Chiny – najludniejszy kraj świata

RYTGqqE83OLfa

Na zdjęciu kompleks czerwonych budynków ze spadzistymi żółtymi dachami otoczonych czerwonym murem. Duża liczba turystów.

1. Położenie geograficzne Chin i główne cechy środowiska przyrodniczego

Chiny leżą w Azji Wschodniej i Środkowej. Są trzecim pod względem wielkości obszaru państwem na świecie po Federacji Rosyjskiej i Kanadzie. Mają 9 mln 573 tys. kmIndeks górny 2²powierzchni, czyli są nieco mniejsze od Europy i nieco większe od Australii. Chiny zajmują 6,4% powierzchni lądów na Ziemi.

Chińska Republika Ludowa to oficjalna nazwa dzisiejszego państwa, które powstało w 1949 roku po wyniszczającej wojnie domowej. To drugi najludniejszy kraj świata liczący 1 mld 425,7 mln mieszkańców, co stanowi 17,72% ogółu ludności na Ziemi (dane State of World Population Report z 2023 roku).

Analizując mapę hipsometryczną Chin, widać duże zróżnicowanie ukształtowania wielkich form powierzchni Ziemi. Wyraźnie zaznaczają się wielkie obszary gór i wyżyn na zachodzie oraz w centrum, a także niziny na wschodzie. Mapa pokazuje znaczącą przewagę gór i wyżyn – tereny położone powyżej 500 m n.p.m. zajmują 75% obszaru Chin.

Najwyżej wznoszą się leżące na południowym zachodzie kraju łańcuchy górskie Himalajów i Karakorum. Są to najwyższe góry na Ziemi, jedyne ze szczytami sięgającymi powyżej 8 tys. m n.p.m. Mount Everest (8850 m n.p.m.) w Himalajach i K2/Czogori (8611 m n.p.m.) w Karakorum to dwa najwyższe szczyty świata. Nieco niższe wysokości (5–6 tys. m n.p.m.) osiąga sąsiednia, rozległa Wyżyna Tybetańska. Region Tybetu jest najwyżej położonym płaskowyżem na Ziemi i z tego względu często nazywa się go dachem świata. We wnętrzu Wyżyny Tybetańskiej biegną równoleżnikowo ułożone pasma górskie, które miejscami przekraczają wysokość nawet 7 tys. m n.p.m. – Kunlun ze szczytem Muztag (7723 m n.p.m.).

RawFVSxZusR0v

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Chin. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Przeważają wyżyny i góry. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano stolice i główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Trójkątami oznaczono wulkany i podano ich wysokości. Na mapie poprowadzono linię wyznaczającą tereny o opadach rocznych wyższych niż 1000 milimetrów (na południowo‑wschodnim wybrzeżu) i linię przerywaną wyznaczającą obszary gdzie opady roczne są niższe niż 400 milimetrów (wyżyny i góry we wnętrzu kontynentu). Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano dookoła mapy w białej ramce co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

W Tybecie mają swe źródła wielkie chińskie rzeki płynące w kierunku wschodnim – Huang He i Jangcy, a także inne wielkie rzeki płynące w kierunku południowo‑wschodnim: Mekong, Irawadi, Brahmaputra.

Na północ od Tybetu rozciągają się duże wewnętrzne kotliny. Dwie największe z nich – Kotlina Kaszgarska i Kotlina Dżungarska są rozdzielone kolejnym pasmem wysokich gór Tienszan. Są to obszary suche i półsuche, na których występują pustynie i półpustynie. W dnach kotlin, będących obszarem bezodpływowym, kończą swój bieg rzeki wypływające z okolicznych gór. Największą z nich jest Tarym.

W północno‑wschodnich Chinach leżą przylegające do Tybetu obszary wyżynne – Wyżyna Mongolska z pustynią Gobi oraz Wyżyna Lessowa będąca największym obszarem lessowym na świecie. Grubość pokładów lessu dochodzi tam do 250 m. To właśnie od żółtego pyłu lessowego wywodzi się nazwa Huang He oznaczająca Żółtą Rzekę.

Na północnym wschodzie Chin leży Nizina Mandżurska, a na południe od niej, w dolnym biegu Huang He i Jangcy, znana z rozwoju pierwszych cywilizacji – Nizina Chińska.

Na południe od rzeki Jangcy leżą niezbyt wysokie, nieznacznie tylko przekraczające 2 tys. m n.p.m. Góry Południowochińskie.

