Coniūnctīvus plusquamperfectī āctīvī et passīvī
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
h) strony czynnej i biernej czasowników regularnych koniugacji I – IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi);
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1. dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu.
używać bardziej zaawansowanych form czasownikowych (coniūnctīvus plusquamperfectī āctīvī et passīvī);
rozwijać umiejętności komunikowania się w języku łacińskim;
badać korzenie kultury europejskiej w postaci kultury antycznej na bazie mitu o Andromedzie.
Czytanie i omówienie tekstu łacińskiego poświęconego Andromedzie
Przeczytaj fragment tekstu o Andromedziefragment tekstu o Andromedzie, w którym PerseuszPerseusz wyrusza na ratunek pięknej dziewczynie, by pokonać potwora CetusaCetusa i uwolnić przytwierdzoną do skały wybrankę.
Gerēbat in pedibus Persēus calceōscalceōs ālīsālīs ōrnātōs, ita ut, sīcut Mercurius, volārevolāre posset. Cum ergō terram pedibus pulsāvisset, sūrsum in aere usque ad nūbēsnūbēs volāvit; inde vērō, tamquam aquilaaquila dē caelōcaelō celerrimē dēscendēns, in mōnstrī tergum impetum fēcit, gladiumgladium que suum in dextrum ferae umerumumerum īnfīxit. Quae, cum graviter vulnerātam sē esse sēnsissetsēnsisset, prīmum sē in aquās mersitmersit; deinde ex flūctibus surrēxit, horrenda vīsū; tum Persēum iterum iterumque mordēremordēre cōnābātur, at ille, hūc illūc vēlōcissimē volāns, eius impetus facile vītābatvītābat; dēnique maxima cum vī saevam bēstiam etiam atque etiam in complūribus corporis partibus ēnseēnse vulnerāvit, dōnec illa, multō sanguinesanguine effūsō, ex vulneribusvulneribus mortua est.
Gaudent Andromedae parentēs, laetantur cīvēs, Persēumque victōrem salūtant: „Nisi tū auxiliō nōbis vēnissēs” inquit Cēpheus, „certē fīlia mea horrendāhorrendā morte periisset. Ecce, eam uxōrem accipe: dīī vōs tueantur!”
Perseus, cum ad saxum, ad quod erat vīnctavīncta Andromeda, accessisset, pulcherrimam virginem, adhūc metū affectam, catēnīscatēnīs solvit ac multīs verbīs cōnsōlātus est; posteā eam, quae beātam sē esse arbitrābātur cum tam fortis et pulchrī virī uxor facta esset, sēcum dūxit.
Dopasuj podane słowa do poniższych zdjęć.
āla, ēnsis, mordet, calceus, mersērunt, umerus, caelum
Które z poniższych zdań są prawdziwe? Odpowiedz na podstawie tekstu o Andromedzie.
- Perseus bēstiam in complūribus corporis partibus gladiō vulnerāvit.
- Mercurius Persēum ad caelum sustulit.
- Perseus mōnstrum mordēre cōnābātur.
- Cēphēus victōrī in mātrimōnium fīliam suam dedit.
- Parentēs et cīvēs mōnstrum mortuum esse gaudent.
- Andromeda catēnīs solūta sōla domum rediit.
Coniūnctīvus plusquamperfectī āctīvī
Czytając tekst o Andromedzie i Perseuszu na pewno zwróciłeś uwagę na wyróżnione formy czasowników. To już ostatni rodzaj koniunktiwu.
