R19z26XHpcwqD1

Coniugatio periphrastica activa

Jean-Léon Gérôme, „Pollice Verso”, 1872 r., Muzeum Sztuki w Phoenix, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

Ważne daty

490 - 480 r. p.n.e. – lata panowania króla Sparty Leonidasa I

480  r. p.n.e. – bitwa pod Termopilami

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RcJUJzzhPGMGe
Scenariusz lekcji do pobrania.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

d) następujące konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast;

m) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie zjawisk składniowych:

– przekształca strukturę składniową zdania łacińskiego;

– przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się następującymi funkcjami składniowymi i semantycznymi: (Nominativus jako orzecznik, Nominativus duplex, Genetivus partitivus, Dativus possessivus, Dativus auctoris, Accusativus duplex, Ablativus temporis, Ablativus comparationis);

– przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się następującymi konstrukcjami składniowymi: Accusativus cum infinitivo (ACI), Nominativus cum infinitivo (NCI), coniugatio periphrastica passiva (CPP), Ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast.

Nauczysz się

budować formy gramatyczne składni Coniugātiō Periphrastica Āctīva;

wskazywać w tekście łacińskim składnię Coniugātiō Periphrastica Āctīva;

przedstawiać wydarzenia związane z bitwą pod Termopilami, w tym określać kim byli EforowieEforowieEforowie.

Dē Leōnidā

R6CTEJheGi3jnJacques‑Louis David, „Leonidas w Termopilach”, 1814 r. , Muzeum Luwr, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna
Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Jacques-Louisa Davida pt. „Leonidas w Termopilach”. Na pierwszym planie ukazana jest postać wodza. Jest on nagi, na plecy ma zarzucony czerwony płaszcz, w rękach trzyma miecz i dzidę, na głowie ma ozdobny hełm. Wokół zgromadzeni są żołnierze. Wszyscy stoją u wejścia do wąwozu; są uzbrojeni. Trzech wyciąga do góry ręce z wieńcami z kwiatów. W tle widoczne są skały. Na jednej z nich stoi mała świątynia. Dodatkowa informacja: 1. Leōnidās ad angustiās Thermopylārum profectūrus erat. 2. Leonidas miał zamiar wybrać się do wąwozu termopilskiego.
1
2

1. Leōnidās ad angustiās Thermopylārum profectūrus erat.

2. Leonidas miał zamiar wybrać się do wąwozu termopilskiego.

Jacques‑Louis David, „Leonidas w Termopilach”, 1814 r. , Muzeum Luwr, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna
R1U46LADQkmDT
Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Vasosa Falireasa pt. „Leonidas”. Jest to brązowa rzeźba stojąca na marmurowym postumencie. Przedstawia nagiego mężczyznę w hełmie, z tarczą oraz dzidą w wyciągniętej ręce. Lewą nogę ma wysuniętą do przodu. Rzeźba pokryta jest zielonym nalotem. Dodatkowa informacja: 1. Ephorī eum propter paucitātem mīlitum retentūrī erant, sed ille; „Satis is numerus mīlitum erit ad eā, quae āctūrus sum: prō patriā mihi pugnandum est." 2. Eforowie mieli zamiar go zatrzymać ze względu na małą ilość żołnierzy, lecz on; „Ta liczba żołnierzy będzie wystarczająca do tego, co zamierzam zrobić: powinienem walczyć za ojczyznę.”
1
2

1. Ephorī eum propter paucitātem mīlitum retentūrī erant, sed ille; „Satis is numerus mīlitum erit ad eā, quae āctūrus sum: prō patriā mihi pugnandum est."

2. Eforowie mieli zamiar go zatrzymać ze względu na małą ilość żołnierzy, lecz on; „Ta liczba żołnierzy będzie wystarczająca do tego, co zamierzam zrobić: powinienem walczyć za ojczyznę.”

Vasos Falireas, „Leonidas”, 1955 r., Termopile, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
R63ShRBBkl3I8
Czarnobiała ilustracja przedstawia Spartan w wąwozie termopilskim. Wśród uzbrojonych żołnierzy stoi Leonidas. Okryty jest płaszczem, na głowie ma hełm. Na prawo znajduje się kapłan błogosławiący żołnierzy przed bitwą. Ma rozwiana długą szatę, wyciąga ręce przed siebie. Obok niego klęczy mężczyzna trzymający owieczkę. W prawym dolnym rogu stoją naczynia niezbędne do złożenia ofiary. Nieopodal stoi kobieta z naręczem drewna. Dodatkowa informacja: 1. Ad Thermopylās exercitum allocūtus est: „Cōpiae hostium nōn longē absunt, hīc nōbīs aut vincendum aut moriendum est." 2. Pod Termopilami przemówił do wojska: „Oddziały wrogów są już niedaleko, tutaj trzeba nam albo zwyciężyć albo umrzeć.”
1
2