Na mapie hipsometrycznej Chin powyżej zaznaczono izohiety 1000 mm/rok i 400 mm/rok oddzielające obszary z bardzo wysokimi i bardzo niskimi opadami atmosferycznymi. Na południowo‑wschodnich wybrzeżach Chin zaznacza się wpływ monsunu letniego, który przynosi intensywne opady. Natomiast we wnętrzu kraju opady są niskie ze względu na odległość od oceanu, a także barierę gór zatrzymującą napływ wilgotnego powietrza.

RMPKdL6RWkKCY

Na zdjęciu zbiornik wodny, dookoła łagodne zbocza, w tle pasmo górskie pozbawione roślinności, szczyty ośnieżone.

R15hol21IXHVE

Na zdjęciu głęboki kanion o stromych zboczach.

R1B1JhDD8cwwy

Na zdjęciu rozległa rzeka w szerokiej dolinie, przy brzegu piaszczyste osady. W tle pasmo górskie pozbawione roślinności.

R1RvWTsxD5jlu

Na zdjęciu rzeka, na pierwszym planie piaszczysty brzeg. Na drugim brzegu las liściasty.

2. Ludność Chin

Chiny przez wiele lat były państwem o największej liczbie ludności na świecie. Pod koniec lat 30. XX wieku liczba ludności Chin osiągnęła 500 mln. W 1981 roku Chiny stały się pierwszym państwem z liczbą ludności przekraczającą miliard. W 2021 roku liczyły one 1 mld 412 mln, tj. 18,2% ludności świata. W 2023 roku najludniejszym państwem świata stały się Indie z liczbą ludności wynoszącą 1 mld 428,6 mln, Chiny w 2023 roku zajmują drugie miejsce pod względem liczby ludności na świecie (1 mld 425,7 mln osób) , a trzecie Stany Zjednoczone z liczą ludności wynoszącą 340 mln osób.

Ludność Chin jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie, a głównym czynnikiem o tym decydującym są zróżnicowane warunki środowiska przyrodniczego. Aż 95% ogółu ludności zamieszkuje wschodnią część Chin. Największa gęstość zaludnienia występuje na Nizinie Chińskiej – średnio jest to ok. 800 osób na 1 kmIndeks górny 2². Duża gęstość zaludnienia występuje również w pasie wybrzeża, gdzie często przekracza 200 osób na 1 kmIndeks górny 2². W środkowej części Chin zaczynają się góry i wyżyny, co skutkuje gwałtownym spadkiem gęstości zaludnienia w kierunku zachodnim. Rozległe obszary Tybetu i suchych kotlin pozostają bardzo słabo zaludnione ze względu na trudne warunki terenowe i klimatyczne.

RQZxh7iqKYGF5

Ilustracja przedstawia mapę rozmieszczenia ludności w Chinach. Kolorami od zielonego przez żółty i pomarańczowy do czerwonego i brunatnego przedstawiono gęstość zaludnienia. Na zachodzie przeważa kolor zielony (poniżej dziesięciu osób na jeden kilometr kwadratowy), w centrum pojawia się kolor żółty (jedenaście do pięćdziesięciu osób na jeden kilometr kwadratowy). Wokół miast skupionych na wschodnim wybrzeżu kolor pomarańczowy do brunatnego, oznaczający dużą gęstość zaludnienia – powyżej pięćdziesięciu osób na kilometr kwadratowy. Na mapie różnej wielkości sygnatury (koła) obrazujące aglomeracje miejskie według liczby mieszkańców: Szanghaj, Pekin – powyżej piętnastu milionów mieszkańców. Wuhan, Chongqing, Shenzhen, Kanton – od dziesięciu do piętnastu milionów mieszkańców. Kilka mniejszych sygnatur oznaczających miasta o liczbie mieszkańców poniżej dziesięciu milionów. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory i znaki użyte na mapie.

W ostatnich latach nastąpił wielki wzrost liczby ludności miejskiej. Obecnie w Chinach jest ok. 80 miast liczących więcej niż 1 mln mieszkańców. Dwa z nich liczą więcej niż 15 mln mieszkańców – są to mega miasta:

• Pekin (Beijing) – 21,536 mln, stolica państwa;

• Szanghaj – 24,2 mln, wielki port morski przy ujściu rzeki Jangcy.

