Chiny po II wojnie światowej

Wprowadzenie

Powstanie Chińskiej Republiki Ludowej

Jednym z ważniejszych wydarzeń okresu powojennego okazał się sukces rewolucji komunistycznej w Chinach. Kraj ten od 1911 roku przeżywał czas wojny domowej. Likwidacja cesarstwa nie doprowadziła do uspokojenia sytuacji, tylko rozpoczęła zbrojny konflikt między republikańsko‑narodowym KuomintangiemKuomintangKuomintangiem z Sun Jat‑senemtApFEcgd8w_000tp001Sun Jat‑senem czele (później z Czang Kaj‑szekiemCzang Kaj‑szekCzang Kaj‑szekiem) a siłami Komunistycznej Partii Chin (KPCh), na której lidera wyrósł Mao ZedongMao ZedongMao Zedong (Mao Tse‑tung). Ze względu na agresję japońską w latach 30. XX wieku oba ugrupowania zawarły pokój i podjęły walkę ze wspólnym wrogiem. Jednak po zakończeniu II wojny światowej na Dalekim Wschodzie konflikt wewnętrzny rozgorzał na nowo. Partyzantka komunistyczna, wykorzystując populistyczne hasła przeprowadzenia rewolucji chłopskiej, zdobywała zwolenników na wsi, ale też wielu dotychczasowych członków Kuomintangu decydowało się na przyłączenie do komunistów.

RFrZvrq43N5lm

Zdjęcie. Dwóch mężczyzn stoi nad stołem z przekąskami. Wyciągają do siebie ręce z kieliszkami w dłoni. Mężczyzna po lewej ubrany jest w luźną marynarkę. Mężczyzna po prawej nosi mundur. W tle stoją ludzie. Na ścianie za stołem zawieszone są dekoracje i flagi.

O ostatecznym zwycięstwie KPCh zadecydowało wsparcie Stalina. Mimo że Kuomintang był wspierany przez USA, nie doszło jednak do oficjalnej interwencji amerykańskiej na terytorium Chin, natomiast Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) zaoferował komunistom wszechstronną pomoc, m.in. dowódcy sowieccy służyli wsparciem armii chińskiej.

Kapsuła czasu

Mao sukcesywnie wypierał z terenu Chin Kuomintang i jego zwolenników. Czang Kaj‑szek zajął Tajwan i tam przez lata funkcjonował (również jego następcy), tym razem już przy militarnym wsparciu USA. Po proklamacji ChRL na Tajwan wyemigrowało około 2 mln Chińczyków. Tajwan do 1971 roku reprezentował Chiny w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, był również do początku lat 70. XX wieku uznawany przez większość państw za przedstawiciela narodu chińskiego. Chiny najchętniej zintegrowałyby Tajwan z Pekinem, jednak poparcie USA dla rządu na Tajwanie i obawy przed wywołaniem konfliktu światowego blokowały chińską interwencję zbrojną.
Do lat 80. XX wieku Tajwan był państwem rządzonym autokratycznie, dopiero na początku lat 90. odbyły się pierwsze wybory parlamentarne i prezydenckie. Gospodarczo Tajwan rozwijał się bardzo dobrze, produkując na światowe rynki np. sprzęt elektroniczny. Dopiero w 2008 roku doszło do próby nawiązania kontaktów politycznych między Chinami i Tajwanem (gospodarcze nawiązano wcześniej). Wizyta przewodniczącego Kuomintangu w Pekinie miała charakter wyjątkowo symboliczny. Gość otrzymał (jako dar chiński dla tajpejskiego zoo) dwie pandy – symbol dwóch spokrewnionych ze sobą państw.

Chińska Republika Ludowa

Po zdobyciu całych Chin kontynentalnych przywódca Komunistycznej Partii Chin proklamował 1 października 1949 roku utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej.

R1GTXmYWAJKQX

Na ilustracji znajduje się kula ziemska. Konturami zaznaczono granice państw. Chiny wyróżnione są innym kolorem.

RIGo5dltfnzKS

Rysunek przedstawia godło Chin. Kłosy zboża tworzą okręg ( w żółtym kolorze). Na dole okręgu znajduje się koło zębate. W środku okręgu, na czerwonym tle, znajduje się pięć pięcioramiennych gwiazd. Jedna nich jest większa i jest zawieszona nad pozostałymi. Poniżej gwiazd znajduje się piętrowy podłużny budynek.

