Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Choroby zakaźnechoroba zakaźnaChoroby zakaźnepasożytniczechoroba pasożytniczapasożytnicze są niebezpieczne dla człowieka. Znajomość mechanizmów, które powodują, że czynnik chorobotwórczy jest w stanie zasiedlić organizm, są niezbędne w zwalczaniu patogenów.

R1HLN9fSNMojw
Świerzbowiec to pasożytniczy pajęczak wywołujący chorobę zwaną świerzbem
Źródło: Kalumet, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • W jakim celu stosuje się zasady profilaktyki chorób?

Twoje cele
  • Zdefiniujesz pojęcie zdrowia i choroby.

  • Wskażesz czynniki chorobotwórcze.

  • Opiszesz etapy rozwoju choroby zakaźnej.

  • Wskażesz drogi szerzenia się wybranych chorób, ich leczenie i profilaktykę.

  • Uzasadnisz, dlaczego leki (a zwłaszcza antybiotyki) należy przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza.

1. Zdrowie i choroba

ZdrowiezdrowieZdrowie to stan, kiedy człowiek nie odczuwa żadnych dolegliwości, a jego organizm znajduje się w równowadze, czyli homeostaziehomeostazahomeostazie. O zdrowiu można mówić wtedy, gdy dobrostan dotyczy zarówno sfery fizycznej, jak i psychiki oraz relacji z innymi ludźmi.

ChorobachorobaChoroba z kolei jest zaburzeniem zdrowia, czyli homeostazy. Może być spowodowana nieprawidłowościami w budowie lub funkcjonowaniu organizmu człowieka albo wywołana czynnikami chorobotwórczymi, w tym patogenami.

RnbSw2GiGko9w
Higieja – bogini zdrowia. W sztuce przedstawiana jest zwykle jako młoda kobieta z czarą i wężem. Liniejący wąż symbolizuje odradzanie się, ciągłą odnowę życia, długowieczność, uzdrawianie
Źródło: Sailko, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Od imienia tej bogini pochodzi nazwa „higiena”. Określa ona dziedzinę medycyny dotyczącą profilaktyki, czyli zapobiegania chorobom.

2. Źródła chorób zakaźnych i pasożytniczych

1
Ćwiczenie 1
RBsyqwpO6BmXE
Wyjaśnij, jak należy rozumieć powiedzenie: "Choroba mieszka w śmieciach". (Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Warto wiedzieć

Żyjący na przełomie XIX i XX w. wybitny bakteriolog niemiecki Robert KochRobert KochRobert Koch sformułował zasady pozwalające udowodnić, że określony mikroorganizm jest przyczyną danej choroby zakaźnej. Zgodnie z nimi za przyczynę choroby można uznać drobnoustrój tylko wtedy, gdy:

  1. po pobraniu materiału ze zmienionych chorobowo tkanek oraz wydalin chorego i przeniesieniu ich na pożywkę wyhoduje się te mikroorganizmy;

  2. po podaniu wyhodowanych drobnoustrojów zdrowemu zwierzęciu zapada ono na chorobę o takich samych objawach, jakie wystąpiły u chorej osoby;

  3. z doświadczalnie zakażonego zwierzęcia uda się ponownie wyhodować te same drobnoustroje.

Dzięki postulatom Kocha zidentyfikowano wiele czynników będących przyczynami chorób zakaźnych. W historii medycyny znane są przypadki wielkiego poświęcenia ze strony naukowców, którzy sami zakażali się wirusem czy bakterią, aby zbadać przyczynę choroby.

ih8KDw2aOy_d5e429

3. Etapy przebiegu choroby zakaźnej

Etapy:

  1. Wtargnięcie patogenów do organizmu człowieka, nazywane zakażeniemzakażeniezakażeniem lub infekcją.

  2. Okres wylęgania choroby, w którym wirusy, bakterie, grzyby, protisty lub pasożyty namnażają się intensywnie i atakują różne narządy. W tym okresie nie występują objawy.

  3. Pojawiają się pierwsze ogólne objawy choroby. Należą do nich m.in.: bóle głowy, mięśni, stawów, dreszcze, osłabienie, podwyższona temperatura ciała, wysypka, bóle brzucha.

