwia wspaniałości natury. Ale wszędzie ściga go obraz ukochanej i odbiera mu spokój.

III część – Scena na wsi. Wieczorem na wsi słyszy z oddali głosy dwóch pasterzy. Okolica, poszum drzew, złudne nadzieje wzajemnej miłości – wszystko splata się razem, dając jego sercu nadzwyczajny spokój, a myśl kierując ku radości. Spodziewa się, że wkrótce nie będzie już sam. Ale jeśli umiłowana go zawiedzie? Nadzieję i lęk, radosne oczekiwanie i posępne przeczucia wyraża Adagio.

IV część – Marsz na stracenie. Ponieważ artysta przekonał się, że ta, którą uwielbia, nie odwzajemnia jego miłości, nie potrafi go zrozumieć, a nawet jest go niegodna, truje się zażywając opium. Zbyt słaba dawka narkotyku nie zabija go, lecz pogrąża w ciężkim śnie. Artysta śni, że zamordował ukochaną i został skazany na śmierć. Prowadzony jest na miejsce stracenia, stając się świadkiem własnej egzekucji.

V część – Sabat czarownic. Młody muzyk widzi się pośród zgrai dziwnych postaci, które zebrały się na jego pogrzebie. Wybranka serca także przybywa na ten sabat, witana okrzykami radości. Rozpoczyna się ceremonia.

R1NRFv0buE9AZ1

Ilustracja przedstawia obraz George Clinta pt. „Portret Harriet Smithson”. Jest to muza Hektora Berlioza i jego pierwsza żona. Kobieta ubrana jest w długą, balową suknię, białą rękawiczkę na lewej ręce, w której trzyma wachlarz. Ma zawstydzony wyraz twarzy, spokojny. Prawą rękę bez rękawiczki unosi na wysokość lewej piersi. Za postacią jest zdobne krzesło z czerwonym obiciem.

Jako że jedną z chętnie wykorzystywanych przez romantyków scenerii jest noc, pozwala ona na odzwierciedlenie nietypowych stanów emocjonalnych i przeżyć. Noc sprzyja próbom przeniesienia na scenę sytuacji somnambulicznych (opera Vincenzo Belliniego Lunatyczka), scen obłędu (scena obłędu Lady Makbet z opery Makbeth Giuseppe Verdiego, scena obłąkania Łucji z opery Gaetano Donizettiego Łucja z Lammermoore), które to stają się dla romantyków fragmentami pozwalającymi na zerwanie z rozmaitymi schematami arii. Zachowania i wypowiedzi osoby obłąkanej nie da się już pomieścić w skostniałej formie arii da capo, z tego też względu pojawienie się szeregowanej, montowanej wypowiedzi solowej realizuje jeden z postulatów stylu romantycznego – zrywanie ze schematami formalnymi.

R1esGLsQsRA5g

Ilustracja interaktywna przedstawi zdjęcie demonicznej scena w Wilczym Jarze z opery Karola Marii von Webera Wolny strzelec. Na pierwszym planie znajdują się cztery postacie. Centralna postać jest cała niebieska, lewą, ugiętą nogę ma wysuniętą ku przodowi, a prawą do tyłu. Sylwetkę ma wygiętą do tyłu i rozłożone na boki ręce. Towarzyszą jej po obu stronach dwie męskie postacie, całe czerwone, z elementami na plecach przypominających odnóża owada. Za niebieską postacią kobiecą znajduje się kucający mężczyzna. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. Noc to także moment ujawniania się istot pozaziemskich. Jednym z pierwszych wspaniałych romantycznych epizodów jest scena w Wilczym Jarze z opery Karola Marii von Webera Wolny strzelec. O północy, w nieprzyjaznym niemieckim lesie (natura w XIX w. najczęściej staje się wroga człowiekowi), wysłannik złego ducha Samiela odlewa magiczne kule i próbuje pozyskać dla sił zła kolejną ofiarę. Tego typu wątki obecne w XIX‑wiecznych operach były reakcją na wszechobecne w literaturze romantyzmu nawiązania do ludowości, do ludowej literatury, wierzeń, podań oraz wyższości świata duchowego nad materialnym.

