Ważne daty
ok. 572‑497 p.n.e. – lata życia PitagorasaPitagorasa
529 p.n.e. – założenie szkoły przez Pitagorasa (tzw. szkoła pitagorejczykówpitagorejczyków)
ok. 470‑399 p.n.e. – lata życia SokratesaSokratesa
ok. 413‑323 r. p.n.e. – lata życia Diogenesa z SynopyDiogenesa z Synopy
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
1) szyk zdania łacińskiego;
2) strukturę składniową zdania w stronie czynnej i biernej;
3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu;
4. identyfikuje, z wykorzystaniem posiadanej wiedzy na temat gramatyki łacińskiej, formy podstawowe słów występujących w tłumaczonym tekście;
wskazywać formy morfologiczne, w tym formy trybu indicativus i coniunctivus różnych czasów;
tworzyć tłumaczenia na język polski zdanie łacińskie zawierające zasadę consecutio temporum;
opisywać antyczne źródła konkretnych zjawisk naszej cywilizacji i kultury.
Consecutio temporum – następstwo czasów
Orzeczenie zdania podrzędnego w języku łacińskim często występować będzie w koniunktiwie, zgodnie z zasadą następstwa czasów (cōnsecūtiō temporum). Forma koniunktiwu, która znajdzie się w zdaniu podrzędnym, zależna jest od czasu, w jakim czasie wyrażone jest zdanie główne (w jednym z tzw. czasów głównych, czy w czasie historycznym). Ważne jest również, jaki jest stosunek czynności zdania podrzędnego do czynności zdania głównego (może to być czynność równoczesna, wcześniejsza i późniejsza).
Jeżeli w zdaniu głównym znajduje się czas teraźniejszy lub przyszły, wówczas w zdaniu podrzędnym orzeczenie występuje w formie:
coniūnctīvus praesentis – dla czynności równoczesnej
coniūnctīvus perfectī – dla czynności wcześniejszej
participium futurī activī + sim, sis... – dla czynności późniejszej
Jeżeli w zdaniu głównym znajduje się czas przeszły (imperfectum lub perfectum), wówczas w zdaniu podrzędnym orzeczenie występuje w formie:
coniūnctīvus imperfectī – dla czynności równoczesnej
coniūnctīvus plusquamperfectī – dla czynności wcześniejszej
participium futurī activī + essem, esses... – dla czynności późniejszej
Podane powyżej informacje porównaj z tabelą:
zdania nadrzędne | zdanie podrzędne | ||
czynność równoczesna | czynność wcześniejsza | czynność późniejsza | |
czas teraźniejszy lub przyszły | coniūnctīvus praesentis | coniūnctīvus perfectī | -urus sim |
czasy przeszłe | coniūnctīvus imperfectī | coniūnctīvus plusquamperfectī | -urus essem |
Przykładowe zastosowanie następstwa czasów:
zdania nadrzędne | zdanie podrzędne | ||
czynność równoczesna | czynność wcześniejsza | czynność późniejsza | |
Magister rogat (rogābit) | quid faciās | quid fēcerīs | quid factūrus sīs |
Magister rogāvit / rogābat | quid facerēs | quid fēcissēs | factūrus essēs |
Przykłady zdań
Przetłumacz poniższe zdania z pomocą słownika. Ustal, czy czynność zdania podrzędnego jest równoczesna, wcześniejsza czy późniejsza względem zdania głównego.
1. Ratiō docet, quid faciendum fugiendumque sit.
2. Nōn dubitō, quīn magnam vim semper habuerit ōrātiō.
3. Oblītus sum (=nescio), quid initiō dīxerim.
4. Pȳthagorēī, quid quoque diē dīxissent, audīvissent, ēgissent, commemorābant vesperī.
5. Quaerere solēbat Sōcratēs, quid bonum malumve esset.
OdpowiedźOdpowiedź
Tłumaczenie tekstu
Diogenēs Cynicus prōicī sē iussit inhumātum. Amīcī philosophī illum rogāvērunt, an bēstiās ferās nōn timēret. Quibus Diogenēs: „bacillum prope mē pōnētis, ut bēstiās abigere possim”. Tum amīcī: „Quōmodo bēstiās abigere poteris? Nihil enim sentiēs”. „Quid igitur - inquit philosophus - mihi obērunt nihil sentientī?”
Aliquandō Diogenem interrogāvit vir quīdam, quōmodo posset pūnīre virum malum, inimīcum suum. „Inimīcus tuus graviter pūniētur - inquit Diogenēs - sī tē ipsum probum et honestum virum praestiterīs”.
Źródło: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998, str. 128.
TłumaczenieTłumaczenie
Zadania
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami:
Zwykł dociekać, co jest dobre lub złe., Wieczorem przypominają sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili., Wieczorem przypominali sobie co każdego dnia powiedzieli, usłyszeli i zrobili., Ma zwyczaj dociekać, co jest dobre i złe.
Quaerere solēbat, quid bonum malumve esset. | |
Quid quoque diē dīxissent, audīvissent, ēgissent, commemorābant vesperī. | |
Quaerere solet, quid bonum malumve sit. | |
Quid quoque diē dīxerint, audīverint, ēgerint, commemorant vesperī. |
Przeciagnij pasujące elementy z dolnej sekcji do górnej.
dīxerint, audīverint, sit, esset, ēgissent, ēgerint, audīssent, dīxissent
coniūnctīvus praesentis | |
---|---|
coniūnctīvus imperfectī | |
coniūnctīvus perfectī | |
coniūnctīvus plusquamperfectī |
Słowniki
Słownik pojęć
grecki filozof, matematyk i mistyk, założyciel szkoły filozoficznej, która stanowiła jednocześnie grupę religijną. Znany z przypisywanego mu twierdzenia matematycznego.
grupa wyznawców Pitagorasa i jego uczniów. Pitagorejczycy mieli duży wpływ na rozwój nauk przyrodniczych oraz na nauki późniejszych filozofów (m.in. Platona).
filozof grecki, jeden z najsłynniejszych w całych dziejach filozofii; jego uczniami byli m.in. Platon i Ksenofont. Głoszone przez niego idee spotkały się z niechęcią ze strony wielu Ateńczyków. Został oskarżony o deprawowanie młodzieży i skazany na śmierć.
grecki filozof, przedstawiciel szkoły cyników i uczeń Antystenesa. Był nauczycielem Kratesa z Teb. Słynął z radykalnych poglądów i pogardy dla dóbr materialnych.
Słowniki
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
M. Dłuska, Władysław Strzelecki, Metryka grecka i łacińska, Wrocław 1959.
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998.