  4. Pojawiają się objawy charakterystyczne dla konkretnej choroby.

  5. Zdrowienie.

Najbardziej podatni na zakażenie są ludzie, których organizm jest osłabiony wcześniejszymi infekcjami, nadmiernym wysiłkiem fizycznym, stresem czy nieprawidłową dietą związaną na przykład z odchudzaniem się, a także osoby przewlekle chore.

Rj8vK5W2OIWyY1
Ilustracja przedstawia schemat złożony z różnokolorowych kół, ułożonych od lewej do prawej. W kołach symbole przebiegu choroby i opis. W czerwonym wniknięcie biologicznych czynników chorobotwórczych do organizmu. W pomarańczowym wylęganie. Patogeny namnażają się i atakują różne narządy. Chory stanowi źródło zakażenia . W turkusowym kole opisano objawy ogólne, przy których trudno postawić diagnozę: bóle głowy, osłabienie, podwyższona temperatura. Koło błękitne to objawy charakterystyczne, właściwe dla danej choroby. Diagnoza jest możliwa. Żółte koło to zdrowienie w efekcie działania układu odpornościowego i leków.
Przebieg choroby zakaźnej
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RL0SbhPqvG7Lk
Choroby zakaźne szerzą się łatwo. Wyjaśnij, na którym etapie rozwoju przeziębienia najlepiej zadziałać, aby zapobiec jego rozprzestrzenianiu się. Co należy zrobić, aby chora osoba nie zakażała innych? (Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Niektóre czynniki zakaźne, takie jak wirus opryszczki czy gronkowiec złocisty, są trudne do zwalczenia. Mogą się utrzymywać w organizmie przez wiele lat, a nawet przez całe życie, powodując co pewien czas nawroty choroby.

Warto wiedzieć

W przekazach medialnych często słyszy się o wystąpieniu epidemii lub pandemii jakiejś choroby. Jeśli na pewnym obszarze i w określonym czasie notuje się zwiększoną zachorowalność na chorobę wśród ludzi lub zwierząt, mamy do czynienia z epidemiąepidemiaepidemią. Natomiast pandemiapandemiapandemia dotyka całej ludności w danym państwie czy nawet kontynencie, osiągając szczególnie duże rozmiary. Po jej pojawieniu się ogłaszany jest stan alarmowy, wskazujący, że choroba bardzo szybko się rozprzestrzenia.
Do największych pandemii XX i XXI w. należały:

  • pandemia grypy hiszpanki (1918–1919 r.), która pochłonęła ponad 50 mln ofiar śmiertelnych na świecie;

  • pandemia grypy A/H1N1 (2009 r.) wywołana zmutowaną wersją wirusa świńskiej grypy, która w ciągu jednego roku spowodowała śmierć ok. 400 tysięcy ludzi na całym świecie;

  • pandemia AIDS (1981 – obecnie) do roku 2021 spowodowała śmierć 36,3 mln osób; według danych na rok 2021 na świecie żyje ok. 37,7 mln osób zakażonych wirusem HIV

  • pandemia COVID‑19 (marzec 2020 – 5 maja 2023) wywołana przez wirus SARS‑CoV‑2; przez pierwsze dwa lata trwania tej choroby odnotowano ponad 430 mln zachorowań oraz 5,9 mln zgonów na całym świecie.

ih8KDw2aOy_d5e512

4. Drogi zakażenia czynnikami chorobotwórczymi

Czynniki chorobotwórcze mogą wnikać do organizmu przez: jamę nosową, jamę ustną, błony śluzowe, skórę, miejsca zranienia, miejsca ugryzienia przez zwierzęta, narządy płciowe.

RD2Or5eexYJcc1
Drogi wnikania patogenów
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1EN51QVnatah1
Ilustracja przedstawia schemat podziału źródeł zakażeń. Beżowy prostokąt z lewej strony oznacza źródło zakażenia: chory człowiek, chore zwierzę, nosiciel. Brązowa strzałka u góry wskazuje drogi kontaktu bezpośredniego: podanie ręki, kontakt płciowy, pocałunek, ukąszenie chorych zwierząt, przetaczanie krwi. Dolna wskazuje drogi kontaktu pośredniego: powietrze, woda i pokarm, owady, kleszcze, gleba, przedmioty codziennego użytku. Obie strzałki z prawej wskazują beżowy prostokąt, czyli człowieka podatnego na zakażenie.
Źródła chorób
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY-SA 3.0.