Zobacz, jak łatwo można utworzyć coniūnctīvus plusquamperfectī āctīvī:
Temat perfecti + - issem - issēmus
- isses - issētis
- isset - issent
uderzyłbym (był) | zanurzyłbym (był) | ugryzłbym (był) |
pulsāvissem | mersissem | momordissem |
pulsāvissēs | mersissēs | momordissēs |
pulsāvisset | mersisset | momordisset |
pulsāvissēmus | mersissēmus | momordissēmus |
pulsāvissētis | mersissētis | momordissētis |
pulsāvissent | mersissent | momordissent |
W tekście występuje też jego odpowiednik w stronie biernej:
Coniūnctīvus plusquamperfectī passīvī
Participium perfectī passīvī + essem essēmus
- essēs essētis
- esset essent
zostałbym uderzony | zostałbym zanurzony | zostałbym ugryziony |
pulsātus, - a, - um essem | mersus, - a, - um essem | morsus, - a, - um essem |
pulsātus, - a, - um essēs | mersus, - a, - um essēs | morsus, - a, - um essēs |
pulsātus, - a, - um esset | mersus, - a, - um esset | morsus, - a, - um esset |
pulsātī, - ae, - a essēmus | mersī, - ae, - a essēmus | morsī, - ae, - a essēmus |
pulsātī, - ae, - a essētis | mersī, - ae, - a essētis | morsī, - ae, - a essētis |
pulsātī, - ae, - a essent | mersī, - ae, - a essent | morsī, - ae, - a essent |
Zamień formy podane w indicatiwie na coniunctivus nie zmieniając osoby, liczby i strony czasownika vinciō, - īre, vīnxī, vīnctum.
vīnctum erat ..........................
vīnxerāmus ......................
vīncta erant ..........................
vīnxerat ..................
vīnctus eram ..........................
Do formy czasownika w indikatiwie dopasuj formę koniunktiwu tego samego czasu nie zmieniając osoby, liczby i strony czasownika. Wybierz włąsciwą formę.
Mordet
- mordeat
- mordēret
Do formy czasownika w indikatiwie dopasuj formę koniunktiwu tego samego czasu nie zmieniając osoby, liczby i strony czasownika. Wybierz włąsciwą formę.
Sentiēbat
- sentīret
- sentit
Do formy czasownika w indikatiwie dopasuj formę koniunktiwu tego samego czasu nie zmieniając osoby, liczby i strony czasownika. Wybierz włąsciwą formę.
facta es
- facta essēs
- facta sīs
Do formy czasownika w indikatiwie dopasuj formę koniunktiwu tego samego czasu nie zmieniając osoby, liczby i strony czasownika. Wybierz włąsciwą formę.
vītāvimus
- vītāverimus
- vītāvissēmus
Do formy czasownika w indikatiwie dopasuj formę koniunktiwu tego samego czasu nie zmieniając osoby, liczby i strony czasownika. Wybierz włąsciwą formę.
vulnerāveram
- vulnerāverim
- vulnerāvissem
Mit o Andromedzie
Ta historia wydarzyła się w kraju Etiopów, którego królem był CefeuszCefeusz, mający piękną żonę, KasjopejęKasjopeję. Kasjopeja była nie tylko urodziwa, ale i odrobinę próżna, przechwalała się bowiem, że jest piękniejsza od nereid, 50 uroczych córek Nereusa, boginek pluskających fal morskich. Nereidy poczuły się urażone taką zuchwałością śmiertelniczki i udały się do samego boga mórz, Posejdona, by żądać satysfakcji. Posejdon dał się przekonać ślicznym pannom i nie dość, że sprowadził na Etiopię powódź, to jeszcze wysłał tam potwora morskiego, Cetusa, który pustoszył ziemie Etiopów. Król Cefeusz była załamany. Kraj dotknięty klęską żywiołową pogrążony był w rozpaczy, coraz więcej mieszkańców padało bowiem ofiarą żarłoczności strasznego monstrum. Bezradny król zwrócił się o pomoc do wyroczni Ammona, która dała mu wskazówkę, co powinien uczynić, by uratować kraj. Cefeusz nie mógł się pogodzić z faktem, że jedynym sposobem, by ocalić mieszkańców Etiopii jest złożenie w ofierze pięknej córki pary królewskiej, Andromedy. W końcu jednak dał się przekonać, że to jedyna metoda pozbycia się potwora. Andromeda została przykuta do skały łańcuchami i przerażona czekała na nieuchronną śmierć w paszczy bestii.
Tymczasem Perseusz zabiwszy Meduzę przelatywał nad krainą Etiopów na grzbiecie skrzydlatego konia, Pegaza. Zobaczył z góry piękną córkę Cefeusza i z miejsca się w niej zakochał. Zawitał zatem do pogrążonego w smutku króla i obiecał mu uwolnić lud Etiopów od krwiożerczego węża za cenę ręki Andromedy. Walka Perseusza z potworem została dokładnie opisana przez Owidiusza w Metamorfozach, być może na podstawie zaginionej tragedii Eurypidesa pod tytułem Andromeda. Perseusz zaatakował bestię z tyłu i wbił jej miecz w kark, następnie ciął bezlitośnie każdy kawałek jej ciała wynurzający się z wody. W końcu wycieńczone monstrum wykrwawiło się, a Perseusz mógł uwolnić Andromedę z okowów. Wdzięczna królewna pokochała wyzwoliciela od pierwszego wejrzenia i młodzi szybko wzięli ślub. Mieszkali jakiś czas w Etiopii, a następnie udali się w strony Perseusza do Serifos.
