IV w. p.n.e. – Powstanie apulijskiego lekytu z wizerunkiem Erosa
I w. n.e. – Powstanie pompejańskiego fresku przedstawiającego EneaszaEneaszEneasza i DydonęDydonaDydonę
III w. n.e. – Powstanie rzymskiej mozaiki przedstawiającej EchoEchoEcho i Narcyza
III‑IV w. n.e. – Powstanie rzymskiej mozaiki przedstawiającej AriadnęAriadnaAriadnę i TezeuszaTezeuszTezeusza
1787 – Powstanie rzeźby Antonia Canovy Amor i Psyche
1757‑1822 – lata życia Antonia Canovy
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1OkEt9Zs74gf1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń: 1.zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego: h) formy strony czynnej i biernej czasowników regularnych koniugacji I – IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi), 8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii: h) odmienia czasowniki regularne koniugacji I–IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz tworzy formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi).
Nauczysz się
rozpoznawać następujące funkcje koniunktiwu w zdaniu głównym: coniunctivus potentialis, irrealis, dubitativus;
stosować następujące funkcje koniunktiwu w zdaniu głównym: coniunctivus potentialis, irrealis, dubitativus;
interpretować mity o nieszczęśliwym zakochaniu znane z tradycji rzymskiej;
interpretować rzeźbę Antonia Canovyma3e850664d0627a6_0000000000006Antonia CanovyAmor i Psyche.
ma3e850664d0627a6_0000000000006
Antonio Canova (1757–1822) Wybitny włoski rzeźbiarz okresu neoklasycyzmu.
Coniunctivus
Coniunctivus w zdaniach głównych oznacza czynność nierzeczywistą, a stosunek mówiącego do tej czynności zależy od tego, jaka funkcja koniunktiwu została użyta. W tej funkcji znaczeniowej coniunctivus wyraża przede wszystkim:
Postawę woli: życzenie, rozkaz, zakaz lub zachętę.
Omówimy dziś te spośród postaci koniunktiwu w zdaniach głównych, które wyrażają postawę rozumu.
W jej obrębie wyróżniamy następujące funkcje trybu coniunctivus w zdaniach głównych:
Coniunctivus potentialis
Coniunctivus potentialis wyraża czynność uważaną przez mówiącego za możliwą. Używa się przeczenia non. Występuje on w następujących postaciach:
Z koniunktiwem praesentis dla teraźniejszości. Często ten coniunctivus występuje w pytaniach retorycznych. Przykład: Quis fallere possit amantem?ma3e850664d0627a6_0000000000008Quis fallere possit amantem? (Vergilius)
Z koniunktiwem imperfecti dla wyrażeń ogólnych, często w drugiej osobie singularis. Mimo tej formy najlepiej tłumaczyć je nieosobowo. Przykład: Non discerneres proximos, alienos, virorum feminarumque planctus!ma3e850664d0627a6_0000000000007Non discerneres proximos, alienos, virorum feminarumque planctus!
Z koniunktiwem perfecti dla czynności przeszłej. Przykład: Quis hoc credidĕrit?ma3e850664d0627a6_0000000000009Quis hoc credidĕrit?
Coniunctivus dubitativus (zwany też deliberativus)
Coniunctivus dubitativus wyraża powątpiewanie i niepewność oraz zastanowienie. Używa się przeczenia non. Występuje w zdaniach pytających w następujących postaciach:
Z koniunktiwem praesentis dla teraźniejszości. Przykład: Quid agam?ma3e850664d0627a6_0000000000010Quid agam?
Z koniunktiwem imperfecti dla przeszłości. Przykład: Quid dicerem?ma3e850664d0627a6_0000000000011Quid dicerem?
Coniunctivus irrealis
Coniunctivus irrealis wyraża czynność niezgodną, wedle mówiącego, z rzeczywistością. Używa się przeczenia non. Występuje w następujących postaciach:
Z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. Przykład: Vita sine amicis tristis esset.ma3e850664d0627a6_0000000000012Vita sine amicis tristis esset.
Z koniunktiwem plusquamperfecti dla przeszłości. Przykład: Quis putavisset Troianos venturos ad litus Italiae?ma3e850664d0627a6_0000000000013Quis putavisset Troianos venturos ad litus Italiae? Uczeń może po najechaniu kursorem wyświetlić tłumaczenie:
ma3e850664d0627a6_0000000000007
I nie dałoby się odróżnić krewnych, obcych, płaczów kobiet i mężczyzn.
ma3e850664d0627a6_0000000000008
Kto by zdołał oszukać zakochanego/zakochaną?
ma3e850664d0627a6_0000000000009
Któżby w to uwierzył?
ma3e850664d0627a6_0000000000010
Co mam zrobić?
ma3e850664d0627a6_0000000000011
Co miałem/-am powiedzieć?
ma3e850664d0627a6_0000000000012
Życie bez przyjaciół byłoby smutne.
ma3e850664d0627a6_0000000000013
Kto mógłby sądzić, że Trojanie przybędą do brzegu Italii?