W 14 innych miastach mieszka od 5 mln do 15 mln ludzi. Niektóre z nich wraz z mniejszymi ośrodkami tworzą jeszcze bardziej zaludnione aglomeracje. Wielkie miasta Chin leżą głównie w pasie wybrzeża, na Nizinie Mandżurskiej i na Nizinie Chińskiej oraz w dolinach trzech wielkich rzek: Huang He, Jangcy i Xijang.
Zmiany liczby ludności oraz wzrost liczby ludności miejskiej w Chinach w latach 1980‑2030 pokazuje poniższy wykres.

Największą grupą narodowościową są Chińczycy narodowości Han stanowiący 92% ogółu ludności. W Chinach żyje też 55 innych narodów, z których 18 liczy więcej niż 1 mln osób. Najliczniejsi są Czuangowie (15,7 mln), Mandżurowie (10,1 mln) oraz Tybetańczycy (4,7 mln), którzy w latach 1912–1950 mieli swoje własne niepodległe państwo.

Rw8OEFnSzsOCU

Na zdjęciu szerokie, wielopasmowe ulice wielkiego miasta, wysokie budynki. Dużo zieleni.

RH1Qq9fsHEAq6

Na zdjęciu wioska u stóp wzniesienia. Gęsta zabudowa, brak roślinności, nieliczne drzewa.

RuDARU9jGA6Mb

Na zdjęciu rozległe tereny portowe, zabudowania portowe.

RN4Hy93NJ8Jse

Na zdjęciu ulica, niska zabudowa, na ścianie domu tablica propagandowa przedstawiająca uśmiechniętą rodzinę z jednym dzieckiem.

RJFArPtC4UwaP

Na zdjęciu nowoczesne budynki, noc, kolorowe oświetlenie.

3. Chiny – kierunki rozwoju gospodarczego

Krótka historia rozwoju współczesnych Chin

W 1949 roku po zwycięstwie w wojnie domowej władzę w Chinach przejęli komuniści. Rozbudowano wówczas przemysł ciężki i przeprowadzono kolektywizację wsi. Po początkowych osiągnięciach rządząca Chińską Republiką Ludową partia komunistyczna zaczęła wprowadzać niespotykane w innych państwach koncepcje rozwoju społeczno‑gospodarczego. M.in. w latach 1958–1961 zainicjowano politykę „wielkiego skoku”, której celem było przyspieszenie rozwoju rolnictwa i przemysłu. W całym kraju utworzono komuny rolnicze, które oprócz produkcji rolnej miały realizować zadania przemysłowe. „Wielki skok” zakończył się całkowitą dezorganizacją produkcji rolnej, co doprowadziło do klęski głodu i śmierci milionów ludzi. Innym tragicznym działaniem była „rewolucja kulturalna” w latach 1965‑1969. W tym okresie zawieszono zajęcia w szkołach i na wyższych uczelniach, nastąpiły masowe przesiedlenia ludności miast do pracy na wsi. Doprowadziło to do katastrofy gospodarczej i opóźniło rozwój państwa.

Dopiero w 1978 roku pojawiły się pierwsze pozytywne zmiany, gdyż rozpoczął się okres tzw. „otwartych drzwi”. Władze zezwoliły na inwestycje zagraniczne i korzystanie z technologii opracowanych w wysoko rozwiniętych państwach. Zlikwidowano komuny ludowe, a rodziny żyjące na wsi otrzymały działkę rolną w piętnastoletnią dzierżawę. Na obszarach przemysłowych utworzono specjalne strefy ekonomiczne z gospodarką rynkową.

W 1997 roku Chiny odzyskały Hongkong od Wielkiej Brytanii, a w 1999 roku Makau od Portugalii. Utworzono w nich specjalne regiony ekonomiczne, w których przez 50 lat będzie utrzymywany dotychczasowy system gospodarczy.

Chiny są dziś najsilniej rozwijającym się państwem na świecie. Do elementów sprzyjających rozwojowi należą:

• otwarcie gospodarki na inwestycje zagraniczne – Chiny to największy na świecie rynek wewnętrzny;

• długookresowe inwestowanie w ludzi;

• przemiany zachodzące na wsi – Chiny muszą wyżywić blisko 20% ludności świata, mając jedynie 10% areału rolniczego i tylko 6% zasobów wody;

• rozbudowa infrastruktury przemysłowo‑technicznej;

• rozwój usług, a szczególnie systemu finansowego.