Ilustracja interaktywna przedstawi zdjęcie demonicznej scena w Wilczym Jarze z opery Karola Marii von Webera Wolny strzelec. Na pierwszym planie znajdują się cztery postacie. Centralna postać jest cała niebieska, lewą, ugiętą nogę ma wysuniętą ku przodowi, a prawą do tyłu. Sylwetkę ma wygiętą do tyłu i rozłożone na boki ręce. Towarzyszą jej po obu stronach dwie męskie postacie, całe czerwone, z elementami na plecach przypominających odnóża owada. Za niebieską postacią kobiecą znajduje się kucający mężczyzna. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji. 1. Noc to także moment ujawniania się istot pozaziemskich. Jednym z pierwszych wspaniałych romantycznych epizodów jest scena w Wilczym Jarze z opery Karola Marii von Webera Wolny strzelec. O północy, w nieprzyjaznym niemieckim lesie (natura w XIX w. najczęściej staje się wroga człowiekowi), wysłannik złego ducha Samiela odlewa magiczne kule i próbuje pozyskać dla sił zła kolejną ofiarę. Tego typu wątki obecne w XIX‑wiecznych operach były reakcją na wszechobecne w literaturze romantyzmu nawiązania do ludowości, do ludowej literatury, wierzeń, podań oraz wyższości świata duchowego nad materialnym.

1

1. Noc to także moment ujawniania się istot pozaziemskich. Jednym z pierwszych wspaniałych romantycznych epizodów jest scena w Wilczym Jarze z opery Karola Marii von Webera Wolny strzelec. O północy, w nieprzyjaznym niemieckim lesie (natura w XIX w. najczęściej staje się wroga człowiekowi), wysłannik złego ducha Samiela odlewa magiczne kule i próbuje pozyskać dla sił zła kolejną ofiarę. Tego typu wątki obecne w XIX‑wiecznych operach były reakcją na wszechobecne w literaturze romantyzmu nawiązania do ludowości, do ludowej literatury, wierzeń, podań oraz wyższości świata duchowego nad materialnym.

Z kategorią nocy wiąże się także powstanie nowego gatunku muzyki instrumentalnej – nokturnu (twórca gatunku: John Field), który do mistrzostwa wypracował Fryderyk Chopin.

Tematem XIX‑wiecznych pieśni (także łączonych w zbiory i cykle) była często nieszczęśliwa miłość, pełna cierpienia, bólu i tęsknoty. Miejscem rozmyślań podmiotu lirycznego bywała przyroda, ale – jak już zaznaczono – często posępna, nieprzyjazna, wzmagająca poczucie osamotnienia i zagubienia. Kompozytorzy często wybierali wiersze łącząc je w większe całości o charakterze cyklu, uzyskując niemal fabularyzowane opowieści przedstawiające proces przemian emocjonalnych (rezygnacja, rozpacz, okrutne cierpienie, pragnienie śmierci).

R1aAtiUieyKHf1

Ilustracja przedstawia obraz Caspara Davida Friedricha pt. „Wędrowiec nad morzem mgły”. Na obrazie widzimy samotnego, romantycznego wędrowca. Mężczyzna stoi tyłem, na skalistej górze. W prawej dłoni trzyma drewnianą laskę. Ubrany jest we frak. Krajobraz jest piękny przedstawia zamglone góry.

Kult muzyki instrumentalnej

Ze względu na zmianę kryteriów wartościowania wytworów artystycznych, w XIX w. muzyka stała się najważniejszą ze sztuk. Przemawiała bowiem najbardziej subiektywnym, nieokreślonym i wieloznacznym językiem, pozwalającym na indywidualne interpretacje. Z tego względu, w szczególny sposób cenić zaczęto gatunki muzyki instrumentalnej, nieuwikłanej w sferę języka.

Z ostrą krytyką spotkały się tym samym pierwsze kompozycje z kręgu muzyki programowej, opatrzone tytułami i komentarzami – swoistymi receptami wskazującymi odbiorcom dzieł, jak słuchać muzyki i jakich treści bądź stanów emocjonalnych doszukiwać się w kolejnych następstwach dźwięków.

Romantyczne utwory przeznaczone na składy instrumentalne (utwory solowe, kameralne i orkiestrowe), czerpały wzory z modeli formalnych wypracowanych przez klasyków wiedeńskich, ale zgodnie z założeniami romantycznymi przezwyciężali schematy formalne, reinterpretując je w sposób indywidualny. Pisano symfonie (także symfonie wokalno‑instrumentalne), koncerty, muzykę kameralną (kwartety smyczkoweKwartet smyczkowykwartety smyczkowe, kwintety fortepianowe, tria etc.) oraz solową.

