Co słychać w stawie?
Scenariusz zajęć
I etap edukacyjny, edukacja wczesnoszkolna
Temat: Co słychać w stawie?
Treści kształcenia:
Uczeń:
Potrafi twórczo i krytycznie myśleć, rozwiązywać problemy, podejmować decyzje, pokonywać trudności o charakterze praktycznym – edukacja społeczna, treści rozszerzające,
Opisuje życie w wybranych ekosystemach: w lesie, ogrodzie, parku, na łące i w zbiornikach wodnych: wie, jakie warunki są konieczne do rozwoju roślin i zwierząt w gospodarstwie domowym, w szkolnych uprawach i hodowlach itp.; jaki pożytek przynoszą zwierzęta środowisku, podaje proste przykłady – edukacja przyrodnicza (6.2),
Wie, jakie znaczenie ma powietrze i woda dla życia ludzi, zwierząt i roślin – edukacja przyrodnicza (6.7b),
Uczestniczy w rozmowach, także inspirowanych literaturą: zadaje pytania, udziela odpowiedzi, prezentuje własne zdanie i formułuje wnioski; poszerza zakres słownictwa i struktur składniowych – edukacja polonistyczna (1.3c),
Czyta teksty i recytuje wiersze, z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji – edukacja polonistyczna(1.2c),
Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i w miarę możliwości korzysta ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci – edukacja polonistyczna (1.1c),
Współpracuje z innymi w nauce szkolnej; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej – edukacja społeczna (5.4).
Cele operacyjne:
Uczeń:
Potrafi rozwiązywać problemy i pokonywać trudności,
Rozumie życie w zbiornikach wodnych,
Wie, jakie znaczenie ma powietrze i woda w życiu zwierząt wodnych,
Prezentuje własne zdanie i formułuje wnioski,
Wyszukuje w tekście potrzebne informacje,
Potrafi czytać ze zrozumieniem,
Współpracuje z innymi w nauce,
Przestrzega reguł w społeczności dziecięcej.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
Pokonuje trudności i problemy,
Prezentuje własne zdanie,
Wyszukuje informacje,
Czyta ze zrozumieniem,
Podejmuje współpracę.
Środki dydaktyczne:
Zasoby multimedialne: nagranie wiersza Jana Brzechwy pt. Ryby, żaby i raki, karty pracy (Na niby nad staw oraz Co wiesz o życiu w stawie?),
Komputer z głośnikami,
Duże arkusze papieru,
Pisaki,
Kolorowa kreda,
Magnesy do mocowania plansz,
Tablica interaktywna oraz komputery (jeden dla grupy) lub arkusze papieru i kredki,
Materiał źródłowy: Encyklopedia powszechna – Larousse, red. Tomasz Michałowski, Wrocław 2006, hasło: „staw”, s. 917.
Metody nauczania:
Problemowe: aktywizujące – mapa myśli, burza mózgów, dyskusja dydaktyczna,
Praktyczna: metoda przewodniego tekstu,
Programowana: z użyciem komputera.
Formy pracy:
Indywidualna jednolita,
Grupowa jednolita,
Zbiorowa jednolita.
Przebieg zajęć:
1. Prowadzący wita uczniów i zaprasza ich do wysłuchania wiersza Jana Brzechwy pt. Ryby, żaby i raki. Dzieciom z trudnościami słuchowymi (obniżona percepcja słuchowa, niedosłuch) lub z problemami z koncentracją uwagi można wręczyć kartę pracy Na niby nad staw z tekstem utworu, tak aby w trakcie odtwarzania materiału mogły w razie potrzeby jednocześnie śledzić tekst.
2. Po wysłuchaniu recytacji wiersza nauczyciel rozdaje pozostałym dzieciom kartę pracy Na niby nad staw. Następnie wspólnie z uczniami tworzy na tablicy lub dużym arkuszu papieru mapę myśli, która w jasny sposób ilustruje treść utworu.
