Co to jest plan?
Wyobraź sobie, że musisz wytłumaczyć koledze, jak trafić do sklepu papierniczego, w którym są najlepsze gumki do ścierania i najładniejsze zeszyty, znajdującego się niedaleko szkoły. Droga do niego nie jest prosta: trzeba skręcić za przedszkolem w lewo, minąć warzywniak, który będzie po prawej stronie, i… A może łatwiej będzie to po prostu narysować? W takich sytuacjach przydaje się szkic lub, jeżeli narysujemy wszystko dokładniej, plan.
jak trzeba się przygotować do wycieczki: co warto ze sobą zabrać, by się nie zgubić w nieznanym miejscu;
czym jest mapa;
do czego służy kompas;
jak wyznaczyć kierunek północny.
Określisz zastosowanie planów.
Wyjaśnisz pojęcie skali oraz poznasz jej rodzaje.
Narysujesz plan, np. ławki szkolnej w skali 1:10.
Wyjaśnisz, co to jest szkic topograficzny oraz jakie są etapy jego tworzenia.
Narysujesz szkic, np. okolicy szkoły.
1. Co to jest plan?
Z planamiplanami miejsc spotykamy się, kiedy budujemy miasta w grach komputerowych, „podróżujemy” po kolorowych makietach gier planszowych i śledzimy trasy nawigacji w samochodzie. Szkicujemy je także wtedy, gdy chcemy pokazać koleżance czy koledze, gdzie stoi łóżko w naszym pokoju, a gdzie biurko.
Podczas wycieczek, np. po starówce miasta, spotkać można tablice z narysowanym układem ulic i czerwonym punktem podpisanym: „Tu jesteś”. Taki rysunek pomaga zwiedzającym zorientować się, w której części miasta się znajdują. To właśnie plan – obraz niewielkiej części powierzchni Ziemi odwzorowanej na płaszczyźnie i przedstawionej na rysunku w skali nie mniejszej niż 1:10 000. Plan różni się od mapymapy właśnie swoją wielkością: obejmuje tylko nieduży teren i jest zazwyczaj bardziej szczegółowy.
Plany są też potrzebne architektom, którzy projektują budynki – od planów właśnie zależą kształty budowli, bardziej podłużne, proste lub kwadratowe, a czasami okrągłe, owalne lub zupełnie nieregularne. Spójrz, na jakim planie zbudowano bazylikę św. Piotra na Watykanie.
Plany mieszkań służą natomiast nie tylko architektom wnętrz – są przydatne dla każdego, kto właśnie urządza pokoje, wybierając nowe meble.
2. Skala – to musi być na planie
Rysunek niewielkiego obszaru (np. miasta) lub pomieszczenia (np. mieszkania) – czyli właśnie plan – przedstawiony jest w uproszczony sposób i w odpowiednim pomniejszeniu. Rzeczywiste wymiary obiektów, które muszą znaleźć się na planie, byłyby przecież niemożliwe do przedstawienia na kartce czy nawet dużym plakacie!
Pomniejszenie obiektów i odległości między nimi o daną wielkość – czyli wartość, o ile razy zostały one zmniejszone w porównaniu z rozmiarami przedmiotu rzeczywistego – nazywa się skalą liczbową. Informacja o skali zawsze powinna znajdować się na planie. Zapisuje się ją w stosunku 1 do tej wielkości. Na przykład skala 1 do 10 000 (jeden do dziesięciu tysięcy) oznacza, że wymiary przedstawione na planie są 10 000 razy mniejsze od wymiarów rzeczywistych.
Niekiedy na planach spotyka się także skalę mianowaną: informuje ona o tym, jaka rzeczywista odległość odpowiada na planie odcinkowi o długości 1 cm.
Czasami stosuje się również podziałkę liniową, czyli graficzny obraz skali, który ma postać odcinka podzielonego na równe części w wybranych jednostkach miary. Dzięki podziałce liniowej można dokonywać szybkiego pomiaru odległości bezpośrednio na planie, ponieważ przedstawia stosunek odległości na planie i odpowiadającej jej rzeczywistej odległości w terenie.
3. Jak to narysować?
Spróbuj narysować plan pulpitu swojej ławki, przy której siedzisz w szkole. Musisz najpierw zmierzyć jej szerokość i długość – załóż, że jej wymiary to 100 cm długości i 50 cm szerokości.
Aby zmieścić rysunek na kartce, trzeba odpowiednio pomniejszyć wymiary pulpitu, dzieląc je przez tę samą liczbę, np. przez 10.
100 cm : 10 = 10 cm
50 cm : 10 = 5 cm
To samo musisz zrobić z przedmiotami, które leżą na pulpicie, np. książką, zeszytem i piórnikiem, oraz z odległościami między nimi.