Wyjątkową popularnością cieszyli się wirtuozi, o których krążyły legendarne opowieści (np. wybitnego skrzypka, Niccola Paganiniego, posądzano o zaprzedanie duszy diabłu).

R1WcH09UnJsTN1

Ilustracja przedstawia obraz Paula Pommayraca pt. „Portret Niccolò Paganini”. Na obrazie widzimy popiersie włoskiego skrzypka, altowiolisty, gitarzysty i kompozytora. Mężczyzna ma długie, falowane włosy. Ubrany jest elegancko w szary garnitur, białą koszulę z wysoko postawionym kołnierzem. Na szyi zawieszony ma medalion.

Zainteresowanie folklorem i charakterem narodowym

Zapoczątkowany w XVIII w. proces kształtowania się poczucia narodowego i świadomości narodowej uwypuklił znaczenie tradycyjnej kultury, m.in. dla budowania postaw patriotycznych. XVIII‑wieczne idee głoszone przez Johanna Gottfrieda Herdera oraz Jeana Jaquesa Rousseau znalazły swój rezonans w romantycznym sięgnięciu po kulturę tradycyjną, w której – jak twierdził Herder – tkwi duch narodu.

Zainteresowanie tradycyjną kulturą wpłynęło na organizowanie szeregu spontanicznych wypraw na wieś, podczas których przedstawiciele rozmaitych dziedzin sztuki szukali inspiracji dla własnej twórczości. Tego typu wycieczki ostatecznie przyczyniły się do utrwalania różnych form folkloru. W odniesieniu do polskiej kultury muzycznej najczęściej wskazuje się nazwiska:

• Oskara Kolberga, prekursora antropologii kultury, który początkową działalność kompozytorską, zogniskowaną wokół stylizowanych tańców, przekształcił w działalność dokumentującą przejawy tradycyjnej kultury;

• Fryderyka Chopina, tego, który „wyniósł ludowe do Ludzkości”, sublimując w mistrzowski sposób elementy polskiego folkloru muzycznego. Pomimo tego, iż w twórczości Chopina nie odnajdziemy dzieła operowego, a w tamtym czasie to opera uchodziła za gatunek najwyżej realizujący ideę sztuki narodowej, to właśnie ten kompozytor uznawany jest za twórcę stylu narodowego w muzyce polskiej.

Sytuacja społeczno‑polityczna w XIX w., kształtowanie się świadomości narodowej oraz filozoficzno‑estetyczne przesłanki kierujące uwagę na kulturę najniższych warstw społecznych w celu dostrzeżenia narodowej odrębności, doprowadziły do pojawienia się na muzycznej mapie Europy ośrodków, które dotąd nie odgrywały szczególnie istotnej roli (Rosja, Czechy, Polska, Skandynawia, Hiszpania…). Kompozytorzy sięgnęli po narodowe wątki literackie, odwoływali się do chlubnych wydarzeń historycznych czy wprowadzali do swych utworów elementy folkloru muzycznego.

REtFiwfDwOd891

Ilustracja przedstawia scenę z opery Modesta Musorgskiego „Borys Godunow”. Na zdjęciu widzimy mężczyznę w jasnym, zdobionym płaszczu, na głowie ma czapkę z futra oraz zamocowany krzyż. Za nim stoją postaci w czarnych szatach z kapturami na głowie. W dalszej części zdjęcia znajdują się mężczyźni z długimi sztyletami oraz zakonnice w białych strojach. Po prawej stronie jest starzec z długą, siwą brodą, który w ręce trzyma biały, drewniany krzyż.

Moda na Orient

Obok fascynacji kulturą tradycyjną własnego narodu, w XIX w. niezwykle chętnie sięgano też po wątki orientalne. Zainteresowanie Orientem uwidoczniło się już w poprzednim stuleciu, kiedy uwaga artystów skierowana została na Turcję (powstały m.in. Marsz turecki czy Uprowadzenie z seraju Wolfganga Amadeusza Mozarta). O ile w klasycyzmie egzotyka wyrażała się w uwypukleniu brzmienia perkusji czy fortepianowej stylizacji brzmienia kapeli janczarskiej, a w operze umiejscowieniu akcji w atrakcyjnej lokalizacji pozwalającej odziać aktorów w egzotyczne stroje, w romantyzmie – za sprawą upowszechnienia informacji o wschodnich cywilizacjach oraz przekładów na języki europejskie literatury orientalnej – podkreślono odmienny, tajemniczy, bajkowy koloryt, próbując także nadać „obce” rysy muzyce.

