U organizmów wielokomórkowych tworzą się grupy komórek o podobnej budowie i takiej samej funkcji, nazywane tkankami. U zwierząt są to: tkanka nabłonkowa, tkanka mięśniowa, tkanka łączna i tkanka nerwowa.

R154qlSPUvWwI
Krew to specjalny rodzaj tkanki łącznej. Większość jej składników stanowią erytrocyty (krwinki czerwone).
Źródło: Ilona Kruk, GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • jakie są cechy budowy komórek zwierzęcych;

  • jak zbudowane są organizmy zwierząt;

  • czym jest tkanka;

  • jakie są rodzaje tkanek zwierzęcych oraz jak są zbudowane.

Twoje cele
  • Rozpoznasz pod mikroskopem oraz na podstawie opisu tkanki zwierzęce (tkanka nabłonkowa, mięśniowa, łączna, nerwowa).

  • Wskażesz cechy przystosowawcze tkanek zwierzęcych do pełnienia określonych funkcji.

bg‑violet

1. Budowa i funkcje tkanek zwierzęcych

R1cbIE8AmTHcZ
Audiobook "Charakterystyka tkanek zwierzęcych".
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 1
RUgV4DWRWs7E0
Mapa myśli posiadająca jeden element o nazwie tkanki zwierzęce.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 1

Wypisz w punktach typy tkanek zwierzęcych oraz ich cechy charakterystyczne.

R1I0VtjYlyTs6
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 2
R1CRuDW166tBw
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 3
RudjKMEiseFUN
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 4
R4k6FqUDItCgP
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dobre poznanie budowy oraz funkcji poszczególnych tkanek może się przyczynić do lepszego zrozumienia, jak działają organizmy, ale także do rozpoznania zmian chorobowych w narządach. Nauka o funkcjach, rozwoju oraz budowie tkanek to histologia, a jej główną metodą badawczą są obserwacje mikroskopowe odpowiednio przygotowanych tkanek.