Ważnym działem chińskiej gospodarki narodowej jest rolnictwo, gdyż zatrudnia ono 27,7% ogółu pracujących; na wsi mieszka 39% ogółu ludności Chin (2020 r.).
Diagram i mapa poniżej posłużą do charakterystyki rolnictwa w Chinach.

R1B6ArWACWnuy

Na ilustracji diagram kołowy, struktura użytkowania ziemi w Chinach w dwa tysiące dwudziestym roku. Łąki i pastwiska – 30,8%; lasy – 17,1%; gruntu orne i sady – 14,5%; pozostałe grunty i nieużytki – 37,6%.

R1OLaQf6EiHpg

Ilustracja przedstawia mapę rolnictwa Chin. Na mapie kolorami i sygnaturami przedstawiono główne uprawy. Chiny Wschodnie – ryż, inne zboża, herbata, bawełna i kukurydza. Chiny Zachodnie – tereny pasterskie, przewaga terenów nieproduktywnych rolniczo. Chiny Północno‑Wschodnie – lasy i tereny pasterskie, uprawa soi. W legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie.

• Rolnictwo w Chinach jest uzależnione od warunków środowiska przyrodniczego. Jest ono doskonale rozwinięte i ma wielowiekową tradycję w Chinach Wschodnich i Chinach Północno‑Wschodnich, natomiast tereny w Chinach Zachodnich są w niewielkim stopniu użytkowane rolniczo.

• Uprawy na obszarze Chin Wschodnich wykazują strefowość związaną z warunkami klimatycznymi i ukształtowaniem powierzchni, zróżnicowaniem gleb oraz możliwością nawodnienia gruntów.

• Na południe od rzeki Jangcy dominują uprawy wymagające wyższej temperatury powietrza i wyższych opadów – ryż i trzcina cukrowa. Na terenach wyżej położonych uprawia się herbatę i bawełnę. Warunki naturalne w tym regionie umożliwiają uzyskanie od dwóch do trzech zbiorów w ciągu roku.

• W dorzeczu Huang He dominuje uprawa zbóż niewymagających nawodnienia: pszenicy i kukurydzy. Ważnymi uprawami są też inne zboża, w tym proso turkiestańskie i sorgo.

• Na Nizinie Mandżurskiej uprawia się głównie soję i ziemniaki.

• W rolnictwie chińskim dominuje uprawa roślin żywieniowych – zajmują one ok. 70% całej powierzchni zasiewów.

• Chów zwierząt ma nieco mniejsze znaczenie niż uprawa roślin. Najbardziej rozpowszechniona jest hodowla trzody chlewnej. Chiny posiadają aż 50% światowego pogłowia. Ponadto hoduje się: drób, bydło, owce, kozy, a także wielbłądy wypasane na naturalnych pastwiskach w Chinach Zachodnich.

• Duże znaczenie dla wyżywienia ludności ma rybołówstwo morskie i rybactwo śródlądowe.

W Chinach występują złoża różnorodnych surowców mineralnych. Do najważniejszych należą surowce energetyczne oraz rudy metali kolorowych. Obszary wydobycia, tak jak i wielkie aglomeracje miejsko‑przemysłowe, znajdują się we wschodniej części kraju.

4. Zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej

W 1978 roku zapoczątkowano w Chinach nową politykę gospodarczą. W pierwszym okresie w południowej prowincji Guangdong utworzono cztery specjalne strefy eksportowe. W kolejnych latach otwierano coraz więcej stref ekonomicznych i technologicznych, wolnocłowych, w których stosowano ułatwienia dla inwestycji zagranicznych oraz lokowano nowoczesne gałęzie przemysłu. Specjalne strefy rozwoju powstawały głównie w prowincjach leżących na wybrzeżu – od wyspy Hajnan na południu po półwysep Szantung na północy. Od 1990 roku zaznaczył się gwałtowny wzrost inwestycji zagranicznych właśnie w specjalnych strefach ekonomicznych. Przykładem może być specjalna strefa ekonomiczna Shenzhen otwarta w 1978 roku. W 1982 roku miasto to liczyło 128,6 tys. mieszkańców, a obecnie jest to jedno z największych chińskich miast, w którym mieszka 9 mln ludzi.