RXFt4vRiUYzps

Na fotografii stoi kilku mężczyzn. Jeden z nich przemawia do stojących przed nim mikrofonów. Trzyma w ręku kartkę. Za mężczyznami widać ścianę.

Polityka ChRL

Jednym z pierwszych kroków w dziedzinie polityki zagranicznej Chińskiej Republiki Ludowej było nawiązanie kontaktów z europejskimi 'demokracjami ludowymi', a przede wszystkim podpisanie w 1950 roku układu o przyjaźni i pomocy wzajemnej z ZSRS. Stalin – mimo udzielenia wsparcia chińskim komunistom – obawiał się, że Chiny pójdą zbyt samodzielną drogą rozwoju oraz czy nie przejmą protektoratu nad lewicowymi ruchami w Azji. Początkowo obserwował więc uważnie rozwój sytuacji w tym państwie, ale na arenie międzynarodowej ZSRS wspierał ChRL, próbując nakłonić ONZ do zastąpienia rządu tajwańskiego władzami Chińskiej Republiki Ludowej. Stalin wysłał także do Chin swoich specjalistów cywilnych i wojskowych oraz udzielił kredytów nowemu państwu. Natomiast na uczelniach sowieckich kształcili się inżynierowie chińscy.

R1OsZqg2zEyKJ

Zdjęcie. Po środku siedzi Józef Stalin w mundurze. Po jego prawej stronie Mao Zedong. Obok mężczyzn siedzą inne osoby ubrane w garnitury. W tle stoją żołnierze na warcie w otoczeniu kwiatów.

Współpraca ZSRS i ChRL utrzymywała się aż do początku lat 60. Wówczas doszło do kryzysu w stosunkach sowiecko‑chińskich. Powodem konfliktu była niechęć Chin do podporządkowania się ZSRS, a także agresywna polityka azjatyckiego państwa, m.in. opanowanie Tybetu, konflikty z Kambodżą, Laosem, Tajlandią i Wietnamem. Rząd chiński nie w każdej dziedzinie życia zastosował wzorzec sowiecki. Wprawdzie szybko przeprowadzono nacjonalizację przemysłunacjonalizacja przemysłuacjonalizację przemysłu, wprowadzono centralne planowaniecentralne palnowaniecentralne planowanie i industrializacjęindustrializacjaindustrializację, ale nie podjęto działań mających na celu kolektywizację rolnictwa: ziemię rozdzielono między wspólnoty wiejskie, proporcjonalnie do ich wielkości. Mao w pierwszych latach sprawowania władzy próbował pozbyć się zarówno wrogów, jak i warstw uprzywilejowanych. Przeprowadził czystki w aparacie państwowym oraz wśród prywatnych przedsiębiorców i inteligencji. Zginęło około miliona Chińczyków, a dwa razy tyle znalazło się w obozach, gdzie poddawano ich 'reedukacji', zmuszając do niewolniczej pracy. Wprowadzono zmiany w prawie rodzinnym: dopuszczono rozwody oraz aborcję. Komuniści chińscy uznali równość kobiet wobec prawa.

Polityka 'stu kwiatów'

W 1957 roku nastąpiło 'rozluźnienie systemu' i złagodzenie polityki represji. Mao rozpoczął realizację polityki 'stu kwiatów', której przyświecało hasło: 'Niech rozkwitnie sto kwiatów, setki szkół myślenia'. Władze zwróciły się do społeczeństwa z prośbą o uczestniczenie w dyskusji i konstruktywnej krytyce ustroju, partii, kwestii wewnętrznych, funkcjonowania państwa. Rozbudziło to rzeczywiście falę krytyki komunizmu w wydaniu chińskim. Intelektualiści, dziennikarze, ludzie pióra pozwalali sobie na szczere wypowiedzi. W efekcie rząd szybko wycofał się z eksperymentu, a krytykujących spotkały represje. Efektem były wyroki śmierci lub kary więzienia odbywane w obozach 'uzdrawiania myśli'.