1
RWppK3vh3JK7G
Wirtualny mikroskop pozwala na zapoznanie się z działaniem mikroskopu. Na ekranie głównym widać mikroskop, obok widać pudełko z preparatami mikroskopowymi, szkiełkami, olejkiem imersyjnym i chusteczkami. W górnym prawym rogu widać dwa przyciski. Po kliknięciu na przycisk baza wiedzy wyświetla się następujący tekst: Mikroskop optyczny (świetlny) umożliwia obserwację w powiększeniach nawet do 1500 razy, co pozwala na obserwowanie szczegółów budowy komórek i tkanek. Obraz widoczny w mikroskopie jest powiększony i odwrócony. Powiększenie obrazu widocznego w mikroskopie jest wypadkową dwóch elementów: powiększenia okularu oraz powiększenia obiektywu. Powiększeni okularu zazwyczaj wynosi dziesięć razy, natomiast obiektywy mają różne powiększenia. Obiektywy są umieszczone na rewolwerze, który umożliwia ich zmianę, a więc i zmianę całkowitego powiększenia oglądanego preparatu. Całkowite powiększenie można obliczyć, mnożąc przez siebie powiększenie okularu i powiększenie obiektywu. Należy pamiętać, że korzystając z obiektywów o wysokim powiększeniu (sto i więcej) konieczne jest użycie olejku imersyjnego. Jest to specjalny odczynnik, którego obecność poprawia skupienie światła, dzięki czemu zwiększa się rozdzielczość i kontrast uzyskanego obrazu. Kroplę olejku należy umieścić na preparacie, a następnie obniżyć obiektyw mikroskopu, aż dotknie kropli. Brak użycia olejku przy tak silnym powiększeniu skutkuje uzyskaniem ciemnego, rozmazanego obrazu. Należy pamiętać o dokładnym wytarciu preparatu po zakończeniu obserwacji lub przy powrocie do obiektywów o mniejszych powiększeniach. Nie należy dotykać palcami soczewek obiektywu, aby ich nie zabrudzić, ani nie uszkodzić. Do ich czyszczenia służą specjalne chusteczki, które nie powodują mikrozarysowań na powierzchni szkła. Drugi przycisk wyświetla polecenie. Brzmi ono: Przeprowadź obserwację mikroskopową komórek tkanki: kostnej, mięśniowej, nerwowej nabłonkowej oraz krwi. W tym celu kliknij na pudełko z preparatami mikroskopowymi. Tkanka kostna składa się z czarnych elementów, wokół których widać drobne kreseczki tworzące okręgi. Tkanka ma jasny kolor. Kreseczki są czarne. Tkanka mięśniowa składa się z różowych ułożonych pasami włókien. Tkanka nerwowa składa się z komórek nerwowych, które wybarwiają się na fioletowo. Ciało komórki jest szerokie, odchodzą od niego we wszystkie kierunki liczne wypustki. W środku ciała komórki widać ciemne okrągłe jądro komórkowe. Tkanka nabłonkowa składa się ze ściśle do siebie przylegających komórek. Komórki mają czteroboczny lub pięcioboczny kształt. W ich środku widać ciemno wybarwione jądro komórkowe. Krew składa się z licznych owalnych czerwonych komórek i mniej licznych jasnych komórek z ciemno wybarwionymi jądrami komórkowymi.
Wirtualny mikroskop.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., zdjęcia: Berkshire Community College Bioscience Image Library, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wirtualny mikroskop pozwala na zapoznanie się z działaniem mikroskopu. Na ekranie głównym widać mikroskop, obok widać pudełko z preparatami mikroskopowymi, szkiełkami, olejkiem imersyjnym i chusteczkami. W górnym prawym rogu widać dwa przyciski. Po kliknięciu na przycisk baza wiedzy wyświetla się następujący tekst: Mikroskop optyczny (świetlny) umożliwia obserwację w powiększeniach nawet do 1500 razy, co pozwala na obserwowanie szczegółów budowy komórek i tkanek. Obraz widoczny w mikroskopie jest powiększony i odwrócony. Powiększenie obrazu widocznego w mikroskopie jest wypadkową dwóch elementów: powiększenia okularu oraz powiększenia obiektywu. Powiększeni okularu zazwyczaj wynosi dziesięć razy, natomiast obiektywy mają różne powiększenia. Obiektywy są umieszczone na rewolwerze, który umożliwia ich zmianę, a więc i zmianę całkowitego powiększenia oglądanego preparatu. Całkowite powiększenie można obliczyć, mnożąc przez siebie powiększenie okularu i powiększenie obiektywu. Należy pamiętać, że korzystając z obiektywów o wysokim powiększeniu (sto i więcej) konieczne jest użycie olejku imersyjnego. Jest to specjalny odczynnik, którego obecność poprawia skupienie światła, dzięki czemu zwiększa się rozdzielczość i kontrast uzyskanego obrazu. Kroplę olejku należy umieścić na preparacie, a następnie obniżyć obiektyw mikroskopu, aż dotknie kropli. Brak użycia olejku przy tak silnym powiększeniu skutkuje uzyskaniem ciemnego, rozmazanego obrazu. Należy pamiętać o dokładnym wytarciu preparatu po zakończeniu obserwacji lub przy powrocie do obiektywów o mniejszych powiększeniach. Nie należy dotykać palcami soczewek obiektywu, aby ich nie zabrudzić, ani nie uszkodzić. Do ich czyszczenia służą specjalne chusteczki, które nie powodują mikrozarysowań na powierzchni szkła. Drugi przycisk wyświetla polecenie. Brzmi ono: Przeprowadź obserwację mikroskopową komórek tkanki: kostnej, mięśniowej, nerwowej nabłonkowej oraz krwi. W tym celu kliknij na pudełko z preparatami mikroskopowymi. Tkanka kostna składa się z czarnych elementów, wokół których widać drobne kreseczki tworzące okręgi. Tkanka ma jasny kolor. Kreseczki są czarne. Tkanka mięśniowa składa się z różowych ułożonych pasami włókien. Tkanka nerwowa składa się z komórek nerwowych, które wybarwiają się na fioletowo. Ciało komórki jest szerokie, odchodzą od niego we wszystkie kierunki liczne wypustki. W środku ciała komórki widać ciemne okrągłe jądro komórkowe. Tkanka nabłonkowa składa się ze ściśle do siebie przylegających komórek. Komórki mają czteroboczny lub pięcioboczny kształt. W ich środku widać ciemno wybarwione jądro komórkowe. Krew składa się z licznych owalnych czerwonych komórek i mniej licznych jasnych komórek z ciemno wybarwionymi jądrami komórkowymi.

1
Polecenie 5
RsA9XtPMK08xb
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 6
R1BFcV0SD5U1w
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1EYXbJAySCpJ
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tekst dotyczący tkanki kostnej odpowiednimi słowami.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 7
R1GbYTeF4UNxh
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RbHmMmTWemSYk
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tekst dotyczący tkanki mięśniowej szkieletowej odpowiednimi słowami.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 8
RgkqPTg6Vo7Hb
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RV9Dz3WF7w9jS
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tekst dotyczący układu nerwowego odpowiednimi słowami.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 9
RRwgI68KyHjVE
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RcQKT1mvVZ3hJ
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tekst dotyczący nabłonka jednowarstwowego płaskiego odpowiednimi słowami.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 10
RsefmoCRRxjtC
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RhQCV0gBzh7hj
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tekst dotyczący krwi odpowiednimi słowami.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑violet

2. Barwienie tkanek

Aby sporządzić preparaty mikroskopowe z tkanek zwierzęcych, najpierw pobiera się ich fragmenty.

