RXrUPGkxsrMJB1

Coniunctivus w zdaniach głównych

Ważne daty

IV w. p.n.e. – Powstanie apulijskiego lekytu z wizerunkiem Erosa

I w. n.e. – Powstanie pompejańskiego fresku przedstawiającego EneaszaEneaszEneasza i DydonęDydonaDydonę

III w. n.e. – Powstanie rzymskiej mozaiki przedstawiającej EchoEchoEcho i Narcyza

III‑IV w. n.e. – Powstanie rzymskiej mozaiki przedstawiającej AriadnęAriadnaAriadnę i TezeuszaTezeuszTezeusza

1787 – Powstanie rzeźby Antonia Canovy Amor i Psyche

1757‑1822 – lata życia Antonia Canovy

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1OkEt9Zs74gf1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1.zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
h) formy strony czynnej i biernej czasowników regularnych koniugacji I – IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi),
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
h) odmienia czasowniki regularne koniugacji I–IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz tworzy formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi).

Nauczysz się

rozpoznawać następujące funkcje koniunktiwu w zdaniu głównym: coniunctivus potentialis, irrealis, dubitativus;

stosować następujące funkcje koniunktiwu w zdaniu głównym: coniunctivus potentialis, irrealis, dubitativus;

interpretować mity o nieszczęśliwym zakochaniu znane z tradycji rzymskiej;

interpretować rzeźbę Antonia Canovyma3e850664d0627a6_0000000000006Antonia Canovy Amor i Psyche.

ma3e850664d0627a6_0000000000006

Coniunctivus

Coniunctivus w zdaniach głównych oznacza czynność nierzeczywistą, a stosunek mówiącego do tej czynności zależy od tego, jaka funkcja koniunktiwu została użyta. W tej funkcji znaczeniowej coniunctivus wyraża przede wszystkim:

  1. Postawę woli: życzenie, rozkaz, zakaz lub zachętę.

  2. Postawę rozumu: przypuszczenie, możliwość, powątpiewanie.

Omówimy dziś te spośród postaci koniunktiwu w zdaniach głównych, które wyrażają postawę rozumu.

W jej obrębie wyróżniamy następujące funkcje trybu coniunctivus w zdaniach głównych:

Coniunctivus potentialis

Coniunctivus potentialis wyraża czynność uważaną przez mówiącego za możliwą. Używa się przeczenia non. Występuje on w następujących postaciach:

  • Z koniunktiwem praesentis dla teraźniejszości. Często ten coniunctivus występuje w pytaniach retorycznych.
    Przykład: Quis fallere possit amantem?ma3e850664d0627a6_0000000000008Quis fallere possit amantem? (Vergilius)

  • Z koniunktiwem imperfecti dla wyrażeń ogólnych, często w drugiej osobie singularis. Mimo tej formy najlepiej tłumaczyć je nieosobowo.
    Przykład: Non discerneres proximos, alienos, virorum feminarumque planctus!ma3e850664d0627a6_0000000000007Non discerneres proximos, alienos, virorum feminarumque planctus!

  • Z koniunktiwem perfecti dla czynności przeszłej.
    Przykład: Quis hoc credidĕrit?ma3e850664d0627a6_0000000000009Quis hoc credidĕrit?

Coniunctivus dubitativus (zwany też deliberativus)

Coniunctivus dubitativus wyraża powątpiewanie i niepewność oraz zastanowienie. Używa się przeczenia non. Występuje w zdaniach pytających w następujących postaciach:

  • Z koniunktiwem praesentis dla teraźniejszości.
    Przykład: Quid agam?ma3e850664d0627a6_0000000000010Quid agam?

  • Z koniunktiwem imperfecti dla przeszłości.
    Przykład: Quid dicerem?ma3e850664d0627a6_0000000000011Quid dicerem?

Coniunctivus irrealis

Coniunctivus irrealis wyraża czynność niezgodną, wedle mówiącego, z rzeczywistością. Używa się przeczenia non. Występuje w następujących postaciach:

  • Z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości.
    Przykład: Vita sine amicis tristis esset.ma3e850664d0627a6_0000000000012Vita sine amicis tristis esset.