Zadania
R18FjZJvTh4rE
Ćwiczenie 1
Do łacińskich nazw funkcji znaczeniowych koniunktiwu dobierz poprawne opisy. Coniunctivus ten wyraża wątpliwość, powątpiewanie. Możliwe odpowiedzi: 1. dubitativus, 2. irrealis, 3. potentialis Coniunctivus ten wyraża możliwość. Możliwe odpowiedzi: 1. dubitativus, 2. irrealis, 3. potentialis Coniunctivus ten używany jest do wyrażenia czynności, uważanej przez mówiącego za niezgodną z rzeczywistością. Możliwe odpowiedzi: 1. dubitativus, 2. irrealis, 3. potentialis
Do łacińskich nazw funkcji znaczeniowych koniunktiwu dobierz poprawne opisy. Coniunctivus ten wyraża wątpliwość, powątpiewanie. Możliwe odpowiedzi: 1. dubitativus, 2. irrealis, 3. potentialis Coniunctivus ten wyraża możliwość. Możliwe odpowiedzi: 1. dubitativus, 2. irrealis, 3. potentialis Coniunctivus ten używany jest do wyrażenia czynności, uważanej przez mówiącego za niezgodną z rzeczywistością. Możliwe odpowiedzi: 1. dubitativus, 2. irrealis, 3. potentialis
Do łacińskich nazw funkcji znaczeniowych koniunktiwu dobierz poprawne opisy.
potentialis, dubitativus, irrealis
Coniunctivus ten wyraża wątpliwość, powątpiewanie.
Coniunctivus ten wyraża możliwość.
Coniunctivus ten używany jest do wyrażenia czynności, uważanej przez mówiącego za niezgodną z rzeczywistością.
R1ZNBHeFuzxJR
Ćwiczenie 2
Przeczytaj podane niżej łacińskie zdania i dobierz do każdego z nich poprawny opis użytych w nich koniunktiwów w funkcji znaczeniowej. Quis hoc fecerit! Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis. Annus sine vere tristissimus esset. Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis. Quid facias? Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis. Quis librum eius legere possit? Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis.
Przeczytaj podane niżej łacińskie zdania i dobierz do każdego z nich poprawny opis użytych w nich koniunktiwów w funkcji znaczeniowej. Quis hoc fecerit! Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis. Annus sine vere tristissimus esset. Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis. Quid facias? Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis. Quis librum eius legere possit? Możliwe odpowiedzi: 1. coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości. 2. coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości. 3. coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti. 4. coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis.
Przeczytaj podane niżej łacińskie zdania i dobierz do każdego z nich poprawny opis użytych w nich koniunktiwów w funkcji znaczeniowej.
coniunctivus irrealis, z koniunktiwem imperfecti dla teraźniejszości., coniunctivus potentialis dla czynności teraźniejszej, z koniunktiwem praesentis., coniunctivus dubitativus, dla teraźniejszości., coniunctivus potentialis dla czynności przeszłej, z koniunktiwem perfecti.
Quis hoc fecerit!
Annus sine vere tristissimus esset.
Quid facias?
Quis librum eius legere possit?
RRwXSs4XnClok1
RBw4fPQ4NeztL
Ćwiczenie 3
RskgyVlnOxKQH
Ćwiczenie 4
RAWXOgUf0qzzo
Ćwiczenie 5
Rji2SPulFPxan1
RUlWvqqxrsGYP
Ćwiczenie 6
RRqysqxwBvQ75
Ćwiczenie 7
Polecenie 1
Napisz wypracowanie po polsku na temat wyrażony łacińskim cytatem z Eneidy Wergiliusza: Quis fallere possit amantem?
R1Fozk4osF1Zc
Słowniki
Słownik pojęć
Ariadna
Ariadna
córka Minosa, królewna kreteńska, porzucona przez Tezeusza na wyspie Naksos.
Dydona
Dydona
mityczna królowa Kartaginy.
Echo
Echo
nimfa, nieszczęśliwie zakochana w Narcyzie; utraciła ciało i pozostał po niej tylko głos.
Eneasz
Eneasz
ukochany Dydony, syn Wenus i Trojańczyka Anchizesa, przodek Rzymian.
Tezeusz
Tezeusz
syn Egeusza, heros, a później król ateński, pogromca Minotaura.
Słownik lacińsko‑polski
R1CKaLrlBTFBz1
Galeria dzieł sztuki
RVNwo61taPplh1
R9WBtvdNh8Ckw1
RCNlJ7zTRsROa1
RhMsme9NOmawd1
Bibliografia
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.