1. Ad Thermopylās exercitum allocūtus est: „Cōpiae hostium nōn longē absunt, hīc nōbīs aut vincendum aut moriendum est."

2. Pod Termopilami przemówił do wojska: „Oddziały wrogów są już niedaleko, tutaj trzeba nam albo zwyciężyć albo umrzeć.”

„Leonidas i jego kompani poświęcający życie”, 1881 r., rycina z „Ilustrowanej historii świata”, Ward&Lock, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna
RqYmalfEWdoTT
Czarnobiała ilustracja przedstawia scenę bitwy pod Termopilami. Wąwóz wypełniony jest walczącymi żołnierzami. W centrum ilustracji ukazany jest żołnierz zasłaniający się tarczą przed innym, mierzącym do niego z łuku. U jego stóp leżą polegli w walce. Po lewej stronie obrazu na skale leżą zwłoki żołnierza. Nad nim stoją dwaj inni; wypuszczają strzały w gąszcz walczących. Dodatkowa informacja: 1. Persae Ephiāltē prōditōre duce Graecōs circumvēnerant et omnēs Lacedaemoniī prō patriā mortuī sunt. 2. Persowie prowadzeni przez zdrajcę Efialtesa otoczyli Greków i wszyscy Spartanie zginęli za swoją ojczyznę.
1
2

1. Persae Ephiāltē prōditōre duce Graecōs circumvēnerant et omnēs Lacedaemoniī prō patriā mortuī sunt.

2. Persowie prowadzeni przez zdrajcę Efialtesa otoczyli Greków i wszyscy Spartanie zginęli za swoją ojczyznę.

„Bitwa pod Termopilami - Spartanie i Persowie”, 1832 r., ilustracja z książki M. A. Barth – „Prehistoria i teraźniejszość", Augsbourg, wikimedia.org, domena publiczna

Źródło i tłumaczenieŹródło i tłumaczenie

Źródło i tłumaczenie
R1Xxg7vy8gGj01
Ćwiczenie 1
Przetłumacz na język polski następujące wyrażenia: 1. Retenturus est 2. Exercitum allocutus est 3. Paucitas militum 4. Angustiae Thermopylarum
RmHZcNKvAxAsO
Ćwiczenie 2
Uporządkuj fragmenty tekstu tak, by utworzyły spójną całość. Elementy do uszeregowania: 1. Ephorī eum propter paucitātem mīlitum retentūrī erant, sed ille: 2. Leōnidās ad angustiās Thermopylārum profectūrus erat. 3. „Satis is numerus mīlitum erit ad eā, quae āctūrus sum: prō patriā mihi pugnandum est." 4. Persae Ephiāltē prōditōre duce Graecōs circumvēnerant et omnēs Lacedaemoniī prō patriā mortuī sunt. 5. „Dulce et decōrum est prō patriā morī" - Horātius canit. 6. Ad Thermopylās exercitum allocūtus est: „Cōpiae hostium nōn longē absunt, hīc nōbīs aut vincendum aut moriendum est."

Uporządkuj fragmenty tekstu tak, by utworzyły spójną całość.

  • Ad Thermopylās exercitum allocūtus est: „Cōpiae hostium nōn longē absunt, hīc nōbīs aut vincendum aut moriendum est."
  • Leōnidās ad angustiās Thermopylārum profectūrus erat.
  • Ephorī eum propter paucitātem mīlitum retentūrī erant, sed ille:
  • „Dulce et decōrum est prō patriā morī." - Horātius canit.
  • Persae Ephiāltē prōditōre duce Graecōs circumvēnerant et omnēs Lacedaemoniī prō patriā mortuī sunt.
  • „Satis is numerus mīlitum erit ad eā, quae āctūrus sum: prō patriā mihi pugnandum est."

Coniugātiō Periphrastica Āctīva

Coniugātiō Periphrastica Āctīva - to połączenie participium futūrī āctīvī z formami słowa posiłkowego esse. Znaczenie konstrukcji - zamiar, chęć wykonania jakiejś czynności, np.

Lēctūra sum - Mam zamiar czytać.

Scrīptūrī erāmus. - Mieliśmy zamiar pisać.