  • Z koniunktiwem plusquamperfecti dla przeszłości.
    Przykład: Quis putavisset Troianos venturos ad litus Italiae?ma3e850664d0627a6_0000000000013Quis putavisset Troianos venturos ad litus Italiae?
    Uczeń może po najechaniu kursorem wyświetlić tłumaczenie:

ma3e850664d0627a6_0000000000007
ma3e850664d0627a6_0000000000008
ma3e850664d0627a6_0000000000009
ma3e850664d0627a6_0000000000010
ma3e850664d0627a6_0000000000011
ma3e850664d0627a6_0000000000012
ma3e850664d0627a6_0000000000013

Zadania

R18FjZJvTh4rE
Ćwiczenie 1
Do łacińskich nazw funkcji znaczeniowych koniunktiwu dobierz poprawne opisy. Coniunctivus ten wyraża wątpliwość, powątpiewanie. Możliwe odpowiedzi: 1. dubitativus, 2. irrealis, 3. potentialis Coniunctivus ten wyraża możliwość. Możliwe odpowiedzi: 1. dubitativus, 2. irrealis, 3. potentialis Coniunctivus ten używany jest do wyrażenia czynności, uważanej przez mówiącego za niezgodną z rzeczywistością. Możliwe odpowiedzi: 1. dubitativus, 2. irrealis, 3. potentialis

Do łacińskich nazw funkcji znaczeniowych koniunktiwu dobierz poprawne opisy.

potentialis, dubitativus, irrealis

Coniunctivus ten wyraża wątpliwość, powątpiewanie.  
Coniunctivus ten wyraża możliwość.  
Coniunctivus ten używany jest do wyrażenia czynności, uważanej przez mówiącego za niezgodną z rzeczywistością.  
R1ZNBHeFuzxJR
Ćwiczenie 2
Przeczytaj podane niżej łacińskie zdania i dobierz do każdego z nich poprawny opis użytych w nich koniunktiwów w funkcji znaczeniowej. Quis hoc fecerit! Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis. Annus sine vere tristissimus esset. Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis. Quid facias? Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis. Quis librum eius legere possit? Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis.

Przeczytaj podane niżej łacińskie zdania i dobierz do każdego z nich poprawny opis użytych w nich koniunktiwów w funkcji znaczeniowej.

coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości., coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis., coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości., coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti.

Quis hoc fecerit!  
Annus sine vere tristissimus esset.  
Quid facias?  
Quis librum eius legere possit?  
RRwXSs4XnClok1
Film pod tytułem „Funkcje koniunktiwu w zdaniach głównych: część 2”. Film przedstawia pokaz slajdów opatrzonych następującym opisem: 1. Omnia vincit Amor, miłość wszystko zwycięża, a może Amor wszystko zwycięża? Amor, skrzydlaty syn Wenus, jest w mitologii bogiem zakochania i miłosnych pożądań. Jego łuk i strzały nieraz sprowadzały kłopoty na mitycznych bohaterów, bogów, a nawet na samą matkę Amora, boginię miłości. Amor potrafił uszczęśliwiać ludzi i bogów, ale także sprowadzać na nich troski, zmartwienia i nieszczęścia. 2. Quis fallere possit amantem? Kto zdołałby oszukać zakochaną? Królowa Kartaginy Dydona, przedstawiona tu na rzymskim fresku z I wieku n.e., z pewnością nie dała się oszukać. Od razu wiedziała, że jej ukochany Eneasz, choć się do tego nie przyznaje, zamierza ją porzucić. Nie pocieszało jej, że robi to na rozkaz bogów. Sprawa skończyła się tragicznie: Dydona popełniła samobójstwo, a rzucona przez nią klątwa spowodowała, wedle tradycji mitycznej, wieczną nienawiść między Kartagińczykami a Rzymianami. 3. Quis hoc crediderit? Któżby w to uwierzył? Tezeusz pozostawił Ariadnę samotną na wyspie Naksos i odpłynął po cichu, gdy ona spała! Córka Minosa, królewna kreteńska Ariadna zakochała się w ateńskim herosie i pomogła mu pokonać swego przyrodniego brata Minotaura. Uciekła z nim z Krety i udała się do w drogę do jego ojczyzny. Po drodze jednak Tezeusz zmienił zdanie – mitografowie nie byli pewni, dlaczego – i odpłynął sam. Ariadnę pocieszył bóg Dionizos, który przybył na Naksos i zakochawszy się w Ariadnie, wziął ją za żonę. 4. Vita sine amore tristis esset. Smutne byłoby życie bez miłości. W takim smutku upływało życie nimfy Echo: nieszczęśliwie zakochana w pięknym i zarozumiałym Narcyzie, nie mogła zyskać jego wzajemności. Z rozpaczy wychudła, zmarniała, aż w końcu pozostał po niej tylko samotny głos…
RBw4fPQ4NeztL
Ćwiczenie 3
Na podstawie zdobytej wiedzy, ułóż pytanie na kartkówkę.

