ok. 470‑399 p.n.e. – lata życia SokratesaSokratesSokratesa
ok. 435‑356 p.n.e. – lata życia Euklidesa z MegaryEuklides z MegaryEuklidesa z Megary
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RSQ0uJF2jNW13
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
1) szyk zdania łacińskiego;
2) strukturę składniową zdania w stronie czynnej i biernej;
3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu;
4. identyfikuje, z wykorzystaniem posiadanej wiedzy na temat gramatyki łacińskiej, formy podstawowe słów występujących w tłumaczonym tekście;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
18) potrafi w przypadku wyrazów wieloznacznych wybrać znaczenie odpowiednie dla kontekstu/tematyki tłumaczonego tekstu;
19) dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
Nauczysz się
wskazywać formy morfologiczne, w tym formy trybu indicativus i coniunctivus różnych czasów;
konstruować zdania zgodnie z zasadami następstwa czasów (cōnsecūtiō temporum);
tłumaczyć tekst O bystrości Euklidesa.
Consecutio temporum – utrwalenie wiadomości
Treścią poprzedniej lekcji było stosowanie tzw. następstwa czasów w języku łacińskim. Zgodnie z poznanymi już zasadami, orzeczenie zdania podrzędnego występuje najczęściej w formie koniunktiwu. Wybór właściwej formy koniunktiwu zależy od tego, jaki czas znajduje się w zdaniu nadrzędnym (czas główny lub historyczny) oraz jaki jest stosunek czynności wyrażonej w zdaniu podrzędnym względem czynności zdania nadrzędnego (czynność równoczesna, wcześniejsza późniejsza).
Ponownie porównaj podane powyżej informacje z tabelą:
zdania nadrzędne
zdanie podrzędne
czynność równoczesna
czynność wcześniejsza
czynność późniejsza
czas teraźniejszy lub przyszły (czasy główne)
coniūnctīvus praesentis
coniūnctīvus perfectī
-urus sim
czasy przeszłe (czasy historyczne)
coniūnctīvus imperfectī
coniūnctīvus plusquamperfectī
-urus essem
Przykładowe zastosowanie następstwa czasów:
zdania nadrzędne
zdanie podrzędne
czynność równoczesna
czynność wcześniejsza
czynność późniejsza
Magister rogat (rogābit)
Nauczyciel pyta (zapyta)
quid faciās
co robisz
quid fēcerīs
co robiłeś
quid factūrus sīs
co zrobisz
Magister rogāvit / rogābat
Nauczyciel zapytał (pytał)
quid facerēs
co robiłeś (wtedy)
quid fēcissēs
co (z)robiłeś (wcześniej)
factūrus essēs
co zrobisz
Uwagi dodatkowe do zasad następstwa czasów
Należy pamiętać, że orzeczenie w zdaniu nadrzędnym nie musi występować jedynie w trybie oznajmiającym (indicātīvus), ale również w trybie rozkazującym lub koniunktiwie.
Coniūnctīvus perfectī użyty dla wyrażenia zakazu lub możliwości, traktowany jest jako czas teraźniejszy. Przykład stanowi znany wers z wiersza Horacego:
RtsSQzYYm61LG1
Formy īnfīnītīvus hīstoricus traktujemy jak czas przeszły. Na przykład u Cezara:
Rq2jb0ClH8pCK1
Formy praesēns historicum traktujemy jako czas teraźniejszy lub przeszły:
Quod cum vidēret, quaerit, quae causa sit (esset). Gdy to zobaczył, (dosł.) pyta, jaka jest jest (była) przyczyna.
W niektórych sytuacjach czas koniunktiwu w zdaniach podrzędnych nie stosuje się do czasu orzeczenia zdania nadrzędnego, lecz do chwili mówienia. W takich sytuacjach zdanie podrzędne otrzymuje czas niezależny od zasady cōnsecūtiō temporum, czyli może to być coniūnctīvus praesentis lub perfectī, pomimo że orzeczenie zdania nadrzędnego stoi w czasie przeszłym. Taka sytuacja następuje często w zdaniach skutkowych, niekiedy w zdaniach pytających zależnych.
Do zasad cōnsecūtiō temporum nie stosuje się coniūnctīvus irreālis oraz coniuntīvus dubitātīvus dla przeszłości.
O bystrości Euklidesa
Athēniēnsēs dēcrētō cāverant, ut Megarēnsīs cīvīs, sī Athēnās vēnisset, morte pūnīrētur. Tum Euclīdēs Megarēnsis, quī ante id dēcrētum et Athēnīs esse et audīre Sōcratem cōnsuēverat, postquam id dēcrētum cognōvit, sub noctem, tunicā longā muliebrī vestītus et palliō versicolōre amictus Athēnās ad Sōcratem properābat, ut vel noctis aliquō tempore sermōnum eius fieret particeps, sub lūcem rūrsus mīlia passuum paulō amplius vīgintī, eādem veste tēctus, domum redībat.