Utworzenie stref ekonomicznych, technologicznych, wolnocłowych silnie oddziałuje na rozwój gospodarczy w skali regionalnej i ma znaczenie dla gospodarki całego państwa. Kraj o ogromnych zasobach surowcowych i liczbie ludności przekraczającej 1,3 mld stał się wielkim światowym producentem dzięki gigantycznemu doinwestowaniu kapitałem zagranicznym i zastosowaniu nowoczesnych technologii. Miało to jednak niekorzystny wpływ na stan środowiska naturalnego.

W 2001 roku Chiny zostały przyjęte do Światowej Organizacji Handlu (WTO). Spowodowało to zmiany w chińskim systemie bankowym i umożliwiło wejście na tamtejszy rynek zagranicznym bankom i instytucjom finansowym. Dynamiczny rozwój przemysłu i budownictwa widoczny jest w wielkości dochodu narodowego (PKB) wytwarzanego przez ten dział gospodarki.

Wielkie znaczenie dla gospodarki Chin ma handel zagraniczny. Najwyższe obroty handlowe zarówno w eksporcie, jak i imporcie mają Chiny z czterema państwami wysoko rozwiniętymi: Japonią, Stanami Zjednoczonymi, Koreą Południową i Niemcami. Znacząca jest też wymiana handlowa z Hongkongiem, który ma status chińskiego specjalnego okręgu administracyjnego. Chiny od wielu lat mają dodatnie saldo obrotów w handlu zagranicznym, co oznacza przewagę eksportu nad importem.
Ostatnie lata przyniosły też wielki rozwój infrastruktury transportowej. Olbrzymie znaczenie mają porty morskie – spośród 10 największych portów na świecie aż 8 znajduje się w Chinach.

W tabelach 4 i 5 umieszczono dane statystyczne świadczące o tym, jak silnie rozwinęły się Chiny w ostatnich latach.

W ciągu blisko 20 lat nastąpił ponad 5‑krotny wzrost udziału Chin w wielkości światowego dochodu brutto, a PKB na 1 mieszkańca wzrósł 20‑krotnie. Chiny stały się drugim globalnym mocarstwem gospodarczym. Dane w tabelach ukazują także, jak szybki jest wzrost gospodarczy Chin. W związku z tym trzeba pamiętać, że ewentualne spowolnienie chińskiej gospodarki może mieć bardzo niekorzystny wpływ na rynki finansowe i handlowe całego świata.

R4d5yj1oQUvRF

Na zdjęciu nowoczesna zabudowa, wysokie budynki biznesowe o wyszukanych kształtach.

RozjkFoSxPsTb

Na zdjęciu nowoczesna zabudowa mieszkaniowa i biurowa. Liczne tereny zielone. W tle góry.

R4nvgLITHok0U

Na zdjęciu betonowa zapora na rzece. W tle góry.

Rs8JtYP0NyXyA

Na zdjęciu kilkudziesięciopiętrowe, nowoczesne wieżowce. Ich bryły nie są zbudowane z linii prostych, posiadają łukowaty kształt.

Podsumowanie

• Chińska Republika Ludowa jest trzecim pod względem powierzchni państwem na świecie (9,6 mln kmIndeks górny 2²) i drugim najludniejszym krajem świata, zamieszkanym przez 1 mld 425,7 mln ludzi, co stanowi 17,72% ogółu mieszkańców Ziemi.

• Warunki środowiska przyrodniczego są głównym czynnikiem wpływającym na nierównomierne rozmieszczenie ludności. W Chinach Wschodnich na obszarze ok. 35% powierzchni kraju mieszka 95% ogółu ludności.

• Rolnictwo chińskie jest uzależnione od warunków środowiska przyrodniczego. Uprawy rozmieszczone są głównie we wschodniej i północno‑wschodniej części kraju, gdzie wykazują strefowość związaną z klimatem, ukształtowaniem powierzchni, glebami oraz możliwościami nawodnienia gruntów.

• Chiny od lat należą do czołowych na świecie producentów wielu roślin uprawnych (ryżu, pszenicy, herbaty, ziemniaków); przodują też w hodowli zwierząt (trzody chlewnej, owiec, kóz).

• Reformy gospodarcze zapoczątkowane w 1978 roku spowodowały szybki rozwój gospodarczy kraju. Kluczowym czynnikiem było otwarcie się na inwestycje zagraniczne poprzez utworzenie specjalnych stref ekonomicznych. Chiny są obecnie drugą po USA światową potęgą gospodarczą.

Ćwiczenia