Kto towarzyszy zakochanej Dydonie na pompejańskim fresku?

  • Tezeusz
  • Narcyz
  • Eneasz
RskgyVlnOxKQH
Ćwiczenie 4
Przetłumacz następujące zdania: Non discerneres proximos, alienos, virorum feminarumque planctus!

Kim jest postać przedstawiona na ilustracji?

  • Eros
  • Dionizos
  • Eneasz
RAWXOgUf0qzzo
Ćwiczenie 5
Do poniższych zdań dobierz formy koniunktiwu od podanych czasowników, tak żeby otrzymać zdania poprawne gramatycznie. Ego vix hoc 1. crediderim, 2. fecit, 3. essent, 4. credidit, 5. credideris, 6. facias, 7. esset, 8. sint, 9. faciant.
Sed quid tu 1. crediderim, 2. fecit, 3. essent, 4. credidit, 5. credideris, 6. facias, 7. esset, 8. sint, 9. faciant, Marce Tulli?!
Quid vita sine doctrina 1. crediderim, 2. fecit, 3. essent, 4. credidit, 5. credideris, 6. facias, 7. esset, 8. sint, 9. faciant?

Do poniższych zdań dobierz formy koniunktiwu od podanych czasowników, tak żeby otrzymać zdania poprawne gramatycznie.

facias, credideris, credidit, crediderim, sint, esset, faciant, essent, fecit

Ego vix hoc tu uzupełnij .....................
Sed quid tu tu uzupełnij ...................., Marce Tulli?!
Quid vita sine doctrina tu uzupełnij ....................?

Rji2SPulFPxan1
Prezentacja 3D przedstawia rzeźbę Antonio Canovy pod tytułem Amor i Psyche. Ukazuje ona dwoje kochanków w trakcie pocałunku. Dodatkowo pojawia się informacja: 1. W roku 1787 wybitny włoski rzeźbiarz doby neoklasycyzmu, Antonio Canova – tu widzimy go na olejnym autoportrecie z roku 1792 – rozpoczął pracę nad jednym z tych dzieł, które szczególnie rozsławiły jego imię. Po temat sięgnął do rzymskiego romansu z II w. n.e.: Metamorfozy albo złoty osioł Apulejusza. To w tym dziele zawarta jest opowieść o miłości Amora i Psyche. Historia ta, o baśniowym charakterze, była inspiracją dla wielu twórców różnych epok. 2. Canova ukazał swoich bohaterów w momencie, kiedy pocałunek Amora budzi Psyche z powrotem do życia. Przebudzona dziewczyna wyciąga ręce ku podtrzymującemu ją ukochanemu. Skrzydlaty bóg miłości pochyla się nad ukochaną, którą właśnie obudził z podobnego do śmierci snu. Sprawczynią swego nieszczęścia była sama Psyche: wiedziona ciekawością otwarła należące do bogini zmarłych, Persefony, naczynie. Bogini zakazała jej ruszać tego przedmiotu, ale ciekawość wygrała. Psyche nie miała pojęcia, że w środku znajduje się ciemność znad podziemnej rzeki Styks i wieczny sen…. Mistrzostwo Canovy wyraża się tutaj nie tylko w subtelnie oddających uczucie kochanków pozach i gestach, ale także w sposobie oddania kontrastowych faktur i powierzchni: szat Psyche i jej nagiego ciała, skrzydeł Amora, kamienia, na którym śpi dziewczyna. Canova wykonał kilka egzemplarzy tego dzieła. Jedna z kopii znajduje się dzisiaj w paryskim Luwrze, a inna – w Ermitażu w Petersburgu.
Prezentacja 3D pt. „Amor i Psyche”
RUlWvqqxrsGYP
Ćwiczenie 6
Przetłumacz i zapisz podane łacińskie zdania po polsku. Quo me vertam? 1. Cóż mogą zrobić prawa tam, gdzie rządzą wyłącznie pieniądze?, 2. Dokąd mam się zwrócić?, 3. Nikogo nie można pospiesznie oskarżać.
Quid faciant leges, ubi sola pecunia regnat? 1. Cóż mogą zrobić prawa tam, gdzie rządzą wyłącznie pieniądze?, 2. Dokąd mam się zwrócić?, 3. Nikogo nie można pospiesznie oskarżać.
Neminem cito accusaveris. 1. Cóż mogą zrobić prawa tam, gdzie rządzą wyłącznie pieniądze?, 2. Dokąd mam się zwrócić?, 3. Nikogo nie można pospiesznie oskarżać.