R1M6SD5czBwwM
Kolorowa ilustracja przedstawia fresk pompejański zatytułowany „Artykuły piśmiennicze”. Na szarozielonym tle ukazane są następujące przedmioty: w prawym rogu zapisany zwój papirusu, pośrodku podwójny pojemnik na atrament ze wspartym o niego narzędziem piśmienniczym, po lewej tabliczki do pisania, za nimi srebrne naczynie przypominające lejek. Dodatkowo zamieszczono informacje: 1. Lēctūra sum - Mam zamiar czytać. 2. Scrīptūrī erāmus - Mieliśmy zamiar pisać.
„Artykuły piśmiennicze”, przed 79 r. n.e., fresk z domu Luciusa Caeciliusa Iucundusa w Pompejach, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, e-bookshelf.de, CC BY 3.0
RXi7D4Sfop2sV
Ćwiczenie 3
Przetłumacz zdanie na język łaciński używając konstrukcji coniugatio periphrastica activa: Chłopiec ma zamiar przeczytać książkę.

Wybierz właściwą odpowiedź A, B lub C zgodną z tematem obrazka:

  • Librum lēctūrus est.
  • Epistulam scrīptūrus est.
  • Epistulam dēlētūrus est.
R1M4oB3a1dOmQ
Ćwiczenie 4
Wskaż właściwe tłumaczenie przytoczonych zdań. Zdanie pierwsze: Ad angustiās profectūrus erat. Możliwe odpowiedzi: 1. Chcemy zwyciężyć. 2. Miał zamiar wyruszyć do wąwozu. 3. Ma zamiar śpiewać. 4. Ma przemówić do wojska. 5. Eforowie chcieli go zatrzymać. Zdanie drugie: Ephorī eum retentūrī erant. Możliwe odpowiedzi: 1. Chcemy zwyciężyć. 2. Miał zamiar wyruszyć do wąwozu. 3. Ma zamiar śpiewać. 4. Ma przemówić do wojska. 5. Eforowie chcieli go zatrzymać. Zdanie trzecie: Exercitum allocūtūrus est. Możliwe odpowiedzi: 1. Chcemy zwyciężyć. 2. Miał zamiar wyruszyć do wąwozu. 3. Ma zamiar śpiewać. 4. Ma przemówić do wojska. 5. Eforowie chcieli go zatrzymać. Zdanie czwarte: Vīctūrī sumus. Możliwe odpowiedzi: 1. Chcemy zwyciężyć. 2. Miał zamiar wyruszyć do wąwozu. 3. Ma zamiar śpiewać. 4. Ma przemówić do wojska. 5. Eforowie chcieli go zatrzymać. Zdanie piąte: Cantūrus est. Możliwe odpowiedzi: 1. Chcemy zwyciężyć. 2. Miał zamiar wyruszyć do wąwozu. 3. Ma zamiar śpiewać. 4. Ma przemówić do wojska. 5. Eforowie chcieli go zatrzymać.

Połącz w pary zdania w składni Coniugātiō Periphrastica Āctīva z ich tłumaczeniem:

ma przemówić do wojska., eforowie chcieli go zatrzymać., ma zamiar śpiewać., miał zamiar wyruszyć do wąwozu., chcemy zwyciężyć.

ad angustiās profectūrus erat.  
ephorī eum retentūrī erant.  
exercitum allocūtūrus est.  
vīctūrī sumus.  
cantūrus est.  
R1PyEahAfLtfK
Ćwiczenie 5
Wskaż, w których z podanych zdań konstrukcja Coniugatio periphrastica activa została użyta poprawnie, a w których błędnie. Zdanie pierwsze: Horatius carmina scriptura est. Zdanie drugie: Discipuli libros lecturi sunt. Zdanie trzecie: Mater liberos suos punituri sunt. Zdanie czwarte: Hostes fortiter pugnaturi sunt. Zdanie piąte: Ianitor portas aperturus erat.

Uzupełnij zdania właściwymi formami:

pugnaturi, scripturus, lecturi, punitura, aperturus

1. Horatius carmina .................... est.
2. Discipuli libros .................... erant.
3. Mater liberos suos .................... est.
4. Hostes fortiter .................... sunt.
5. Ianitor portas .................... erat.

Sposoby tłumaczenia Coniugātiō Periphrastica Āctīva na język polski

Labōrātūrī sumus. - Mamy pracować.

Mandātī erāmus. - Mieliśmy zamiar powierzyć.

R3RRprD8GK8E6
Ćwiczenie 6
Przetłumacz następujące zdania. Zdanie pierwsze: Rex acta lecturus est. Zdanie drugie: Epistulas lectura sum. Zdanie trzecie: Puellae et pueri libros lecturi sunt. Zdanie czwarte: Tabulam vos, puellae, lecturae estis!

Uzupełnij zdania właściwą formą imiesłowu:

lecturi, lecturus, lecturae, lectura

1. Rex libros ................ est.
2. Epistulas ................ sum.
3. Puellae et pueri ................ sunt.
4. Tabulam vos, puellae, ................ estis.