Sposób wykonania mapy myśli:
Na środku tablicy lub dużego arkusza papieru narysować owal, który będzie symbolizował staw,
Wpisać w obrębie owalnego kształtu słowa: „ryby”, „rak”, „żaby” oraz narysować odpowiadające im piktogramy – czynność tę należy powierzyć uczniom uzdolnionym plastycznie,
Do owalu powinno zostać także wpisane pytanie: „Czym się zajmowały?”,
Narysować grubą, kolorową kreską pięć promieni odchodzących od owalu, a nad nimi wpisać czynności ryb, raka i żab: „śpiewały”, „budowały mosty”, „szyły buty”, „kuły podkowy”, „płakały”,
Pod każdą kreską wpisać pytanie: „Jak?”,
Od każdej kolorowej, grubej kreski dorysować po trzy cienkie i krótsze promyki – nad jednym napisać „ryby”, nad drugim „żaby”, a nad trzecim „rak”,
To samo powtórzyć przy każdym głównym promieniu,
Następnie uzupełnić mapę, stawiając np. takie pytania: „Jak śpiewały ryby?” – „Tylko na niby”, „Jak śpiewał rak?” – „Byle jak” itd.
Wszystkie te czynności przy opracowywaniu mapy – poza rysowaniem piktogramów – wykonują uczniowie z problemami społecznymi (zapraszani kolejno przez nauczyciela). Dopisują wyrazy pod dyktando reszty klasy, która wyszukuje je w wierszu. Nauczyciel czuwa nad całą sytuacją, tak by ułatwić dzieciom przy tablicy (lub arkuszu papieru) pozytywny odbiór w grupie.
3. Nauczyciel proponuje dzieciom przedstawienie treści wiersza za pomocą sporządzonej mapy myśli w odniesieniu do poszczególnych fragmentów utworu. Uczniowie uzdolnieni aktorsko lub literacko przytaczają kolejno wybrane strofy wiersza, a zgłaszający się chętni odczytują odpowiadające im zapisy z mapy myśli.
4. Nauczyciel zadaje dzieciom pytania:
Jakie wnioski z tej sytuacji wysnuł lin?
Co to jest staw?
Jaką sytuację zastały zwierzęta, kiedy wróciły nad staw?
Jak uważacie, czy ludzie postąpili rozsądnie?
Jak sądzicie, dlaczego ryby, raki i żaby opuściły staw?
5. Nauczyciel wybiera ucznia uzdolnionego lingwistycznie i prosi go o wyszukanie oraz odczytanie w Encyklopedii powszechnej – Larousse hasła „staw” („Staw to naturalny lub sztuczny, bezodpływowy zbiornik wodny, niezbyt głęboki, zwykle mniejszy od jeziora”).
Następnie omawia hasło z klasą.
6. Działania w parach z kartą pracy „Co wiesz o życiu w stawie?”.
Zadaniem uczniów jest zaznaczenie zdań prawdziwych i fałszywych. Po wykonaniu ćwiczenia przedstawiciel wybranej pary czyta zdania prawdziwe, a pozostali uczniowie zgadzają się z nimi lub nie. Nauczyciel kieruje dyskusją, wyjaśniając sporne opinie.
Prowadzący zajęcia zadaje pytanie: „Jak sądzicie, dlaczego staw jest dobrym środowiskiem życia dla ryb i innych zwierząt wodnych?”. Uczniowie, wykorzystując zdobytą wiedzę, wygłaszają swoje argumenty.
7. Nauczyciel stawia przed uczniami kolejne zadanie problemowe:
„Co powinni robić ludzie, żeby chronić stawy – środowisko życia ryb i innych zwierząt wodnych?”.
Pracę nad rozwiązaniem problemu należy podzielić na trzy etapy:
I etap – Uczniowie pracują w grupach. Każda grupa otrzymuje duży arkusz papieru z wpisanym pytaniem problemowym. Zadaniem dzieci jest zapisanie jak największej liczby pomysłów na rozwiązanie tego problemu. Jeśli warunki na to pozwalają, należy wykorzystać komputer do zapisywania pomysłów i tablicę interaktywną do prezentacji.