Licznymi chorobami można się zarazić drogą oddechową przez powietrze. Kichające i kaszlące chore osoby rozpylają miliony cząsteczek śliny i śluzu z chorobotwórczymi drobnoustrojami, które wdychane są przez ludzi zdrowych. Zakażenia tego typu nazywane są zakażeniami kropelkowymi. W ten sposób roznoszą się: grypa, gruźlica, ospa, odra, błonica. Możliwość zakażenia się tymi chorobami rośnie wraz ze wzrostem zagęszczenia zbiorowisk ludzkich. Dlatego bardzo często epidemie chorób przenoszonych drogą kropelkową występują w przedszkolach i szkołach.

Inną drogą szerzenia się chorób jest droga pokarmowa. Pokarm i woda spożywane przez człowieka mogą zawierać wirusy, chorobotwórcze bakterie, protisty lub jaja pasożytów (płazińców i nicieni). Tak roznoszą się: gruźlica, dur brzuszny, wirusowe zapalenie wątroby typu A, glistnica, zatrucia pokarmowe. Choroby te nazywane są niekiedy chorobami brudnych rąk, ponieważ przyczyną ich szerzenia się jest brak higieny przygotowywania i spożywania posiłków.

Czynniki zakaźne mogą dostawać się do organizmu także przez zranioną skórę. Niesterylna strzykawka czy narzędzie do tatuażu grozi przeniesieniem tak groźnych chorób, jak wirusowe zapalenie wątroby typu B i C czy zakażenie wirusem HIV. Wraz z glebą do rany mogą się dostać bakterie tężca. W niektórych przypadkach patogeny wnikają nawet przez nieuszkodzoną skórę. Podanie ręki choremu na świerzb grozi zarażeniem się tym pasożytem.

W wyniku kontaktów płciowych przez błony śluzowe narządów rozrodczych przenikają bakterie kiły i rzeżączki, rozprzestrzeniają się protisty, jak rzęsistek pochwowy, a także wirusy HBV i HCV wywołujące wirusowe zapalenia wątroby, wirus brodawczaka ludzkiego HPV oraz wirus HIV.

W rozprzestrzenianiu chorób zakaźnych dużą rolę odgrywają zwierzęta. Muchy mogą przenosić bakterie i wirusy. Źródłem patogenów przez nie przenoszonych mogą być nieszczelne szamba, brudne ubikacje, skażona gleba. Niektóre kleszcze przenoszą groźną i trudną do wyleczenia chorobę – boreliozę. Groźne dla człowieka może być ugryzienie przez zwierzę chore na wściekliznę, która jest niebezpieczną, śmiertelną chorobą wirusową. W jej zapobieganiu bardzo ważne są masowe szczepienia zwierząt towarzyszących człowiekowi oraz dzikich (np. lisów).

Zakażony człowiek lub zwierzę, w którym patogeny sie namnażają, staje się źródłem zakażenia. Szczególnym rodzajem źródła zakażenia są nosicielenosicielnosiciele. Są to ludzie bądź zwierzęta, u których mimo obecności czynnika zakaźnego w organizmie nie obserwuje się objawów choroby.

Ważne!

W krajach tropikalnych zagrożenie zakaźnymi chorobami jest znacznie większe niż w naszej strefie klimatycznej. Dlatego przed wyjazdem w egzotyczne miejsce należy zebrać informacje, jak przygotować się do bezpiecznego pobytu, a w szczególności, jakich zasad higieny przestrzegać i jakie szczepienia przyjąć przed wyjazdem.

1
Ćwiczenie 3
R1FVhAhGy97K1
Na targowiskach można kupić produkty mięsne i nabiałowe pochodzące bezpośrednio z gospodarstw rolnych. Wyjaśnij, dlaczego zakupy te wiążą się z ryzykiem zarażenia się chorobą zakaźną lub pasożytniczą. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Choroby pasożytnicze występują powszechnie w krajach strefy tropikalnej. Wielu żyjących tam ludzi, zwłaszcza dzieci, jest zarażonych różnymi pasożytami. Oprócz glist do najczęstszych pasożytów należą tęgoryjce – nicienie wgryzające się w ścianę jelita i pijące krew. Nierzadko spotykane są przywry żyjące w płucach lub w naczyniach krwionośnych. Jednak największym problemem krajów tropikalnych jest malaria. Ta choroba, której przyczyną jest protist – zarodziec malarii, roznoszona jest przez komary tropikalne. Na malarię choruje ok. 300 milionów ludzi w 100 krajach świata. Naukowcy pracują nad opracowaniem szczepionki przeciw tej chorobie.