R1S58YRI4Fy9M
Ćwiczenie 7
Wskaż zdanie fałszywe: 1. Efor był królem Sparty. 2. Efor był najwyższym urzędnikiem w Sparcie. 3. Efor był doradcą militarnym króla Sparty.

Które cechy NIE są charakterystyczne dla terminu „efor”?:

  • król Sparty.
  • najwyższy urzędnik w Sparcie
  • doradca militarny króla Sparty

Słowniki

Słownik pojęć

Eforowie
Eforowie

najwyżsi urzędnicy w Sparcie i w innych państwach doryckich. Na czele państwa spartańskiego początkowo stali dwaj królowie, których władza była stopniowo ograniczana; w VI w. p.n.e. sądownictwo cywilne zostało przekazane eforom. Jednemu z królów pozostawiono dowództwo w czasie wojny, lecz i tutaj musiał on się liczyć ze zdaniem eforów, którzy w ciągu VI w. osiągnęli pełnię władzy.

Epitafios
Epitafios

gr. mowa pogrzebowa wygłaszana w Atenach podczas uroczystości ku czci poległych w walkach za ojczyznę; wygłaszał ją mówca wyznaczony przez państwo.

Rylec
Rylec

przyrząd do pisania używany w starożytności

Słownik łacińsko‑polski

R1PCWF1b28jTm
Słownik łacińsko-polski

Galeria dzieł sztuki

R1J8TxsKXFaQw
Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Jacques-Louisa Davida pt. „Leonidas w Termopilach”. Na pierwszym planie ukazana jest postać wodza. Jest on nagi, na plecy ma zarzucony czerwony płaszcz, w rękach trzyma miecz i dzidę, na głowie ma ozdobny hełm. Wokół zgromadzeni są żołnierze. Wszyscy stoją u wejścia do wąwozu; są uzbrojeni. Trzech wyciąga do góry ręce z wieńcami z kwiatów. W tle widoczne są skały. Na jednej z nich stoi mała świątynia.
Jacques-Louis David, „Leonidas w Termopilach”, 1814 r. , Muzeum Luwr, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna
Rd0N2nkUmjugJ
Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Vasosa Falireasa pt. „Leonidas”. Jest to brązowa rzeźba stojąca na marmurowym postumencie. Przedstawia nagiego mężczyznę w hełmie, z tarczą oraz dzidą w wyciągniętej ręce. Lewą nogę ma wysuniętą do przodu. Rzeźba pokryta jest zielonym nalotem.
Vasos Falireas, „Leonidas”, 1955 r., Termopile, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
RZ4VUd8x68soa
Czarnobiała ilustracja przedstawia Spartan w wąwozie termopilskim. Wśród uzbrojonych żołnierzy stoi Leonidas. Okryty jest płaszczem, na głowie ma hełm. Na prawo znajduje się kapłan błogosławiący żołnierzy przed bitwą. Ma rozwiana długą szatę, wyciąga ręce przed siebie. Obok niego klęczy mężczyzna trzymający owieczkę. W prawym dolnym rogu stoją naczynia niezbędne do złożenia ofiary. Nieopodal stoi kobieta z naręczem drewna.
„Leonidas i jego kompani poświęcający życie”, 1881 r., rycina z “Ilustrowanej historii świata”, Ward&Lock, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna
RET6LLk17u6mr
Czarnobiała ilustracja przedstawia scenę bitwy pod Termopilami. Wąwóz wypełniony jest walczącymi żołnierzami. W centrum ilustracji ukazany jest żołnierz zasłaniający się tarczą przed innym, mierzącym do niego z łuku. U jego stóp leżą polegli w walce. Po lewej stronie obrazu na skale leżą zwłoki żołnierza. Nad nim stoją dwaj inni; wypuszczają strzały w gąszcz walczących
„Bitwa pod Termopilami - Spartanie i Persowie”, 1832 r., ilustracja z książki M. A. Barth – „Prehistoria i teraźniejszość", Augsbourg, wikimedia.org, domena publiczna
R1bQSvow1adOf
Kolorowa ilustracja przedstawia fresk pompejański zatytułowany „Artykuły piśmiennicze”. Na szarozielonym tle ukazane są następujące przedmioty: w prawym rogu zapisany zwój papirusu, pośrodku podwójny pojemnik na atrament ze wspartym o niego narzędziem piśmienniczym, po lewej tabliczki do pisania, za nimi srebrne naczynie przypominające lejek.
„Artykuły piśmiennicze”, przed 79 r. n.e., fresk z domu Luciusa Caeciliusa Iucundusa w Pompejach, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, e-bookshelf.de, CC BY 3.0

Bibliografia

Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa 1990.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978.

O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2012.

I. Lewandowski, J. Wikarjak, Elementa Sermonis Latini, Warszawa 1983.