OrientalizmOrientalizmOrientalizm w szczególny sposób zaznaczył się w muzyce na przełomie XIX i XX w., kiedy za sprawą wystaw światowych europejscy kompozytorzy bezpośrednio zetknęli się z egzotycznym instrumentarium i usłyszeli wykonywaną na żywo muzykę pozaeuropejską.

RuIjmTNJT8yS21

Ilustracja przedstawia scenę z opery Georgesa Bizeta „Poławiacze pereł”. Akcja opery rozgrywa się na wyspie Cejlon. Na scenie widzimy kobietę w długiej sukni oraz welonie. Na wprost niej znajduje się mężczyzna w pomarańczowej długiej sukni oraz turbanie na głowie. Dookoła sceny znajdują się inni aktorzy operowi.

Paradygmat korespondencji sztuk

Wraz z pojawieniem się programowości w muzyce, kompozytorzy rozpoczęli poszukiwania inspiracji w innych dziedzinach sztuki. Powstanie utworu muzycznego mogło być powiązane z fascynacją twórcy kategoriami filozoficznymi, religijnymi, transcendentalnymi, inspiracją mogło stać się dzieło malarskie, literackie…, np. Tako rzecze Zarathustra Ryszarda Straussa na podstawie traktatu filozoficznego Fryderyka Nietschego, Preludia Franciszka Liszta inspirowane były Medytacjami Lamartine’a, Bitwa Hunów (niekiedy tłumaczona jako Rzeź Hunów) Franciszka Liszta powstała pod wrażeniem obrazu Wilhelma von Kaulbacha, Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego skomponowane zostały po obejrzeniu pośmiertnej wystawy prac Wiktora Hartmanna…

Ro4Y4JODUmhX21

Ilustracja przedstawia obraz Wilhelma von Kaulbacha „Bitwa Hunów”. Na obrazie widzimy walczących między sobą ludzi, którzy odziani są w szaty. Obraz podzielony jest na dwie części: walczących na ziemi i nad powierzchnią. Płótno zainspirowało w 1854 roku Franciszka Liszta do skomponowania poematu symfonicznego pod tym samym tytułem.

Forma muzyczna takich utworów kształtowana była w sposób swobodny, by jak najwierniej oddać za pomocą dźwięków rzeczywistość pozamuzyczną; twórcy reinterpretowali często klasyczny model formy sonatowejSonatasonatowej.

Szczególny rodzaj korespondencji sztuk, w postaci syntezy, obserwować można na gruncie opery. W tej dziedzinie idea totalnego dzieła sztuki (Gesamtkunstwerk) Ryszarda Wagnera przedstawia idee romantyzmu oraz swoistej tęsknoty za zespoleniem w otoczeniu muzyki innych dziedzin sztuki – literatury, malarstwa, rzeźby, gry świateł etc.

Początek świadomości historycznej w muzyce

O ile przez setki lat w życiu koncertowym istniała tylko muzyka „nowa”, współcześnie komponowana, odkrycie w XIX w., sto lat po pierwszym wykonaniu Pasji wg św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha, zwróciło uwagę na muzykę epok wcześniejszych, przywracając ją słuchaczom, „ożywiając” jednocześnie utwory powstałe w epokach poprzednich.

Fascynacja kulturą i stylem muzycznym epok wcześniejszych przyczyniła się do pojawienia się prac monograficznych poświęconych muzyce dawnej, ale także skierowała uwagę kompozytorów na dawne formy i gatunki muzyczne. Po formę wariacji ostinatowych sięgnął np. Johannes Brahms, kształtując w oparciu o jej zasady finał swej IV Symfonii e‑moll. Nieustannie powtarzana linia basu oraz stały schemat harmoniczny stanowią podstawę opracowań wariacyjnych kolejnych segmentów tego finału. Posłuchajmcie tematu passacaglii (oryginalnie skomponowanego na wielką orkiestrę symfoniczną) wykonanego na organach…