Pobrany materiał trzeba utrwalić nad ogniem lub w alkoholu. Konieczne jest pokrojenie preparatu, ponieważ zbyt duża jego grubość uniemożliwi przenikanie przez niego światła, co jest niezbędne do uzyskania obrazu w mikroskopie. Aby rozróżnić struktury w komórkach, stosuje się różne barwniki. Cząsteczki barwników łączą się z konkretnymi elementami w komórce, co pozwala na uzyskanie charakterystycznego obrazu i rozpoznanie rodzaju tkankitkankatkanki oraz określenie, czy jest ona zbudowana w prawidłowy sposób.

Jedną z najczęściej wykorzystywanych technik pozwalających na ocenę struktury tkanki jest barwienie hematoksyliną i eozyną (H+E). Hematoksylina to substancja, która wybarwia jądra komórkowe na kolor niebieskogranatowy, a eozyna – substancja, wybarwiająca cytoplazmę na kolor różowoczerwony.

Warto wiedzieć

Cytoplazma komórek tworzących tkankitkankatkanki o odmiennych funkcjach różni się składem chemicznym. Wynika to z wytwarzania różnych cząsteczek, które komórkom danej tkanki są potrzebne do prawidłowej pracy. Na przykład komórki tkanki mięśniowej są wypełnione białkami, które umożliwiają im skurcz, podczas gdy erytrocyty są przystosowane do transportu tlenu w organizmie.

11
Laboratorium 1

Przeprowadź doświadczenie dotyczące barwienia preparatu komórek nabłonkowych. Zanotuj wyniki i wnioski. Zweryfikuj hipotezę.

Co będzie potrzebne?

  • mikroskop świetlny

  • szkiełko podstawowe

  • szkiełko nakrywkowe

  • bibuła

  • patyczek higieniczny

  • 2 szkiełka zegarkowe

  • tryskawka z wodą destylowaną

  • pipety Pasteura

  • hematoksylina

  • eozyna

  • alkohol 70%

R6j5U8mW5z4Zk
Wirtualne laboratorium ukazuje barwienie preparatu komórek nabłonkowych. Pod tytułem widać przycisk rozpocznij. Po kliknięciu na niego pojawia się stół laboratoryjny z: wodą destylowaną, bibułą, pipetami, szkiełkami zegarkowymi, szkiełkiem nakrywkowym, szkiełkiem podstawowym, patyczkiem higienicznym, alkoholem, hematoksyliną, eozyną, mikroskopem. W górnym lewym rogu widać przycisk ze znakiem zapytania. Po kliknięciu na niego wyświetla się instrukcja. Punkt pierwszy. Odtłuść szkiełko podstawowe, przecierając je alkoholem, a następnie bibułką. Punkt drugi. Potrzyj patyczkiem higienicznym wewnętrzną część policzka. Punkt trzeci. Przenieś pobraną próbkę na szkiełko podstawowe, pocierając patyczkiem powierzchnię szkiełka i poczekaj chwilę, aż wyschnie. Punkt czwarty. Umieść szkiełko podstawowe z preparatem w szkiełku zegarkowym i zalej hematoksyliną na cztery minuty. Punkt piąty. Przepłucz alkoholem szkiełko podstawowe z preparatem. Punkt szósty. Przepłucz preparat wodą destylowaną. Punkt siódmy. Umieść szkiełko podstawowe na nowym szkiełku zegarkowym i zalej eozyną na jedną minutę. Punkt ósmy. Ponownie przepłucz preparat wodą destylowaną. Punkt dziewiąty. Bardzo delikatnie osusz preparat bibułką. Punkt dziesiąty. Zamknij preparat szkiełkiem nakrywkowym. Punkt jedenasty. Umieść preparat na stoliku mikroskopu i przeprowadź obserwację. Po wykonaniu tych czynności pojawia się widok na preparat spod mikroskopu. Cytoplazma wybarwiła się na różowo, a jądro komórkowe na granatowo.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wirtualne laboratorium ukazuje barwienie preparatu komórek nabłonkowych. Pod tytułem widać przycisk rozpocznij. Po kliknięciu na niego pojawia się stół laboratoryjny z: wodą destylowaną, bibułą, pipetami, szkiełkami zegarkowymi, szkiełkiem nakrywkowym, szkiełkiem podstawowym, patyczkiem higienicznym, alkoholem, hematoksyliną, eozyną, mikroskopem. W górnym lewym rogu widać przycisk ze znakiem zapytania. Po kliknięciu na niego wyświetla się instrukcja. Punkt pierwszy. Odtłuść szkiełko podstawowe, przecierając je alkoholem, a następnie bibułką. Punkt drugi. Potrzyj patyczkiem higienicznym wewnętrzną część policzka. Punkt trzeci. Przenieś pobraną próbkę na szkiełko podstawowe, pocierając patyczkiem powierzchnię szkiełka i poczekaj chwilę, aż wyschnie. Punkt czwarty. Umieść szkiełko podstawowe z preparatem w szkiełku zegarkowym i zalej hematoksyliną na cztery minuty. Punkt piąty. Przepłucz alkoholem szkiełko podstawowe z preparatem. Punkt szósty. Przepłucz preparat wodą destylowaną. Punkt siódmy. Umieść szkiełko podstawowe na nowym szkiełku zegarkowym i zalej eozyną na jedną minutę. Punkt ósmy. Ponownie przepłucz preparat wodą destylowaną. Punkt dziewiąty. Bardzo delikatnie osusz preparat bibułką. Punkt dziesiąty. Zamknij preparat szkiełkiem nakrywkowym. Punkt jedenasty. Umieść preparat na stoliku mikroskopu i przeprowadź obserwację. Po wykonaniu tych czynności pojawia się widok na preparat spod mikroskopu. Cytoplazma wybarwiła się na różowo, a jądro komórkowe na granatowo.