Kto wysłał potwora morskiego, by zaatakował kraj Etiopów?
- Nereidy
- Zeus
- Posejdon
Zdecyduj, czy zdania na temat Andromedy i innych bohaterów mitu są prawdziwe.
- Andromeda była córką Kasjopei i Cefeusza.
- Perseusz zakochał się w Andromedzie, gdy przelatywał nad Etiopią i ujrzał ją przykutą do skały.
- Posejdon uważał, że Kasjopeja jest piękniejsza od nereid.
- Perseusz odciął głowę potworowi morskiemu.
- Atena umieściła na niebie jako gwiazdozbiory wszystkich bohaterów mitu o Andromedzie oprócz potwora morskiego Cetusa.
- Perseusz zadał potworowi wiele ciosów mieczem, aż ten się wykrwawił.
Dziwy niebieskie
Gdy Grek spojrzał na niebo wyiskrzone gwiazdami, jeśli nie był uczonym, nie myślał o astronomii, lecz widział wiele rzeczy dziwnych: historie bogów i bohaterów wyhaftowane tymi migotliwymi światełkami, które Noc, milcząca bogini, wysypuje z zanadrza swej czarnej szaty. Gwiazdy bowiem były pochodzenia boskiego. Przysięgano na nie i wzywano je na świadectwo w ważnych sporach. Każda gwiazda była niegdyś bogiem lub boginką – śliczne potomstwo jednego z tytanów, Astrajosa. Lecz zbuntowawszy się przeciwko Zeusowi uległy te bóstwa przeraźliwej mocy jego piorunów i zdruzgotane rozsypały się po firmamencie pyłem świetlistym. Liczba gwiazd wzrastała, gdyż wola bogów umieszczała w ich gronie rozmaitych bohaterów, nimfy, a nawet przedmioty martwe.[…] Oto Kasjopea, rozkrzyżowała ręce jakby w rozpaczy o córkę Andromedę, która tuż obok świeci jasno, jak wówczas, kiedy przykuta do ciemnej skały leżała nad brzegiem morza czekając w trwodze na smoka, co ją miał pożreć. Nad nią pomyka w przestrzeni Wszechświata koń skrzydlaty, Pegaz, a świetlany bohater Perseusz biegnie na ratunek Andromedy. […]
Źródło:Źródło:
Słowniki
Słownik pojęć
gwiazdozbiór nieba północnego; w Polsce widoczny latem, jesienią i zimą; zawiera galaktykę spiralną zwaną Wielką Mgławicą Andromedy, będącą najodleglejszym zbiorowiskiem materii widocznym gołym okiem, a także najbliższą galaktyką.
konstelacja nieba północnego, widoczna w Polsce przez cały rok; od zmiennej fizycznie gwiazdy delta Cefeusza cały typ takich gwiazd nazwano cefeidami.
wieloryb (łac. Cetus), rozległy gwiazdozbiór równikowy.
gwiazdozbiór nieba północnego, w Polsce widoczny cały rok; najjaśniejsza gwiazda, Shedir, wraz z 4 jasnymi gwiazdami tworzy charakterystyczny układ w kształcie litery W.
rój meteorów związanych z kometą Swifta–Tuttle’a, z kulminacją 12 siernia, nazywana Nocą Perseidów lub Nocą Spadających Gwiazd.
konstelacja nieba północnego widziana w Polsce (prócz wiosny) z pierwszą znaną gwiazdą zaćmieniową Algol.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Luigi Miraglia, Fabulae Syrae – Graecorum Romanorumque fabulae ad usum discipulorum Latine narratae. Rzym: Vivarium Novum, 2010, Andromeda s. 99, w. 72 – 93
Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Wydawnictwo Puls 1992, s. 87 - 90.
Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978.
Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1997.
Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa, 2003.
Oryginalna azetka; Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016.