Skala liczbowa, którą stosujesz w tym przypadku, wynosi 1 do 10, co zapisuje się w taki sposób:
1 : 10
Jeżeli stosujesz też skalę mianowaną, zapis powinien wyglądać tak:
1 cm – 10 cm
Zapis dla obu skal oznacza, że wymiary obiektów przedstawione na planie są 10 razy mniejsze niż w rzeczywistości: 1 cm na planie to 10 cm faktycznych wymiarów. Jeżeli chcesz zastosować mniejszą skalę, koniecznie zapisz, przez jaką liczbę podzielono wymiary – jaka skala została zastosowana.
4. Szkic: ogólny plan
Gdy rysunek jest mało szczegółowy, przedstawia główne zarysy czegoś, np. jakiejś okolicy czy pokoju, nazywa się go szkicem. Wymiary obiektów, które się na nim znajdują, nie muszą odpowiadać rzeczywistym – szkic nie wymaga pomiarów i przeliczania ich w odpowiedniej skali. Oglądający szkic potrzebuje natomiast wskazówki, która pomoże mu się zorientować, w jakim miejscu się znajduje i jakie obiekty widzi. Z tego powodu na uproszczonych planach danego obszaru najczęściej określa się kierunek – zazwyczaj północ – według którego narysowano szkic.
Spotyka się także szkice z zaznaczonymi charakterystycznymi obiektami, np. rynkiem starówki miasta, parkiem, nietypowym budynkiem, znanym pomnikiem czy fontanną. Inne obiekty mogą być oznaczone symbolami lub kolorami i opisane legendąlegendą – czyli wyjaśnieniem, co one oznaczają.
Obejrzyj animację, w której wyjaśniono, czym są plan i szkic, oraz pokazano, w jaki sposób je narysować.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RWd6TLQ7UVMxX
Film nawiązujący do treści materiału
Zapoznaj się z animacją i wyjaśnij, czym różni się plan od szkicu.
Wyjaśnij, czym jest szkic.
Opisz, jak narysować szkic okolicy szkoły.
Wyjaśnij, dlaczego plany przedstawiają jedynie niewielkie obszary.
Podsumowanie
Plan to szczegółowy obraz niewielkiego terenu lub pomieszczenia widziany z góry.
Plan jest bardziej szczegółowy od mapy i nie zawiera siatki kartograficznej.
Stopień pomniejszenia i powiększenia obiektów bądź odległości na mapie lub planie w stosunku do rzeczywistej wielkości w terenie określamy za pomocą skali.
Skalę mapy lub planu można przedstawić jako liczbową lub mianowaną.
Ogólny plan, który nie zawiera skali, nazywa się szkicem.
Zadanie domowe
Przygotuj szkic swojej trasy z domu do szkoły.
Opisz swoją trasę z domu do szkoły.
Słownik
spis umownych oznaczeń (np. graficznych lub barwnych) występujących na mapie lub planie, wraz z objaśnieniami ich znaczenia
odwzorowanie powierzchni Ziemi lub jej fragmentu przedstawione na płaszczyźnie, pomniejszone i uogólnione
rzut przedmiotu, pomieszczenia lub terenu widzianego z góry, różniący się od mapy tym, że zwykle przedstawia mały obszar za pomocą symboli kartograficznych; obszar na planie przedstawiany jest w dużej skali (najczęściej 1 : 2000 lub 1 : 10 000) – plan może więc być bardzo szczegółowy
układ południków i równoleżników, umożliwiający określenie położenia punktów na mapie
plan terenu wykonany bez użycia specjalistycznych narzędzi (do jego narysowania wystarcza ołówek, linijka i kompas)
na planach i mapach są obrazem (symbolem) obiektów znajdujących się w terenie; ich znaczenie jest wyjaśnione w legendzie mapy
Zadania
Wypisz znane Ci elementy, które znajdują się na mapach oraz opisz, jaką funkcję spełniają.
Przeczytaj opis pokoju i narysuj jego szkic.
Na wprost drzwi na ścianie znajduje się okno. Po lewej stronie pokoju, przy środkowej części ściany stoi łóżko. Środek pokoju zajmuje owalny dywan. W prawym górnym rogu stoi biurko, a w prawym dolnym rogu – szafa.
Opisz układ swojego pokoju oraz położenie znajdujących się w nim mebli.
Na rysunku wykonanym w skali 1 : 10 książka ma wymiary 2 cm × 3 cm, komputer 5 cm × 4 cm, a pudełko 1,5 cm × 1,5 cm. Podaj, jakie rzeczywiste wymiary mają te przedmioty.
Notatnik
Bibliografia
Do czego służą mapa i plan?, zpe.gov.pl/a/do‑czego‑sluza‑mapa‑i-plan/D6H8DLoNW [dostep: 16.02.2023].
Heekyoung K., Lipka‑Sztarbałło K., Dokąd iść? Mapy mówią do nas, Entliczek, Warszawa 2012.
Wendt J., Skarby kartografii, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2013.