R1YUi8bfBEPOP
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 11
R1b9RWp9kksd4
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 11
RKY9Q5DjXAAOg
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 12
R1CcF9YC7Xcel
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 13
R14CqaAFS63bE
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

substancja międzykomórkowa
substancja międzykomórkowa

inaczej macierz międzykomórkowa; substancja wypełniająca przestrzenie między komórkami, zbudowana z białek i cukrów; najsilniej rozwinięta jest w tkance łącznej; w substancji międzykomórkowej znajdują się komórki, które ją wytwarzają i kontrolują zachodzące w niej przemiany metaboliczne

tkanka
tkanka

zespół komórek o podobnej budowie, funkcji i wspólnym pochodzeniu

włókno
włókno

składnik substancji międzykomórkowej, cienki i silnie wydłużony, zapewniający oparcie dla komórek tworzących daną tkankę (np. włókna kolagenowe i elastynowe); terminem „włókno” określa się też pojedynczą, silnie wydłużoną komórkę zwierzęcą (np. włókno mięśniowe)

Zadania

RgKju0PClQCcf1
Ćwiczenie 1
Źródło: Aleksandra Zarzycka, licencja: CC BY-SA 3.0.
R178LycVy8oqN1
Ćwiczenie 2
Dopasuj nazwy do obrazków.
Źródło: Aleksandra Zarzycka, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1XVMbA7Om8vF
Ćwiczenie 2
Połącz w pary nazwy tkanek z ich funkcjami.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RnFuzf0th7F1O1
Ćwiczenie 3
Źródło: Aleksandra Zarzycka, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1S0bntivXmS92
Ćwiczenie 4
Źródło: Aleksandra Zarzycka, licencja: CC BY-SA 3.0.
RbNW5Td31PxI02
Ćwiczenie 5
Źródło: Aleksandra Zarzycka, licencja: CC BY-SA 3.0.
RNJzSdfSJUDQX2
Ćwiczenie 6
Źródło: Aleksandra Zarzycka, licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 7
R1ZTHtaITFse5
Źródło: Berkshire Community College Bioscience Image Library, domena publiczna.
RS83neKxtf9lg
Źródło: Aleksandra Zarzycka, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 7
RV2S8vswm9QYg
31
Ćwiczenie 8

Na powierzchni komórek nabłonkowych wyścielających jelito cienkie znajdują się liczne mikrokosmki. Komórki te warunkują końcowe trawienie substratów pokarmowych oraz wchłonięcie strawionych pokarmów.

R1dqDJlPaJIul
Źródło: Aleksandra Zarzycka, licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑violet

Notatnik

RnCbZEvXeL4Q5
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia

Histologia/Wstęp, projekt „Fizyka wobec wyzwań XXI wieku”, https://brain.fuw.edu.pl/edu/index.php/Histologia/Wst%C4%99p [dostęp: 16.05.2023].

Ogólne zasady opracowania materiału cytologicznego, www.umed.wroc.pl/sites/default/files/pato.cyto/files/Standardy_postepowania_w_patomorfologii_(zalaczniki)__cytologia.pdf [dostęp: 16.05.2023].