II etap – Prezentowanie pomysłów. Nauczyciel ustala zasady: 1. Nie krytykujemy pomysłów, 2. Ważna jest ich liczba, a nie jakość*.*
III etap – Ocena i analiza pomysłów pod względem realności wykonania.
8. Podsumowanie i zakończenie.
Nauczyciel po krótkim podsumowaniu zajęć zadaje pytania, na które kolejno odpowiadają zwięźle wszyscy uczniowie:
Co możesz zrobić, żeby chronić środowisko życia ryb i innych zwierząt wodnych?
Czy możesz sam przebywać nad stawem? Dlaczego?
Dodatkowo:
Nauczyciel może wykorzystać na zajęciach filmy o życiu w stawie, które są dostępne w Internecie i bibliotekach szkolnych.
Realizując ten scenariusz, prowadzący zajęcia po wykonaniu mapy myśli może utrwalić wiedzę uczniów o rzeczownikach i czasownikach.
Uczniowie mogą nauczyć się wiersza na pamięć i zainscenizować go.
Gdyby dzieci były zainteresowane wątkiem przyrodniczym i zadawały pytania, mógłby to być początek projektu, którego uczniowie byliby inicjatorami. Nauczyciel powinien wtedy zapisać pytania problemowe zadawane przez uczniów i zaangażować ich do zaplanowania projektu oraz poszukiwania materiałów źródłowych.
Można także opowiedzieć uczniom następującą ciekawostkę:
Minirezerwat dla płazów urządził na swojej 2‑hektarowej działce w 1998 roku w Krośnie Jan Luśnia, były wicemistrz Polski w żużlu. Dwa oczka wodne zasiedlone są przez płazy ogoniaste, m.in. traszki grzebieniaste i zwyczajne, oraz płazy bezogonowe: żaby trawne, ropuchy, rzekotki drzewne. Przyrodnicza ostoja zapewnia krośnieńskim płazom jedyną szansę przeżyciaIndeks górny 11.
Uwagi:
Tekst wiersza wykorzystanego w czasie zajęć do wydrukowania dla uczniów z trudnościami słuchowymi (obniżona percepcja słuchowa, niedosłuch) lub z problemami z koncentracją:
Jan Brzechwa Ryby, żaby i raki
Ryby, żaby i raki
Raz wpadły na pomysł taki,
Żeby opuścić staw, siąść pod drzewem
I zacząć zarabiać śpiewem.
No, ale cóż, kiedy ryby
Śpiewały tylko na niby,
Żaby
Na aby‑aby,
A rak
Byle jak.
Karp wydął żałośnie skrzele:
„Słuchajcie mnie przyjaciele,
Mam sposób zupełnie prosty –
Zacznijmy budować mosty!”
No, ale cóż, kiedy ryby
Budowały tylko na niby,
Żaby
Na aby‑aby,
A rak
Byle jak.
Rak tedy rzecze: „Rodacy,
Musimy się wziąć do pracy,
Mam pomysł zupełnie nowy –
Zacznijmy kuć podkowy!”
No, ale cóż, kiedy ryby
Kuły tylko na niby,
Żaby
Na aby‑aby,
A rak
Byle jak.
Odezwie się więc ropucha:
„Straszna u nas posucha,
Coś zróbmy, coś zaróbmy,
Trochę żywności kupmy!
Jest sposób, ja wam mówię,
Zacznijmy szyć obuwie!”
No, ale cóż, kiedy ryby
Szyły tylko na niby,
Żaby
Na aby‑aby,
A rak
Byle jak.
Lin wreszcie tak powiada:
„Czeka nas tu zagłada,
Opuściliśmy staw przeciw prawu –
Musimy wrócić do stawu”.
I poszły. Lecz na ich szkodę
Ludzie spuścili wodę.
Ryby w płacz, reszta też, lecz czy łzami
Zapełni się staw? Zważcie sami,
Zwłaszcza że przecież ryby
Płakały tylko na niby,
Żaby
Na aby‑aby,
A rak
Byle jak.
Źródło: Krystyna Forowicz, Zakochany w żabach, w: „Rzeczpospolita”, 16 listopada 2000, s. X1*.*↩