Ważne daty
XVII w. – rozkwit malarstwa rodzajowego w Holandii;
2 poł. XIX w. – malarstwo rodzajowe staje się częścią nurtu realistycznego.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.
wykazywać się znajomością dziedzin sztuk plastycznych - przede wszystkim: malarstwa, rzeźby, grafiki, dawnej sztuki użytkowej oraz rzemiosła artystycznego, charakteryzować język poszczególnych dziedzin; rozróżniać sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin;
rozróżniać gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych – zwłaszcza sceny rodzajowe, a także martwą naturę, portret, autoportret, karykaturę, sceny religijne, mitologiczne;
interpretować obserwowane zjawiska, przedmioty, motywy, stosując środki wyrazu zgodnie z własnym odczuciem i wyobrażeniem;
inspirując się różnymi dziedzinami kultury: sztukami plastycznymi, literaturą, poezją, historią dostrzegać związki występujące pomiędzy nimi i podejmować problem integracji sztuk, interpretować kulturę i sztukę w sposób holistyczny;
rozpoznawać wybrane, najbardziej istotne dzieła związane z tematyką rodzajową.
Codzienność w dziełach sztuki
E‑materiał jest kontynuacją tematuCodzienność w dziełach sztuki – cz. I.
Sceny z życia codziennego, np.: obyczaje, zabawy, pracę, zwykłych ludzi w ich codziennym otoczeniu przedstawiają dzieła nazywane rodzajowymi. Taki reportersko‑dokumentujący sposób opisywania rzeczywistości w sztukach plastycznych pojawił się już w starożytności (malarstwo starożytnego Egiptu).
Od XV w. tematyka rodzajowa stała się coraz bardziej obecna w sztuce, ale bardzo często płynnie przenikała się jeszcze z tematyką religijną. Reprezentantem tego nurtu był w XVI w. Pieter Bruegel Starszy. Artystę można uznać za mistrza łączenia codzienności i wieloznacznej alegorycznej tematyki. W swoim dziele „Wieża Babel” nawiązał do wydarzeń religijnych ze Starego Testamentu, równocześnie jednak odsłonił całe spektrum nowożytnej sztuki budowlanej.
Zapoznaj się z poniższym dziełem i dołączonymi do niego informacjami. Dowiesz się, jakie urządzenia budowlane ze swojej epoki zamieścił na obrazie jego autor.
W innym dziele Pieter Bruegel Starszy ukazał rozległy pejzaż, a na nim zwykłych ludzi: rolników, pasterzy owiec, rybaków, żeglarzy. W tej scenerii rozegrał się dramat – do morza spadł i zginął po nieudanym locie mitologiczny IkarIkar. Scena rodzajowa posłużyła artyście do ukazania ponadczasowej prawdy na temat ludzkiego losu, a także obojętności świata wobec nieszczęścia innych. Tak zinterpretował ten obraz polski poeta Jacek Kaczmarski. Zapoznaj się z fragmentem wiersza Kaczmarskiego zamieszczonym w komentarzu do obrazu.
Rozkwit sztuki rodzajowej, przede wszystkim na gruncie malarstwa, przypada na wiek XVII, głównie w Holandii. Artyści holenderscy sportretowali ówczesne społeczeństwo – od przedstawicieli jego niższych warstw (ubogich chłopów, rzemieślników) po ludzi sławnych i bogatych. Najważniejszym tematem ich pracy był człowiek w swoim codziennym środowisku.
Władcy i ludzie zamożni od dawien dawna tworzyli prywatne galerie sztuki. David Teniers Młodszy namalował wnętrze jednej z nich. Artysta uchwycił moment, gdy do sali wchodzi fundator zbiorów. Mężczyzna stojący przy stoliku i trzymający w ręku papiery to sam autor. W prezentowanej kolekcji widać wiele obrazów o różnej tematyce. Są tam: portrety, dzieła ze scenami religijnymi, mitologicznymi. Zapoznaj się z dziełem, które zostało zamieszczone w komentarzu do obrazu Davida Teniersa.
Sposób ukazywania rzeczywistości przez niektórych artystów można określić jako migawkowy. Ich autorom udało się bowiem uchwycić ulotny moment zdarzenia. Obrazy tego rodzaju przypominają dokonania współczesnych fotografików, którzy wyposażeni w aparat fotograficzny próbują utrwalić świat w jego dynamicznym biegu.
Zapoznaj się z zamieszczonymi niżej reprodukcjami.
Pierwsze dzieło ukazuje kłótnię dwóch wieśniaków przed karczmą. Adriaen Brouwer uchwycił niebezpieczną sytuację, kiedy adwersarze sięgają po broń. W drugim dziele ten sam artysta przedstawił moment połykania przez mężczyznę nieprzyjemnego w smaku płynu. Na kolejnym obrazie David Teniers Młodszy zatrzymał chwilę, w której wieśniak delektuje się alkoholem, a jego twarz promienieje zadowoleniem.
Ważnym aspektem malarstwa rodzajowego były sceny ukazujące ludzi w ich najbliższym otoczeniu, w ich domach, w trakcie codziennej krzątaniny. Dobrym tego przykładem są prezentowane niżej obrazy autorstwa Jana Vermeera van Delfta oraz Pietera de Hoocha. Zapoznaj się z nimi a następnie wykonaj ćwiczenie 3.
