Choroby układu pokarmowego oraz zasady ich profilaktyki

Układ pokarmowy umożliwia pobieranie, trawienie oraz wchłanianie związków odżywczych pochodzących z pożywienia. Substancje te są następnie rozprowadzane po organizmie i wykorzystywane przez komórki. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów wchodzących w skład układu pokarmowego może zaburzyć te procesy, a tym samym wpłynąć na pracę innych układów narządów.

R1a900nUbfN2h
Grafika przedstawia model jelit człowieka. Końcowy odcinek jelit, jelito grube, jest wyraźnie szersze niż jelito cienkie, które z kolei jest dłuższe i ciasno upakowane.
Jelita człowieka.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

  • jak zbudowany jest układ pokarmowy;

  • jakie funkcje pełni układ pokarmowy;

  • co to są wirusy oraz bakterie;

Twoje cele

  • Wymienisz przyczyny chorób układu pokarmowego.

  • Wymienisz wybrane choroby układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowe, rak jelita grubego) oraz opiszesz ich objawy.

  • Przedstawisz zasady profilaktyki chorób układu pokarmowego.

bg‑pink

1. Czynniki wywołujące choroby układu pokarmowego

R1a58EGoikNRn
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Choroby układu pokarmowego mogą być również wywoływane m.in. przez nieprawidłową dietę lub robaki pasożytnicze, np. tasiemcatasiemcetasiemca.

RbRFZi9pUDLjA
Zdjęcie przestawia fragment ciała tasiemca na czarnym tle. Ciało tasiemca ma niebieski odcień oraz podłużny kształty. Jest złożone z powtarzalnych prostokątnych segmentów z widocznym zaciemnieniem w centralnej części.
Zakażenie tasiemcem (bruzdogłowcem szerokim) powoduje niedobory witaminy B12, prowadzące do niedokrwistości, czyli niedostatecznej liczby czerwonych krwinek (erytrocytów) lub niewystarczającej ilości zawartej w nich hemoglobiny.
Źródło: CDC, domena publiczna.
bg‑pink

2. Choroby układu pokarmowego

Zbilansowana dietazbilansowana dietaZbilansowana dieta, aktywność fizyczna oraz higiena zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób układu pokarmowego. Jednak niektóre z nich są trudne do uniknięcia, ponieważ wywołują je rozprzestrzeniające się w środowisku czynniki zakaźne takie jak wirusywirusywirusy i bakteriebakteriabakterie. Inne zaś mogą być spowodowane zmianami w materiale genetycznym, prowadzącymi do powstania nowotworunowotwórnowotworu w narządach układu pokarmowego.

W filmie omówione zostały przyczyny, objawy oraz profilaktyka wybranych chorób układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowe, rak jelita grubego), z uwzględnieniem głównych dróg zakażenia wywołującymi je bakteriami i wirusami oraz sposobów leczenia.

RNWlqF3UZvEEZ1
Film dotyczący chorób układu pokarmowego i zasad ich profilaktyki.
Choroby układu pokarmowego oraz zasady ich profilaktyki.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RNWlqF3UZvEEZ

Choroby układu pokarmowego oraz zasady ich profilaktyki.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film dotyczący chorób układu pokarmowego i zasad ich profilaktyki.

1
Polecenie 1

Obejrzyj film i wyjaśnij, co oznacza pojęcie „choroba brudnych rąk”.

RezWlIDMd5qVy
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 2

Na podstawie informacji zawartych w filmie wyjaśnij, co jest przyczyną raka jelita grubego.

RjSnfS106zbXr
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 3

Na podstawie filmu wymień jak najwięcej czynników ryzyka zachorowania na choroby układu pokarmowego.

Rimv0NdNeqTOk
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑pink

3. Profilaktyka chorób układu pokarmowego

Aby uniknąć wielu chorób układu pokarmowego, wystarczy przestrzegać kilku zasad wymienionych poniżej.

R1W1IZILTvmny1
Ilustracja interaktywna przedstawia kolaż 9 zdjęć z numerkami obrazujących działania profilaktyczne, które zapobiegają chorobom układu pokarmowego. Pierwsze zdjęcie przedstawia aktywność fizyczną. Ilustruje to postać biegacza. Drugie zdjęcie podpisane jest jako zbilansowana dieta bogata w błonnik. Zdjęcie przedstawia miseczki zawierające owoce, orzechy oraz płatki śniadaniowe. Trzeci numer to higiena osobista (mycie rąk). Zdjęcie przedstawia mycie rąk. Czwarty numer to mycie warzyw i owoców. Zdjęcie przedstawia mycie warzyw: kukurydzy, marchwi i buraków. Piąte zdjęcie ilustruje unikanie palenia papierosów. Zdjęcie przedstawia popielniczkę pełną papierosów. Szóste zdjęcie ilustruje unikanie kontaktów z krwią zakażonej osoby. Zdjęcie przedstawia zużyte strzykawki. Siódmy numer to unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych. Zdjęcie przedstawia dwie prezerwatywy na jasnym tle. Ósmy numer to unikanie przyjmowania leków bez konieczności. Zdjęcie przedstawia dłoń pełną tabletek. W tle znajdują się opakowania leków. Dziewiąte zdjęcie ilustruje szczepienia ochronne. Zdjęcie przedstawia podawanie zastrzyku w ramię człowieka.
Działania profilaktyczne, które zapobiegają chorobom układu pokarmowego.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zdarza się, że mimo profilaktyki dochodzi do rozwoju chorób. Wówczas najistotniejszą sprawą jest ich diagnoza. Niektóre choroby można wykrywać, zanim dadzą objawy - ma to szczególne znaczenie w leczeniu nowotworów i wirusowego zapalenia wątroby. Jakie badania należy wykonywać, aby ujawnić ewentualne choroby układu pokarmowego?

