1658 r. – pierwsze wydanie Orbis sēnsuālium pictus Jana Amosa Komeńskiego
XIII‑XIX w. – rozpowszechnienie tzw. metody gramatyczno‑tłumaczeniowej w nauczaniu języków klasycznych
pierwsza połowa XX w. – stopniowe rozpowszechnienie tzw. metody bezpośredniej.
1955 r. – pierwsze wydanie podręcznika Hansa Ørberga
1977 r. – pierwsza publikacja naukowa Stephena Krashena nt. zrozumiałej treści (comprehensible input)
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1agkIbFqNGHi
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy.
Nauczysz się
defniować różne metody nauki języka łacińskiego oraz świadomie wybierać najlepszą dla siebie metodę nauki;
charakteryzować dostępne materiały do nauki języka łacińskiego i kultury: słowniki tradycyjne i internetowe, książki, strony internetowe i fora poświęcone kulturze antycznej;
wyszukiwać źródła internetowe do nauki.
Różne Metody Nauki Łaciny
Łacina od dłuższego czasu uważana jest za język trudny. Kolejne pokolenia Polaków z coraz mniejszą świadomością i coraz większą rezerwą podchodzą do kwestii potrzeby nauczania łaciny w polskich szkołach. Jednak, jak ustaliliśmy podczas poprzedniej lekcji, także w języku łacińskim kształtowała się polska kultura. Znajomość łaciny stanowi więc narzędzie do lepszego poznania naszego własnego dziedzictwa. Często nie mamy dość wiedzy, by ocenić rzeczywistą potrzebę nauki łaciny i prawidłowo wskazać trudności związane z przyswajaniem tego języka.
Istnieje kilka różnych metod nauki języka łacińskiego – w różnych szkołach możemy spotkać nauczycieli uczących w całkiem różny sposób. Łacina bywa określana językiem „martwym”. Oznacza to, że nie ma ona żadnych rodowitych użytkowników, że dla nikogo nie jest ona językiem ojczystym. Osoby podkreślające taki charakter łaciny wskazują na konieczność stosowania innych, niż w przypadku języków nowożytnych, metod nauczania. Uczeń skupia się więc na przyswojeniu reguł gramatycznych i słownictwa, by móc jak najsprawniej czytać teksty kultury lub tłumaczyć je na język ojczysty. W takiej metodzie nie ma miejsca na „produkowanie” własnych treści, na czynne używanie języka w mowie i piśmie. Taki sposób nauki nazywamy najczęściej metodą gramatyczno‑tłumaczeniową (ang. grammar–translation method).
R1P4jFq3gApdT1
Ci, którym wystarczy bierna znajomość łaciny, pozwalająca ze zrozumieniem czytać teksty w tym języku, często poszukują skutecznych metod, które przyspieszą proces nauki. Napotykamy więc na dużą ilość materiałów związanych z tzw. podejściem czytelniczym (ang. reading approach). Polega ono na czytaniu dużej ilości tekstów, których trudność wzrasta stopniowo. Pomaga to uczniowi zapamiętywać coraz większe ilości słownictwa oraz poznawać kolejno coraz bardziej skomplikowane konstrukcje gramatyczne. Często wiąże się to z koncepcją zrozumiałej treści (ang. comprehensible input), której podstawowym założeniem jest myśl wyrażona przez amerykańskiego językoznawcę Stephena Krashena: Języka uczymy się jedynie wówczas, gdy rozumiemy komunikat, wyrażony w tym języku.
R1KEihU7B12P71
Niezależnie od metod polegających na tłumaczeniu tekstu na język ojczysty lub czytaniu, wiele osób stoi również na stanowisku, że w nauce języka istotną rolę odgrywa jego czynne używanie. Także wśród miłośników łaciny istnieją grupy organizujące spotkania i konwersacje, lub korespondujące ze sobą w języku starożytnych Rzymian. Taka postawa wynika z przeświadczenia, że czynne używanie języka stanowi uzupełnienie jego biernej znajomości. W szkolnej klasie nauczyciel wydaje więc uczniom polecenia, zadaje pytania i inicjuje dyskusje w języku obcym. Taki sposób nauki - nazywany metodą bezpośrednią (ang. direct method) - określany jest niejednokrotnie jako przeciwieństwo metody gramatyczno‑tłumaczeniowej. W nauczaniu języka łacińskiego takie podejście nazywamy często łaciną żywą (Latīnitās vīva).