'Wielki skok'

Pod koniec lat 50. XX wieku Mao zapoczątkował politykę uprzemysłowienia kraju, która miała doprowadzić do tego, że Chiny rozwiną się gospodarczo lepiej niż państwa Zachodu. Ideą wspomnianej polityki było nałożenie na każdego mieszkańca Chin 'zadania produkcyjnego', które miało być wykonane dodatkowo – poza zawodowymi obowiązkami, np. każdy Chińczyk miał wytapiać stal w prymitywnych, przydomowych piecach. Społeczeństwo miało także zacząć myśleć, a efektem pracy intelektu miały być nowe technologie. Niestety, ograniczono jednocześnie wydatki w takich obszarach życia, jak edukacja, zdrowie, konsumpcja. Wielki skok nie przyniósł efektów oczekiwanych przez władze, doprowadził do jeszcze większego zubożenia społeczeństwa. Dodatkowo powodzie i klęski nieurodzaju, które nastąpiły, pogłębiły zapaść. Nie bez znaczenia było także wycofanie w tym samym czasie sowieckiej pomocy technicznej dla Chin. W konsekwencji powrócono do sprawdzonej 'gospodarki planowej'.

Rewolucja kulturalna

Kolejnym pomysłem umacniania komunizmu w kraju była rewolucja kulturalnarewolucja kulturalnarewolucja kulturalna. Inicjatorem przedsięwzięcia był marszałek Lin BiaoLin BiaoLin Biao. W dniu 3 września 1965 roku wezwano społeczeństwo chińskie do 'powrotu do korzeni rewolucji'. Wykładnią właściwej ideologii stała się „czerwona książeczka”„czerwona książeczka”„czerwona książeczka”, czyli 'myśli przewodniczącego Mao'. Przedsięwzięcie było skierowane jednak przeciwko oponentom Mao w partii. Jedną z pierwszych ofiar stał się rywal Mao, Liu ShaoqiLiu SLiu Shaoqi (Liu Szao‑tsi). Kolejnymi
– wszyscy zwolennicy 'liberalizmu': urzędnicy, intelektualiści. Wykonawcami 'polityki kulturalnej' zostali młodzi ludzie, przede wszystkim studenci, tzw. hunwejbinihujwenbinihunwejbini, którzy atakowali 'zdrajców rewolucji', zmuszali ich do marszów i publicznego kajania się. Hunwejbini prześladowali reakcjonistów, niszczyli ich własność prywatną, a niekiedy nawet zabijali. Czasami jednak ofiarą nienawiści stawał się majątek narodowy i narodowe zabytki. Zamieszki związane z rewolucją kulturalną pochłonęły około miliona osób. Dochodziło również do walk między poszczególnymi grupami. W 1969 roku, kiedy Mao uznał, że sytuacja wymyka mu się spod kontroli, spacyfikował ruch, używając przeciwko hunwejbinom wojska.

Efektem rewolucji kulturalnej był wzrost kultu Mao, który przybrał nie mniejsze rozmiary niż kult jednostki w ZSRS.

Chiny po Mao

RlEsiIgi2g5ZO

Zdjęcie. Na ścianie wielkiego zabudowania wisi ogromny portret mężczyzny. Mężczyzna ma wysokie czoło i ubrany jest w koszulę. Pod portretem znajduje się półkoliste wejście, w którym tłoczą się ludzie. Nad portretem znajduje się balkon, gdzie stoją ludzie.

Po rewolucji kulturalnej przez kilka lat Mao rządził samodzielnie, opierając się jedynie na najbliższych współpracownikach, tzw. bandzie czworgabanda czwrogabandzie czworga. Kontrolę nad mediami i całym obszarem kultury sprawowała żona Mao, Jiang QingJiang QingJiang Qing [czyt.: dziang czin] . W okresie tym możemy mówić o stagnacji gospodarczej, a nawet regresie. Miejscem sporów i walki hunwejbinów były miasta. Spowodowało to spadek produkcji, robotnicy bardziej koncentrowali się na walce politycznej niż pracy.

W 1976 roku Mao Zedong zmarł. Jego następcą został Deng XiaopingDeng XiaopingDeng Xiaoping [czyt.: teng siaoping], który pozbył się silnej opozycji wewnątrzpartyjnej, aresztując 'bandę czworga'.

ReGjqdctaMZ2o

Na fotografii znajduje się pomnik. Ludzie, którzy znajdują się na cokole, przedstawieni są w ruchu. Idą w jedną stronę. Mają ze sobą narzędzia pracy, książkę, karabin. Ostatni z nich, odwraca się z ręką uniesiona w górę, jakby wołał innych ludzi, aby się dołączyli. Na samym szczycie pomnika, znajduje się głowa mężczyzny. Patrzy w tę samą stronę, w którą idzie pochód. Przed pomnikiem stoi żołnierz.