  • Badania krwi – pozwalają na ocenę ogólnego stanu organizmu i mogą wykazać proces nowotworowy w narządach układu pokarmowego czy uszkodzenie wątroby na skutek zakażenia wirusem zapalenia wątroby.

  • Badanie kału – umożliwia wykrycie krwi utajonej mogącej wskazywać na raka jelita, a także stwierdzenie obecności pasożytówpasożytpasożytów układu pokarmowego.

  • Badanie ultrasonograficzne (USG) – umożliwia uzyskanie obrazu narządów wewnętrznych, co może ujawnić obecność zmian nowotworowych.

  • Gastroskopia – jest podstawowym badaniem w diagnostyce wrzodów żołądka i dwunastnicy, umożliwia też pobranie wycinka błony śluzowej żołądka, który następnie jest badany pod kątem obecności bakterii Helicobacter pylori.

  • Kolonoskopia – to badanie, które rutynowo wykonuje się w celu wykrycia raka jelita grubego u osób po 50. roku życia lub w razie jego podejrzenia.

Podsumowanie

Nazwa choroby układu pokarmowego

Czynnik wywołujący chorobę

Zapobieganie

WZW A

Wirus zapalenia wątroby typu A (HAV)

Picie wody przegotowanej lub butelkowanej;
Mycie warzyw i owoców;
Szczepienia ochronne

WZW B

Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV)

Unikanie kontaktu z krwią osoby zakażonej oraz niezabezpieczonych kontaktów seksualnych;
Szczepienia ochronne

WZW C

Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV)

Unikanie kontaktu z krwią osoby zakażonej oraz niezabezpieczonych kontaktów seksualnych;

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Bakteria
Helicobacter pylori

Niektóre leki, zwł. NLPZ

Palenie papierosów

Unikanie jedzenia i picia ze wspólnych naczyń z osobą zakażoną;
Unikanie stresu;
Unikanie przyjmowania leków bez konieczności;
Niepalenie papierosów

Zatrucia pokarmowe

Bakterie (np. salmonella, gronkowiec złocisty,
laseczka jadu kiełbasianego) lub wydzielane przez nie toksynytoksynatoksyny

Przestrzeganie zasad higieny;
Gotowanie pokarmów;
Prawidłowe przechowywanie pokarmów

Rak jelita grubego

Nowotwór

Zbilansowana dieta;
Aktywność fizyczna;
Niepalenie papierosów

Słownik

bakteria
bakteria

organizm jednokomórkowy o prostej budowie

nowotwór
nowotwór

nieprawidłowo rozrastająca się tkanka, zbudowana ze zmutowanych komórek nowotworowych

pasożyt
pasożyt

organizm roślinny lub zwierzęcy żyjący wewnątrz lub na zewnątrz żywiciela jego kosztem

tasiemce
tasiemce

przedstawiciele płazińców; składające się z członów pasożyty przewodu pokarmowego ludzi i zwierząt

toksyna
toksyna

substancja chemiczna wytwarzana przez organizmy żywe, trująca dla innych organizmów

wirusy
wirusy

zakaźna cząsteczka infekująca wszystkie formy życia, która nie jest zdolna do namnażania poza komórką gospodarza

zbilansowana dieta
zbilansowana dieta

inaczej zrównoważona dieta, zawierająca składniki odżywcze z różnych grup w odpowiednich proporcjach, dostosowanych do potrzeb danej osoby; ogólne wskazówki na temat komponowana takiej diety zawiera piramida zdrowego żywienia