Znaczenie romantyzmu muzycznego

Zmiany w zakresie estetycznym, a następnie w samej materii muzycznej, jakie zachodziły w XIX wieku okazały się być niezwykle inspirujące dla późniejszych kompozytorów. Stopniowe przezwyciężanie klasycznego języka muzycznego w pierwszych dekadach stulecia przyczyniło się do wypracowania środków wyrazu pozwalających za pomocą muzyki scharakteryzować całą skalę różnorodnych emocji. Okazało się jednak, że już w latach sześćdziesiątych nowy, romantyczny język muzyczny stał się dla twórców niewystarczający. „Najodważniejsi” z kompozytorów (Ryszard Wagner i Franciszek Liszt) zapoczątkowali proces przemian, który znalazł swą kontynuację w muzyce XX wieku. Ich propozycje stały się inspirujące dla kolejnych pokoleń twórców (już w pierwszych dziesięcioleciach XX stulecia), kontynuatorów stylu romantycznego.

Zadania

Słownik pojęć

Żródło: www.encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R18TMX8yDldHS1

Ilustracja przedstawia obraz Christiana Ludwiga Seehasa „Portret Josepha Haydna”. Na obrazie znajduje się austriacki kompozytor klasycyzmu Joseph Haydn. Mężczyzna ma równo ułożone siwe włosy. Ubrany jest w futro. Pod szyją ma białą chustę.

RrSMcEDP7Gi631

Ilustracja przedstawia obraz Carla Schloessera „Ludwig van Beethoven przy pracy”. Na obrazie kompozytor siedzi przy fortepianie. Jedną rękę trzyma na klawiszach, natomiast w drugiej trzyma ołówek i notuje na kartkach. Mężczyzna ma skupiony wyraz twarzy siedzi w bordowych szatach. Wokół fortepianu leży dużo krzywo porozkładanych książek.

RdCl67PqbruGx1

Ilustracja przedstawia obraz Jeana Auguste Dominique Ingresa „Francesca da Rimini i Paolo Malatesta”. Na obrazie widzimy mężczyznę całującego kobietę w policzek. Za postaciami wisi na ścianie kotara, zza której wychodzi mężczyzna z mieczem uniesionym w górę. Postacie na obrazie mają stroje zgodne z epoką.

R1E5pPDKDJEWL1

Ilustracja przedstawia obraz Antona Kaulbacha „Faust i Mefisto”. Na obrazie widzimy dwóch mężczyzn - Fausta i Mefisto. Faust to starszy mężczyzna z długą, siwą brodą. Ubrany w czarną czapkę oraz płaszcz. Mesfisto to młodszy mężczyzna. Ubrany w czerwone szaty oraz czerwoną czapkę z rogami. Na drugim planie tańczy naga kobieta, ręce uniesione ma ku górze.

R1NRFv0buE9AZ1

Ilustracja przedstawia obraz George Clinta pt. „Portret Harriet Smithson”. Jest to muza Hektora Berlioza i jego pierwsza żona. Kobieta ubrana jest w długą, balową suknię, białą rękawiczkę na lewej ręce, w której trzyma wachlarz. Ma zawstydzony wyraz twarzy, spokojny. Prawą rękę bez rękawiczki unosi na wysokość lewej piersi. Za postacią jest zdobne krzesło z czerwonym obiciem.

R1aAtiUieyKHf1

Ilustracja przedstawia obraz Caspara Davida Friedricha pt. „Wędrowiec nad morzem mgły”. Na obrazie widzimy samotnego, romantycznego wędrowca. Mężczyzna stoi tyłem, na skalistej górze. W prawej dłoni trzyma drewnianą laskę. Ubrany jest we frak. Krajobraz jest piękny przedstawia zamglone góry.

R1WcH09UnJsTN1

Ilustracja przedstawia obraz Paula Pommayraca pt. „Portret Niccolò Paganini”. Na obrazie widzimy popiersie włoskiego skrzypka, altowiolisty, gitarzysty i kompozytora. Mężczyzna ma długie, falowane włosy. Ubrany jest elegancko w szary garnitur, białą koszulę z wysoko postawionym kołnierzem. Na szyi zawieszony ma medalion.

Ro4Y4JODUmhX21

Ilustracja przedstawia obraz Wilhelma von Kaulbacha „Bitwa Hunów”. Na obrazie widzimy walczących między sobą ludzi, którzy odziani są w szaty. Obraz podzielony jest na dwie części: walczących na ziemi i nad powierzchnią. Płótno zainspirowało w 1854 roku Franciszka Liszta do skomponowania poematu symfonicznego pod tym samym tytułem.

Biblioteka muzyczna