ih8KDw2aOy_d5e610

5. Profilaktyka chorób zakaźnych

Najważniejszym elementem profilaktyki zdrowotnej jest unikanie czynników chorobotwórczych, przestrzeganie zasad higieny, utrwalanie zasad zdrowego stylu życia oraz ich propagowanie. Profilaktyka zdrowotna to wszystkie działania, które mają na celu zapobieganie chorobie, a jeśli już ona wystąpi – zapobieganie jej konsekwencjom poprzez wczesne wykrycie i leczenie.

Jedną z podstawowych metod w profilaktyce zdrowotnej stanowią szczepienia ochronne. Ich głównym celem jest mobilizacja układu odpornościowego do wytworzenia odpowiedniej ilości przeciwciał, które będą w stanie obronić organizm w razie zakażenia. Szczepienia stosuje się przeciw takim chorobom bakteryjnym jak gruźlica, tężec, a także przeciwko chorobom wirusowym – różyczce, WZW B, chorobie Heinego‑Medina czy ospie prawdziwej (aktualnie ospa prawdziwa nie występuje na świecie, do jej likwidacji przyczyniły się szczepienia ochronne wprowadzone w latach 60.). Wciąż jeszcze istnieje wiele chorób, przeciw którym nie ma szczepionek. Zdarza się, że mimo szczepienia choroba się rozwija, ale jej przebieg jest wtedy zwykle łagodniejszy i nie dochodzi do groźnych dla zdrowia i życia powikłań.

Na uwagę zasługuje akcja masowych szczepień populacji całego świata przeciwko wirusowi SARS‑CoV‑2, który wywołuje chorobę COVID‑19. W niecały rok grono naukowców z całego świata opracowało szczepionkę, która w znaczny sposób zredukowała ciężki przebieg choroby oraz liczbę zgonów, zwłaszcza wśród osób najstarszych.

6. Leczenie chorób zakaźnych

Niektóre leki można kupić w aptece bez recepty. Stosuje się je przy lżejszych niedomaganiach zdrowotnych, takich jak katar towarzyszący przeziębieniu. Trzeba przy tym pamiętać, że samodzielne zwiększanie dawek leków, witamin i substancji mineralnych nie zawsze jest skuteczne, a nawet może być szkodliwe. Na przykład witamina C zażywana w nadmiarze jest wydalana z moczem, ale witaminy takie jak A i D gromadzą się w organizmie i mogą wywołać zaburzenia jego funkcjonowania. Kwas acetylosalicylowy, popularny składnik leków przeciwko przeziębieniu i bólowi głowy, jest również środkiem przeciwzakrzepowym i zwiększa ryzyko krwotoków.

W przypadku dokuczliwego przeziębienia zażycie różnych leków zawierających tę samą substancję czynną może prowadzić do nagromadzenia się jej w organizmie. Substancja lecznicza obecna w organizmie w zbyt dużym stężeniu może szkodliwie oddziaływać na przykład na wątrobę, żołądek, układ nerwowy czy nerki. Leki zawsze należy zażywać zgodnie z zaleceniami zawartymi w ulotce lub przekazanymi przez lekarza. Rozważnie trzeba też zażywać antybiotykiantybiotykiantybiotyki, które stosuje się w leczeniu zakażeń bakteryjnych jedynie ze wskazań lekarza. Przyjmowanie antybiotyków w chorobach wirusowych (katar, grypa) jest nie tylko nieskuteczne, ale również szkodliwe dla organizmu.

RpP3ZhF28tyLk1
Ilustracja przedstawia butelkę z lekarstwem oraz wskazówki, jak zażywać leki.
Jak zażywać leki?
Źródło: Dariusz Adryan, frolicsomepl, Pixabay, licencja: CC BY-SA 3.0.