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
1
Ćwiczenie 1
R1EsaAS3vuOKa
Łączenie par. Zaznacz prawidłową odpowiedź: są najczęstszą przyczyną biegunki u dzieci i niemowląt, prowadzącą do niebezpiecznego dla życia odwodnienia. Możliwe odpowiedzi: wirusy, bakterie. Są główną przyczyną wrzodów żołądka. Możliwe odpowiedzi: wirusy, bakterie. Są najczęstszą przyczyną zatruć pokarmowych. Możliwe odpowiedzi: wirusy, bakterie.
Źródło: Inga Wójtowicz, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1ZuxrjG3kucx1
Ćwiczenie 2
Uzupełnij tekst tak, żeby informacje w nim zawarte były prawdziwe. 1. palenia papierosów, 2. Profilaktyka, 3. błonnik, 4. zbilansowanej diety, 5. diagnostyka to działania mające na celu zapobieganie zachorowaniu na daną chorobę, np. raka jelita grubego, m. in. poprzez unikanie 1. palenia papierosów, 2. Profilaktyka, 3. błonnik, 4. zbilansowanej diety, 5. diagnostyka oraz przestrzeganie 1. palenia papierosów, 2. Profilaktyka, 3. błonnik, 4. zbilansowanej diety, 5. diagnostyka, bogatej w 1. palenia papierosów, 2. Profilaktyka, 3. błonnik, 4. zbilansowanej diety, 5. diagnostyka. Natomiast 1. palenia papierosów, 2. Profilaktyka, 3. błonnik, 4. zbilansowanej diety, 5. diagnostyka
Źródło: Inga Wójtowicz, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 3
R1Jht2D8WPD1X
Przyporządkuj zasady unikania podanych chorób układu pokarmowego do odpowiedniej nazwy choroby. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy Możliwe odpowiedzi: 1. Unikanie palenia papierosów, 2. Unikanie stresu, 3. Unikanie jedzenia i picia ze wspólnych naczyń z osobą zakażoną;, 4. Unikanie przyjmowania leków bez konieczność, 5. Prawidłowe przechowywanie pokarmów, 6. Zbilansowana dieta;, 7. Gotowanie pokarmów, 8. Aktywność fizyczna, 9. Przestrzeganie zasad higieny; Zatrucia pokarmowe Możliwe odpowiedzi: 1. Unikanie palenia papierosów, 2. Unikanie stresu, 3. Unikanie jedzenia i picia ze wspólnych naczyń z osobą zakażoną;, 4. Unikanie przyjmowania leków bez konieczność, 5. Prawidłowe przechowywanie pokarmów, 6. Zbilansowana dieta;, 7. Gotowanie pokarmów, 8. Aktywność fizyczna, 9. Przestrzeganie zasad higieny; Rak jelita grubego Możliwe odpowiedzi: 1. Unikanie palenia papierosów, 2. Unikanie stresu, 3. Unikanie jedzenia i picia ze wspólnych naczyń z osobą zakażoną;, 4. Unikanie przyjmowania leków bez konieczność, 5. Prawidłowe przechowywanie pokarmów, 6. Zbilansowana dieta;, 7. Gotowanie pokarmów, 8. Aktywność fizyczna, 9. Przestrzeganie zasad higieny;
Źródło: Inga Wójtowicz, licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 4
R1SnpWokLQGEj
Uzupełnij tabelę.
Źródło: Inga Wójtowicz, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1eUFpxnLyNIP2
Ćwiczenie 4
Uzupełnij tekst odpowiednimi słowami.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 5
RQj8PQSP5vHIh
Łączenie par. Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.. Leki przeciwzapalne i przeciwgorączkowe mogą prowadzić do uszkodzenia narządów wewnętrznych. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Antybiotyki są stosowane do leczenia chorób przewodu pokarmowego wywołanych przez bakterie i wirusy. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Chemioterapia umożliwia wyniszczenie komórek nowotworowych. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Inga Wójtowicz, licencja: CC BY-SA 3.0.
RR8kiRtdCir7Z2
Ćwiczenie 6
Do podanych chorób dopasuj metody diagnostyczne, którymi można je wykryć. Nowotwór jelita grubego Możliwe odpowiedzi: 1. Badanie kału na obecność pasożytów, 2. Badania krwi na obecność wirusowego materiału genetycznego, 3. Gastroskopia, 4. Kolonoskopia, badanie kału na obecność krwi utajonej Zakażenie wirusem zapalenia wątroby Możliwe odpowiedzi: 1. Badanie kału na obecność pasożytów, 2. Badania krwi na obecność wirusowego materiału genetycznego, 3. Gastroskopia, 4. Kolonoskopia, badanie kału na obecność krwi utajonej Zakażenie tasiemcem Możliwe odpowiedzi: 1. Badanie kału na obecność pasożytów, 2. Badania krwi na obecność wirusowego materiału genetycznego, 3. Gastroskopia, 4. Kolonoskopia, badanie kału na obecność krwi utajonej Wrzody żołądka i dwunastnicy Możliwe odpowiedzi: 1. Badanie kału na obecność pasożytów, 2. Badania krwi na obecność wirusowego materiału genetycznego, 3. Gastroskopia, 4. Kolonoskopia, badanie kału na obecność krwi utajonej
Źródło: Inga Wójtowicz, licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 7

Uzasadnij, że choroby układu pokarmowego mogą doprowadzić do nieprawidłowego funkcjonowania innych narządów wewnętrznych organizmu.

R11xw1itQeVDf
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, dlaczego palenie papierosów może prowadzić do rozwoju raka jelita grubego.

Ry6ZQYNOx2XVa
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑pink

Notatnik

Rg9xBmD37z3gj
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia

Internetowa encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, www.encyklopedia.pwn.pl.

Reece J.B. i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.