Rv2vAraUZIxBu1
Na początku nauki języka łacińskiego, warto zastanowić się nad tym, jakie sposoby nauki sprawdzą się najlepiej naszym przypadku. Poznawanie języka powinno być przyjemnością, to jeden z warunków sprawnego przyswajania treści. Nie bójmy się więc przebierać w materiałach i zmieniać metod nauki, wciąż poszukując tej najbardziej efektywnej.
Jak się uczyć – praktyczne porady
W jaki sposób przygotować się do lekcji łaciny? Zwiększanie kontaktu z językiem to bardzo ważne zadanie, gdy zaczynamy naukę. W przypadku języków klasycznych jest to trudne – nie możemy przecież przenieść się do starożytnego Rzymu i słuchać ludzi rozmawiających po łacinie tak, jak możemy polecieć do Londynu lub Paryża. Istnieje jednak kilka sposobów, by wyrobić w sobie nawyki systematycznego kontaktu z językiem:
Poświęć na łacinę 20 minut dziennie. To lepsze niż trzy godziny w sobotę. Gdy czytasz jakiś tekst - staraj się go przeczytać kilka razy. Wracaj do niego, „przeskanuj” choćby wzrokiem na chwilę przed snem. Wypisz nowe słówka z bieżącego tygodnia, zadane ćwiczenia rozłóż równomiernie na kolejne dni. W każdym dniu postaraj się o „chwilę dla łaciny”.
Obserwuj swoje otoczenie – gdy zwrócisz uwagę na słowo, które „brzmi jakby znajomo”, sprawdź w słowniku, czy masz rację. Gdy na lekcji innego języka zobaczysz słowo pochodzenia łacińskiego, zrób stosowną uwagę również w zeszycie do łaciny. Zdziwisz się, ile słów dookoła pochodzi od Rzymian.
Skorzystaj z tej możliwości i zmień język w serwisie społecznościowym na łacinę. To nie żart!
Myślisz, że nie można usłyszeć ludzi mówiących po łacinie? To nie prawda! W naszym kraju kilka razy w roku odbywają się spotkania osób rozmawiających w języku Rzymian. W internecie znajdziesz międzynarodowe grupy, które raz w tygodniu organizują konwersacje. Cały czas przybywa również podcastów i audycji po łacinie. Właściwie niemal codziennie jest coś do odsłuchania i obejrzenia.
Rzetelnie prowadź zeszyt do łaciny. Zapisuj nowe słówka, ale niekoniecznie notuj obok nich polskie znaczenie. Łącz „słowa” z „rzeczami” – jeśli np. uczysz się o owocach, przy każdym słowie narysuj symbol owocu. Przy czasowniku, jeśli to możliwe, naszkicuj postać wykonującą daną czynność. Notuj powiedzenia, które usłyszysz podczas lekcji i zdania obrazujące konstrukcje gramatyczne. Spróbuj w tygodniu nauczyć się choć jednej sentencji na pamięć.
Narzędzia do nauki
W nauce języka przydatne mogą okazać się dodatkowe narzędzia. Najczęściej wśród dodatkowych pomocy wyróżniamy:
Słowniki językowe
Osoba rozpoczynająca naukę języka łacińskiego często zakupuje na początek jeden z popularnych małych słowników łacińsko‑polskich. Takie słowniki zawierają najpotrzebniejsze hasła, pozwalają sprawnie tłumaczyć teksty podręcznikowe i większość tekstów autorów klasycznych. Najpopularniejsze małe słowniki to starszy Słownik łacińsko‑polski pod redakcją K. Kumanieckiego oraz wydawany obecnie Mały słownik łacińsko‑polski pod redakcją J. Korpantego. Profesor Korpanty jest również autorem większego i bardziej szczegółowego, dwutomowego Słownika łacińsko‑polskiego.
mf03fedf188a84677_0000000000064
RNZwsJ9p6grfk1
R1QZs3SBJGqxj1
Dla osób, które potrzebują słownika większego i jeszcze bardziej szczegółowego, lepszy może się okazać pięciotomowy słownik pod redakcją profesora Mariana PleziMarian Plezia Mariana Plezi. W hasłach tego słownika nie tylko szczegółowo omówiono znaczenie poszczególnych słów. Znajdziemy w nim również informacje dotyczące tego, który autor używa interesującego nas słowa.