Antybiotyki działają bakteriobójczo (zabijają bakterie) lub bakteriostatycznie (hamują ich rozwój). Mogą mieć szerokie spektrum (zakres) działania, czyli zwalczać wiele gatunków bakterii, lub działać tylko na konkretne gatunki. Stosowanie antybiotyków ma swoją ciemną stronę – w czasie kuracji na ogół dochodzi do zniszczenia dobroczynnych dla naszego organizmu mikroorganizmów jelitowych. Ich brak wywołuje dolegliwości trawienne takie jak biegunki, czemu można zapobiec, przyjmując probiotykiprobiotykprobiotyki.

Z powodu nadużywania antybiotyków wiele bakterii, np. pospolity gronkowiec złocisty, wytworzyło oporność na niektóre z tych leków. Oznacza to, że leczenie zakażonej osoby może być nieskuteczne.

Ważne!

Tylko lekarz może zdecydować, czy i jaki antybiotyk pacjent powinien zażywać.

1
Ćwiczenie 4
RcvU3yeKZjhqx
Zastanów się, w jakiej sytuacji lekarz zaleca choremu antybiotyk o szerokim zakresie działania, a w jakim o wąskim. Porównaj skutki zażywania antybiotyków z obu grup. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ih8KDw2aOy_d5e744

Podsumowanie

  • Zdrowie to dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby lub niedomagania. Choroba jest wynikiem nieprawidłowej budowy organizmu,  jego nieprawidłowego funkcjonowania bądź działania czynników chorobotwórczych.

  • Utrzymanie homeostazy, a więc równowagi organizmu jest niezbędne, aby chronić się przed skutkami chorób zakaźnych i pasożytniczych.

  • Do zakaźnych czynników chorobotwórczych należą: bakterie, protisty, pasożyty, stawonogi, grzyby i wirusy.

  • Rozwój choroby zakaźnej przebiega w kilku etapach: zakażenie lub infekcja, bezobjawowy okres wylęgania choroby, pojawienie się pierwszych objawów oraz pojawienie się objawów charakterystycznych dla konkretnej choroby.

  • Choroby zakaźne szerzą się przez bezpośredni kontakt z osobą chorą, drogą kropelkową, pokarmową i poprzez kontakty seksualne.

  • W celu przeciwdziałania chorobom należy stosować szczepienia i zasady higienicznego stylu życia.

  • Leczenie chorób zakaźnych i pasożytniczych polega na stosowaniu odpowiednio dobranych leków, w przypadku zakażeń bakteryjnych – antybiotyków.

  • Zażywanie leków, a szczególnie antybiotyków, powinno odbywać się pod kontrolą lekarza, gdyż niewłaściwe ich stosowanie może skutkować wystąpieniem działań niepożądanych lub brakiem skuteczności i nawrotem choroby.

Praca domowa

11
Ćwiczenie 1
R18kJvqzBfXbI
Podaj przykłady chorób wywoływanych przez wirusy, bakterie, pierwotniaki i robaki pasożytnicze oraz wskaż sposoby szerzenia się ich. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
R1dgyZ5Z8WaZN
Wyjaśnij, dlaczego antybiotyki powinny być stosowane według zaleceń lekarza. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

antybiotyki
antybiotyki

leki zwalczające infekcje bakteryjne u ludzi i zwierząt; zabijają bakterie lub utrudniają ich wzrost i rozmnażanie

choroba
choroba

stan będący następstwem nieprawidłowej budowy organizmu, jego nieprawidłowego funkcjonowania bądź działania czynników chorobotwórczych; na ogół towarzyszy mu złe samopoczucie

choroba pasożytnicza
choroba pasożytnicza

choroba wywołana przez pasożyta, np. tasiemca, przywrę lub nicienia; szerzy się przez kontakt bezpośredni (z osoby na osobę) i drogą pokarmową

choroba zakaźna
choroba zakaźna

choroba wywołana przez biologiczny czynnik chorobotwórczy (wirusa, bakterię, grzyba, pasożyta); może się rozprzestrzeniać przez kontakt bezpośredni (z osoby na osobę), drogą kropelkową, drogą pokarmową, przez kontakt seksualny, przez wkłucie wykonane zakażoną igłą, a także przez owady i kleszcze

epidemia
epidemia

wystąpienie u ludzi zachorowań na określoną chorobę w określonym czasie i na określonym terenie w większej liczbie przypadków niż przeciętnie

homeostaza
homeostaza

zdolność organizmu do utrzymania stałego poziomu czynników wewnętrznych pomimo zmian w otoczeniu