Deng Xiaoping podjął działania zmierzające do pobudzenia wzrostu gospodarczego Chin. Rozpoczęła się realizacja programu nazwanego 'cztery modernizacje'. Zamierzano przeprowadzić reformy w dziedzinach: przemysłu, rolnictwa, nauki i obrony. W tym celu Chiny nawiązały kontakty z USA oraz wprowadziły w gospodarce elementy wolnego rynku. Pojawił się handel prywatny, zezwolono na zakładanie małych prywatnych przedsiębiorstw. Państwo zaczęło zarabiać na obrotach w handlu międzynarodowym. Wydano pozwolenie na inwestycje zagraniczne. Z kolei chłopi mogli sprzedawać nadwyżki płodów rolnych, co spowodowało wyraźną poprawę sytuacji na wsi.

Nie przełożyło się to jednak na zmiany w życiu politycznym. Społeczeństwo zaczęło domagać się większych swobód. Również część działaczy partyjnych opowiadała się za większą liberalizacją życia politycznego. Działania zmierzające w tym kierunku podjęła przede wszystkim młodzież studencka. Zapoczątkowane przez nią przedsięwzięcia zostały nazwane 'pekińską wiosną'. Na zainicjowanie ruchu wpływ miały reformy Michaiła Gorbaczowreformy Michaiła Gorbaczowareformy Michaiła Gorbaczowa w ZSRS. Kiedy więc w maju 1989 roku przyjechał on z oficjalną wizytą do Chin, został wyjątkowo ciepło przyjęty. Po jego wyjeździe uaktywnili się zarówno studenci, jak i robotnicy – domagając się demokratyzacji i liberalizacji systemu. W demonstracjach wzięło udział prawie milion robotników. Część studentów prowadziła strajk głodowy. Pekin, ale także i inne miasta chińskie obwieszone były kolorowymi gazetkami, transparentami. Oddolnie powstawały niezależne organizacje, założony został także Autonomiczny Związek Zawodowy. Za zmianami w życiu politycznym opowiadali się chińscy intelektualiści (m.in. przyszły noblista Liu XiaoboLiu XiaoboLiu Xiaobo).

Plac Niebiańskiego Spokoju

Większość członków Biura Politycznego KC KPCh uznała jednak, że ruch należy zdławić, ponieważ przybrał niebezpieczne rozmiary. 19 maja 1989 roku do gmachu parlamentu zaproszono delegację chińskich studentów i nakazano im przerwanie strajku i manifestacji. Studenci nie wyrazili jednak zgody. 30 maja ustawili na placu Niebiańskiego Spokoju (Tian’anmen), który stanowił centralne miejsce manifestacji, kopię Statuy Wolności. 2 czerwca na polecenie rządzących rozpoczęła się interwencja wojska, a 3 czerwca pozwolono na użycie ostrej amunicji. Do masakry doszło Czołgi wręcz rozjechały protestujących. Zginęło około tysiąca osób (oficjalne dane podają liczbę 470), 10 tys. zostało rannych.

Po masakrze na placu Tian’anmen nie nastąpiły żadne zmiany w życiu politycznym – główną siłą polityczną wciąż jest KPCh i jej przywódcy. Zlikwidowano wprawdzie zewnętrzne formy komunizmu (zniknęły np. transparenty i plakaty propagandowe), ale nic ponadto. Chińscy komuniści mają kierować się zasadą: 'Demokracja dla ludu, a dyktatura dla wrogów ludu'.

Kapsuła czasu

Osoby, które występują przeciwko systemowi, są prześladowane. Więźniów politycznych jest, wg szacunków Amnesty International [czyt.: amnesty internaszional], kilka tysięcy. Społeczeństwo chińskie nadal poddawane jest indoktrynacji, co ułatwia państwowy monopol informacyjny, który jednak został zachwiany w ostatnich czasach przez internet. Zmieniły się wpajane Chińczykom cele działań: kiedyś pracowało się dla dobra komunistycznego państwa, obecnie na rzecz modernizacji i dobrobytu państwa oraz budowy kraju otwartego na świat, dlatego rząd chiński pozwala się bogacić społeczeństwu. Nastąpiło odejście od pełnej kontroli gospodarki.