R1AgI2mHlsCIg1
Dla osób, które posługują się łaciną specjalistyczną, istnieje możliwość zakupienia słownika np. prawniczego lub lekarskiego. Istnieją też specjalne słowniki dla dzieci i słowniki obrazkowe.
R17H0VhfayXqM1
Porównaj elementy poniższych haseł ze słownika łacińsko‑polskiego pod redakcją K. Kumanieckiego:
Elemnty hasła słownikowego
rzeczownik:
lingua, aef język a) mowa, dar wymowy; gadulstwo b) język; dialekt; c) przylądek
Legenda: lingua, ae – rzeczownik w słowniku po‑dany jest w mianowniku, dodatkowo podane zostaje zakończenie dopełniacza liczby pojedynczej, co pozwala określić przynależność rzeczownika do jednej z pięciu deklinacji. f - oznaczenie rodzaju rzeczownika: m – masculīnum genus (rodzaj męski), f - fēminīnūm genus (rodzaj żeński), n – neutrum genus (rodzaj nijaki). a) b) c) – kolejne częstsze i rzadsze znaczenia wyszukiwanego słowa.
przymiotnik:
brevis, e krótki 1. (o miej‑scu) wąski, mały, niski; a) płaski, płytki, miałki. subst. breve, is n mielizna, bród; b) nieznaczny c) (o mowie) krótki, zwięzły, treściwy. breviter lub brevī pokrótce, w niewielu słowach. 2. (o czasie) niedługi. brevī (tempore) w krótkim czasie, wkrótce, wnet; krótkotrwały, ulotny, przemijający, znikomy.
Legenda: brevis, e – przymiotnik w słowniku po‑dany jest wraz z zaznaczeniem ilości zakoń‑czeń rodzajowych (przymiotnik „brevis” ma dwa zakończenia: -is dla rodzaju męskiego i żeńskiego, -e dla rodzaju nijakiego). 1.-2. – kolejne ważniejsze grupy znacze‑niowe (w przypadku przymiotnika „brevis” są to dwie grupy znaczeniowe, określające miejsce i czas) a) b) c) – kolejne znaczenia w ramach jednej grupy znaczeń. subst. – użycie przymiotnika w roli rzeczownika.
czasownik:
legō, lēgī, lēctum 3. zbierać 1. razem zbierać, gromadzić; a) (nici) zwijać, (oddech) chwytać, (rozmowę) podsłuchi‑wać, (morze) przebywać, przepływać, (oram) wzdłuż wybrzeży żeglować; b) wybierać; c) kraść. 2. (pismo) zbierać, czytać; odczytywać, wykładać.
Legenda: legō, lēgī, lēctum – w słowniku zostają niejednokrotnie podane kolejne tematy cza‑sownika, pozwalając na tworzenie form róż‑nych czasów. 3. – oznaczenie przynależności do jednej z czterech koniugacji. 1.-2. – kolejne ważniejsze grupy zna‑czeniowe. a) b) c) – kolejne znaczenia w ramach jednej grupy znaczeń.
Inne słowniki i encyklopedie
Nauka łaciny to jednocześnie zgłębianie kultury antycznej. W tej przygodzie niejednokrotnie pomocne mogą być inne słowniki lub wydawnictwa encyklopedyczne. Oto przykłady:
mf03fedf188a84677_0000000000093
R1TXikyfEvWWn1
RqmffX709Zn9E1
Gramatyka
Dobre opracowanie gramatyki łacińskiej może być bardzo pomocnym narzędziem. Od lat najbardziej popularną pozycją wśród początkujących adeptów łaciny jest Gramatyka opisowa języka łacińskiego autorstwa Jana Wikarjaka. Pozycja ta była wielokrotnie wznawiana i stanowi niemal obowiązkowy zakup każdej osoby uczącej się łaciny. Warto zwrócić również uwagę na Składnię łacińską Zygmunta Samolewicza, lub stosunkowo niedawno wydaną Gramatykę opisową klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, opracowaną przez profesora Huberta Wolanina. Ta ostatnia, kilkusetstronicowa pozycja, to opracowanie dla osób bardziej zaawansowanych.