Robert Koch
Robert Koch
R1PCChjcUvR0o
Robert Koch
Źródło: Wilhelm Fechner, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

(ur. 11.12.1843 w Clausthal, Niemcy, zm. 27.05.1910 w Baden‑Baden, Niemcy)  niemiecki lekarz i bakteriolog; jeden z twórców (obok Pasteura) nowoczesnej bakteriologii i nauki o chorobach zakaźnych; odkrył i opisał liczne bakterie chorobotwórcze: laseczkę wąglika, gronkowca, przecinkowca cholery i prątek gruźlicy później nazwany prątkiem Kocha; autor postulatów pozwalających uznać, czy dany mikroorganizm rzeczywiście jest czynnikiem chorobotwórczym (postulaty Kocha)

nosiciel
nosiciel

organizm zakażony chorobą zakaźną, niewykazujący objawów chorobowych; może przekazywać czynniki chorobotwórcze innym organizmom, niekoniecznie własnego gatunku, lub potomstwu

pandemia
pandemia

nazwa epidemii o szczególnie dużych rozmiarach, obejmującej kraje, a nawet kontynenty

probiotyk
probiotyk

żywe mikroorganizmy, zdolne po podaniu doustnym do zasiedlenia całego układu pokarmowego człowieka lub zwierzęcia i korzystnie wpływające na organizm gospodarza

zakażenie
zakażenie

infekcja; wtargnięcie do organizmu biologicznych czynników chorobotwórczych

zdrowie
zdrowie

pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby lub niedomagania

ih8KDw2aOy_d5e1065

Zadania

11
Ćwiczenie 1
R1zMAHhmCU4r2
Przyporządkuj definicje do odpowiadających im haseł. antybiotyk - 1. infekcja; wtargnięcie do organizmu biologicznych czynników chorobotwórczych, 2. stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niedomagania, 3. organizm zakażony chorobą zakaźną, niewykazujący objawów chorobowych; może przekazywać czynniki chorobotwórcze innym organizmom, niekoniecznie własnego gatunku lub potomstwu, 4. środek, który uszkadza komórki bakteryjne lub zaburzaich funkcjonowanie
nosiciel - 1. infekcja; wtargnięcie do organizmu biologicznych czynników chorobotwórczych, 2. stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niedomagania, 3. organizm zakażony chorobą zakaźną, niewykazujący objawów chorobowych; może przekazywać czynniki chorobotwórcze innym organizmom, niekoniecznie własnego gatunku lub potomstwu, 4. środek, który uszkadza komórki bakteryjne lub zaburzaich funkcjonowanie
zakażenie - 1. infekcja; wtargnięcie do organizmu biologicznych czynników chorobotwórczych, 2. stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niedomagania, 3. organizm zakażony chorobą zakaźną, niewykazujący objawów chorobowych; może przekazywać czynniki chorobotwórcze innym organizmom, niekoniecznie własnego gatunku lub potomstwu, 4. środek, który uszkadza komórki bakteryjne lub zaburzaich funkcjonowanie
zdrowie - 1. infekcja; wtargnięcie do organizmu biologicznych czynników chorobotwórczych, 2. stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niedomagania, 3. organizm zakażony chorobą zakaźną, niewykazujący objawów chorobowych; może przekazywać czynniki chorobotwórcze innym organizmom, niekoniecznie własnego gatunku lub potomstwu, 4. środek, który uszkadza komórki bakteryjne lub zaburzaich funkcjonowanie
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
R15Bqr4l4q7as
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3
R1YdvGTduLO4c
Dieta bogata w warzywa i owoce sprzyja zachowaniu zdrowia
Źródło: Dan Gold, Unsplash, licencja: CC BY-SA 3.0.
RBNf0IhMeeeZ6
Zaznacz te zachowania, które należą do profilaktyki chorób zakaźnych i pasożytniczych. Możliwe odpowiedzi: 1. Szczepienia ochronne
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 4
Rz91aa1TZ5NSw
Pomiar temperatury
Źródło: Kelly Sikkema, licencja: CC BY-SA 3.0.
R5zFqmPP5fuVQ
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 5
RnpS31ATrhIII
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑azure

Notatnik

R1VSo9wdvFNXK
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.