Społeczeństwo chińskie zaczęło się bogacić. Pojawiła się klasa średnia. W 2009 roku 60 mln Chińczyków wykazywało dochody przekraczające 20 tys. dolarów miesięcznie. Podobno łatwo ich poznać, ponieważ wzorując się na konsumpcyjnym stylu zachodnim, przyjmują nawet amerykańskie imiona.

Zmiany nie dotarły jednak na chińską wieś. Ziemia nie została sprywatyzowana. W 2009 roku blisko 670 mln Chińczyków nie miało dostępu do bieżącej wody i elektryczności i żyło w gospodarstwach, w których przychód wynosił 3 dolary dziennie.

W efekcie 'nowoczesnej polityki państwowej' Chiny stały się fabryką świata
– co drugi produkt kupowany w Europie czy Ameryce zawiera informację 'Made in China' [czyt.: mejd in czajna]. Dla porównania: w 1990 roku miesięczne wynagrodzenie w przemyśle w Chinach wynosiło 35 dolarów, a np. w Hongkongu – 590, na Tajwanie
– 700, w Malezji – 275. Wiele korporacji międzynarodowych wybudowało na terenie Chin swoje zakłady produkcyjne. Dane szacunkowe mówią o napływie do Chin ogromnego kapitału (w postaci pośrednich i bezpośrednich inwestycji): do 1997 roku
– 316 mld dolarów, a do 2008 ponad 700 mld dolarów. Początkowo inwestowali Chińczycy mieszkający poza ChRL, ale od końca lat 90. inwestują koncerny europejskie i światowe.

Problem Chin – Tybet

Dla zainteresowanych

Pekin tłumił wszelkie ruchy separatystyczne i autonomiczne w różnych częściach kraju. Problemowym obszarem był dla Chin Tybet. W latach 1912–1950 Tybet cieszył się niezależnością, choć formalnie na arenie międzynarodowej jego niezawisłość nie była uznawana. W 1950 roku wojska chińskie wkroczyły do Tybetu i na mocy porozumienia z 1951 roku Tybet uznał zwierzchność chińską. Jednak już w 1959 roku doszło w Tybecie do antychińskiego powstania. XIV Dalajlama (duchowy i polityczny przywódca narodu tybetańskiego) uciekł do Indii, ale nieprzerwanie przypomina światu o krzywdzie, jaką była utrata niezawisłości przez Tybet. Często dochodzi do manifestacji przeciwko chińskiemu panowaniu. Mimo że są one krwawo tłumione, nadal nie udaje się Pekinowi zniszczyć wolnościowych aspiracji Tybetańczyków. Przy okazji organizacji letnich igrzysk w Pekinie Tybetańczycy chcieli zwrócić uwagę świata na swój region, przeprowadzając liczne akcje protestacyjne. Również po ich zakończeniu nie ustały protesty Tybetańczyków. Inaczej przedstawiała się sprawa Hongkongu. Zgodnie z porozumieniem zawartym pod koniec XIX wieku był oddany w dzierżawę Wielkiej Brytanii na 99 lat. W 1997 roku powrócił do Chin, ale wyjątkowo zachowano tam istniejący do tej pory system własnościowy i prawny. Miasto uzyskało też autonomiczny status. Trudno się jednak Chinom dziwić. Hongkong to ich okno na świat, pozwolono więc, aby w jego 'szybach' odbijało się znacznie więcej światła. Jednak stopniowo władze komunistyczne Chin zaczęły mocniej ingerować w politykę autonomii i naruszać swobody obywatelskie mieszkańców Hongkongu, co wywołało masowe demonstracje w latach 2019‑2020.

Podobnie było w oddanym przez Portugalczyków Makau. Stało się to w 1999 roku po 442 latach zależności.

W 2008 roku odbyły się w Pekinie Letnie Igrzyska Olimpijskie. Decyzja MKOL o przyznaniu organizacji Igrzysk Chinom wzbudziła szereg kontrowersji.

Zamiast podsumowania

RMfFYDn3722Kx

Mężczyzna na portrecie ubrany jest w marynarkę z wysokim kołnierzem. Ma siwe wąsy pod nosem. Patrzy zdecydowanym wzrokiem.

RgX64n70jvGP1

Mężczyzna na fotografii ubrany jest w wymiętą koszulę i czapkę. Czapka ma wymalowaną nad daszkiem pięcioramienną gwiazdę. Mężczyzna wygląda na zmęczonego.