Przedstawienie codzienności
W XVII‑wiecznej Holandii bardzo popularne były również portrety zbiorowe. W ten sposób portretowano włodarzy miejskich, przedstawicieli cechów rzemieślniczych, weteranów wojennych. Nie brakowało też portretów rodzinnych. Czasami miały zupełnie inny charakter. Być może wynikało to z cech charakteru portretowanych członków rodzin. Dobrze pokazują to dwie poniższe reprodukcje. Pierwszy obraz jest bardziej stonowany i oficjalny, drugi zdecydowanie bardziej swobodny.
W dawnych dziełach możemy zobaczyć twarze ludzi z minionych epok. W niektórych portretach artystom udało się uchwycić przenikliwe spojrzenia nieżyjących już osób. Dzięki temu można nawiązać z nimi szczególny rodzaj kontaktu – ponad minionymi stuleciami.
Portret, który przedstawia zwykle anonimowe osoby, bez upiększeń i idealizacji, podczas wykonywania zwykłych czynności, nazywamy portretem rodzajowym. Portret ukazany niżej przedstawia rzemieślnika, krawca, zajętego swoją pracą.
Nie zawsze wiadomo, kim byli portretowani ludzie. Jednak pochodzenie społeczne danej osoby można było odgadnąć obserwując jej strój. Poniżej zaprezentowano portret mężczyzny, który żył w XVI w. Przyjrzyj mu się i rozwiąż Ćwiczenie interaktywne 5.
Czasami malarze scen rodzajowych rozszerzali swoją perspektywę oglądu rzeczywistości. Wtedy ukazywali codzienne życie ludzi na tle wiejskiego lub miejskiego pejzażupejzażu. Poniżej ukazano przykład tego rodzaju dzieła. Gdy klikniesz w reprodukcję, poznasz ciekawostkę na temat prezentowanego obrazu
W XIX w. w malarstwo rodzajowe zaangażowali się artyści reprezentujący nurty realistyczne w sztuce, w tym naturaliścinaturaliści. W ich twórczości obecny był ładunek krytyki społecznej: biedy, nierówności społecznych i majątkowych, zacofania. W malarstwie polskim do tego kręgu twórców zaliczali się m.in. Aleksander Kotsis, Aleksander Gierymski i Józef Chełmoński.
Dokumentalizacja życia codziennego
W szczególnie dramatycznych momentach historycznych artyści utrwalający w swoich dziełach codzienność wypełniali rolę dokumentalistów. Taką funkcję spełniał cykl grafik hiszpańskiego artysty Francisco Goi Okropności wojny, będący wstrząsającym zapisem życia codziennego w Hiszpanii w okresie wojen napoleońskich. Również w prezentowanym niżej obrazie Goya ukazał cierpienia bezbronnej ludności cywilnej. Jego prace były oskarżeniem przemocy i zniszczeń, jakie niesie ze sobą wojna.
Dokumentalny charakter dzieł rodzajowych polega także na tym, że utrwaliły w pamięci następnych pokoleń codzienne życie całych zbiorowości ludzkich. Do tej grupy należą obrazy ukazujące życie społeczności żydowskiej w Polsce przed II wojną światową. Zagłada Żydów w czasie II wojny światowej nazywana HolocaustemHolocaustemw tragiczny sposób przerwała ich niemal tysiącletnią obecność na ziemiach polskich. O tej bolesnej stracie przypominają obrazy, do których często brakuje podstawowych danych metryczkowych – zginęli bowiem ich autorzy lub właściciele.
Również współcześni artyści sięgają po tematykę rodzajową. Opisując otaczającą ich rzeczywistość, posiłkują się różnymi dziedzinami sztuki i używają rozmaitych technik plastycznych. Każdy z twórców interpretuje codzienność we właściwy dla siebie sposób. Zapoznaj się z wybranymi dziełami współczesnych twórców prezentowanymi w Galerii.
Wpływ najbliższego otoczenia
Aleksandra Anna Sojak‑Borodo zainteresowała się swoim najbliższym otoczeniem, czyli domem. Tego dotyczą prezentowane niżej prace rysunkowe z cyklu Okna.
Słownik pojęć
prześladowanie i zagłada Żydów europejskich przez hitlerowców w czasie II wojny światowej.
postać z mitologii greckiej, syn Dedala – kowala i sławnego wynalazcy ateńskiego, który m.in. wybudował na polecenie króla Krety, Minosa, labirynt dla Minotaura. Ponieważ Minos nie chciał pozwolić Dedalowi opuścić Krety, ten postanowił uciec wraz z synem Ikarem na skonstruowanych przez siebie skrzydłach, zbudowanych z piór spojonych woskiem. W trakcie ucieczki Ikar nie posłuchał ostrzeżeń ojca i zbliżył się za bardzo do słońca. Pod wpływem promieni słonecznych wosk, który spajał pióra, roztopił się, a Ikar spadł do morza i zginął.
kierunek w malarstwie w drugiej połowie XIX w., którego przedstawiciele zmierzali do bardzo dokładnego, niemal fotograficznego naśladowania natury. Była to w założeniach obserwacja rzeczywistości maksymalnie obiektywna, tzn. nie tylko wierna, ale i pozbawiona komentarza, oceny i interpretacji. W dziełach malarskich, podobnie jak w realizmie, przedstawiano świat prozaicznie i bez upiększeń.
w sztuce to dzieło, którego głównym tematem są rzeczywiste lub wyobrażone przez artystę widoki krajobrazu.
Źródło:
sjp.pwn.pl