Przetłumacz i zapisz podane łacińskie zdania po polsku.

Dokąd mam się zwrócić?, Nikogo nie można pospiesznie oskarżać., Cóż mogą zrobić prawa tam, gdzie rządzą wyłącznie pieniądze?

Quo me vertam? ..........................................................................................................................................
Quid faciant leges, ubi sola pecunia regnat? ..........................................................................................................................................
Neminem cito accusaveris. ..........................................................................................................................................

RRqysqxwBvQ75
Ćwiczenie 7
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Amor jest synem Wenus. 2. Dydona porzuciła Eneasza. 3. Echo zakochała się w Narcyzie, ale on nią wzgardził. 4. Ariadna uciekła od Tezeusza i ukryła się na wyspie Naksos. 5. Dionizos ożenił się z porzuconą nimfą Echo.

Zaznacz zdania prawdziwe.

  • Amor jest synem Wenus.
  • Dydona porzuciła Eneasza.
  • Echo zakochała się w Narcyzie, ale on nią wzgardził.
  • Ariadna uciekła od Tezeusza i ukryła się na wyspie Naksos.
  • Dionizos ożenił się z porzuconą nimfą Echo.
Polecenie 1

Napisz wypracowanie po polsku na temat wyrażony łacińskim cytatem z Eneidy Wergiliusza: Quis fallere possit amantem?

R1Fozk4osF1Zc
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słowniki

Słownik pojęć

Ariadna
Ariadna

córka Minosa, królewna kreteńska, porzucona przez Tezeusza na wyspie Naksos.

Dydona
Dydona

mityczna królowa Kartaginy.

Echo
Echo

nimfa, nieszczęśliwie zakochana w Narcyzie; utraciła ciało i pozostał po niej tylko głos.

Eneasz
Eneasz

ukochany Dydony, syn Wenus i Trojańczyka Anchizesa, przodek Rzymian.

Tezeusz
Tezeusz

syn Egeusza, heros, a później król ateński, pogromca Minotaura.

Słownik lacińsko‑polski

R1CKaLrlBTFBz1
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

RVNwo61taPplh1
Ilustracja przedstawia fresk „Dydony i Eneasza”, na którym znajduje się przytulająca para. Kobieta i mężczyzna są do siebie przytuleni, wyraz twarzy mają zadowolony. Po prawej stronie znajduje się mężczyzna, który stoi i wpatruje się w parę.
Autor nieznany, „Dydona i Eneasz”, fresk, 10 – 45 r., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, wikimedia.org, CC BY 3.0
R9WBtvdNh8Ckw1
Ilustracja przedstawia uskrzydlonego, nagiego Erosa trzymającego wieniec. Bóstwo siedzi na czarnej bryle i w ręce trzyma wieniec.
Autor nieznany, „Eros trzymający wieniec”, 350r. p.n.e., Muzeum w Bostonie, Massachusetts, USA, theoi.com, CC BY 3.0
RCNlJ7zTRsROa1
Ilustracja przedstawia mozaikę pod tytułem Narcyza i Echo. W centrum siedzi mężczyzna na kamieniu. Po jego prawej ręce znajduje się stojąca kobieta. W tle widoczny jest mały chłopiec ze skrzydłami i łukiem w ręku.
Autor nieznany,„Echo i Narcyz”, 10 r. p.n.e.-45 r. n.e., mozaika z Pompejów, Włochy, theoi.com, CC BY 3.0
RhMsme9NOmawd1
Ilustracja przedstawia mozaikę pod tytułem Maron, Dionizos i Ariadna. Kobieta leży na leżance z podpartą lewą ręką o głowę. Dwaj mężczyźni stoją przy niej. Jeden ma w ręce kule, drugi oszczep.
Autor nieznany, „Maron, Dionizos i Ariadna”, mozaika pochodząca prawdopodobnie z Syrii, III-IV w n.e., theoi.com, CC BY 3.0

Bibliografia

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.