RvWG06BSWQ6Wo1
R9x0eu0luHcat1
Przydatne strony internetowe
Wśród stron internetowych, związanych z językiem łacińskim, znajdziemy internetowe słowniki, strony z ćwiczeniami, czy treściami dotyczącymi kultury antycznej. Oto przykłady:
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/
Perseus Digital Library – angielskojęzyczna strona poświęcona literaturze i kulturze antycznej, zawiera liczne oryginalne teksty w języku łacińskim i greckim oraz ich przekłady na język angielski oraz słowniki z odniesieniami do tekstów antycznych.
http://www.thelatinlibrary.com/
The Latin Library – strona zawierająca zebrane teksty autorów antycznych, średniowiecznych i nowożytnych.
http://lacina.globalnie.com.pl/
Łacina Globalnie - polski serwis z materiałami do nauki łaciny. Zawiera ciekawe informacje, ćwiczenia, quizy, infografiki.
http://lacina.info.pl/
Lingua Latīna Omnibus – strona zbierająca informacje o języku łacińskim, treści gramatyczne i informacje kulturalne. Dodatkowo strona zawiera forum dyskusyjne.
Zebrane tu przykłady pożytecznych narzędzi stanowią jedynie ułamek wszystkich dostępnych materiałów i pomocy. Ostatecznie to, co będzie nam potrzebne, zależy od metody nauki, jaką przyjmiemy. Dlatego tak ważne jest, by świadomie wybrać taki sposób, który pozwoli nam szybciej przyswajać treści językowe.
Zadania
RiATAOgrJOFux
Ćwiczenie 1
Ra6RBGVzIHNk9
Ćwiczenie 2
R1cQocvEPOvmR
Ćwiczenie 3
R5EZvuRAi1p06
Ćwiczenie 4
R14FO2eCQfDgw
Ćwiczenie 5
RyPIOtu0Kw5jY
Ćwiczenie 6
R8k618Dh8ZieY
Ćwiczenie 7
Słowniki
Słownik pojęć
Jan Amos Komeński
Jan Amos Komeński
(1592‑1670) czeski pedagog, filozof i reformator protestancki; profesor gimnazjum w Lesznie, autor „Orbis sēnsuāliūm pictus”.
Józef Władysław Korpanty
Józef Władysław Korpanty
(ur. 1941) filolog klasyczny, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, autor „Małego słownika łacińsko‑polskiego” oraz dwutomowego „Słownika łacińsko‑polskiego”.
Kazimierz Feliks Kumaniecki
Kazimierz Feliks Kumaniecki
(1905‑1977) filolog klasyczny, żołnierz, tłumacz, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Autor „Hymnu Polski Podziemnej”, redaktor „Słownika łacińsko‑polskiego”.
Hans Henning Ørberg
Hans Henning Ørberg
(1920‑2010) duński językoznawca, autor serii podręczników „Lingua Latīna per sē illūstrāta”.
Marian Plezia
Marian Plezia
(1917‑1996) filolog klasyczny, mediewista, tłumacz i leksykograf. Redaktor pięciotomowego słownika łacińsko‑polskiego.
Słownik łacińsko‑polski
R16ydj1ZFA3Qz1
Galeria dzieł sztuki
RNZwsJ9p6grfk
R1QZs3SBJGqxj1
R1TXikyfEvWWn1
RqmffX709Zn9E1
RvWG06BSWQ6Wo1
R9x0eu0luHcat1
Bibliografia
J. Korpanty, Mały słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2001.
K. Kumaniecki, Słownik łacińsko‑polski, Warszawa 1997.
M. Plezia, Słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2007.
Z. Samolewicz, T. Sołtysik, Składnia łacińska, Kraków 2006.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.