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998, str. 178.
Ateńczycy na mocy prawa ustanowili, żeby obywatel Megary, który by przybył do Aten, był karany śmiercią. Wtedy to Euklides z Megary (który nim to zostało zarządzone, zwykł bywać w Atenach i słuchać Sokratesa), gdy się o tym zarządzeniu dowiedział, ubrany w długą damską szatę i okryty pstrym płaszczem, nocą udał się do Aten do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania choćby przez pewien czas w nocy. Za dnia zaś z powrotem wracał do domu (nieco ponad dwadzieścia tysięcy kroków) okryty tą samą szatą.
Tłumaczenie: Autor opracowania
Zadania
R2gvHU25cDlLi
Ćwiczenie 1
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami: Euclīdēs ad Sōcratem properābat, ut sermōnum eius fieret particeps. Możliwe odpowiedzi: 1. Ateńczycy prawnie ustanawiają, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 2. Euklides wybiera się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania., 3. Ateńczycy prawnie ustanowili, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 4. Euklides wybierał się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania. Athēniēnsēs dēcrētō cavent, ut Megarēnsīs cīvīs, morte pūniātur. Możliwe odpowiedzi: 1. Ateńczycy prawnie ustanawiają, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 2. Euklides wybiera się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania., 3. Ateńczycy prawnie ustanowili, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 4. Euklides wybierał się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania. Euclīdēs ad Sōcratem properat, ut sermōnum eius fīat particeps. Możliwe odpowiedzi: 1. Ateńczycy prawnie ustanawiają, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 2. Euklides wybiera się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania., 3. Ateńczycy prawnie ustanowili, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 4. Euklides wybierał się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania. Athēniēnsēs dēcrētō cāverant, ut Megarēnsīs cīvīs, morte pūnīrētur. Możliwe odpowiedzi: 1. Ateńczycy prawnie ustanawiają, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 2. Euklides wybiera się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania., 3. Ateńczycy prawnie ustanowili, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 4. Euklides wybierał się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania.
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami: Euclīdēs ad Sōcratem properābat, ut sermōnum eius fieret particeps. Możliwe odpowiedzi: 1. Ateńczycy prawnie ustanawiają, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 2. Euklides wybiera się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania., 3. Ateńczycy prawnie ustanowili, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 4. Euklides wybierał się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania. Athēniēnsēs dēcrētō cavent, ut Megarēnsīs cīvīs, morte pūniātur. Możliwe odpowiedzi: 1. Ateńczycy prawnie ustanawiają, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 2. Euklides wybiera się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania., 3. Ateńczycy prawnie ustanowili, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 4. Euklides wybierał się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania. Euclīdēs ad Sōcratem properat, ut sermōnum eius fīat particeps. Możliwe odpowiedzi: 1. Ateńczycy prawnie ustanawiają, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 2. Euklides wybiera się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania., 3. Ateńczycy prawnie ustanowili, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 4. Euklides wybierał się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania. Athēniēnsēs dēcrētō cāverant, ut Megarēnsīs cīvīs, morte pūnīrētur. Możliwe odpowiedzi: 1. Ateńczycy prawnie ustanawiają, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 2. Euklides wybiera się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania., 3. Ateńczycy prawnie ustanowili, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., 4. Euklides wybierał się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania.
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami:
Euklides wybiera się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania., Ateńczycy prawnie ustanowili, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., Ateńczycy prawnie ustanawiają, żeby obywatel Megary był karany śmiercią., Euklides wybierał się do Sokratesa, by być świadkiem jego nauczania.
Euclīdēs ad Sōcratem properābat, ut sermōnum eius fieret particeps.
Athēniēnsēs dēcrētō cavent, ut Megarēnsīs cīvīs, morte pūniātur.
Euclīdēs ad Sōcratem properat, ut sermōnum eius fīat particeps.
Athēniēnsēs dēcrētō cāverant, ut Megarēnsīs cīvīs, morte pūnīrētur.
RzGHgtt3uzJus
Ćwiczenie 2
Połącz w pary czasowniki z odpowiednim trybem. Tryb: coniūnctīvus praesentis Możliwe odpowiedzi: 1. fīat, 2. pūnīrētur. Tryb: coniūnctīvus imperfectī Możliwe odpowiedzi: 1. fīat, 2. pūnīrētur.
Połącz w pary czasowniki z odpowiednim trybem. Tryb: coniūnctīvus praesentis Możliwe odpowiedzi: 1. fīat, 2. pūnīrētur. Tryb: coniūnctīvus imperfectī Możliwe odpowiedzi: 1. fīat, 2. pūnīrētur.
Połącz w pary czasowniki z odpowiednim trybem
pūnīrētur, fīat
coniūnctīvus praesentis
coniūnctīvus imperfectī
R17CgGWLv9O4K
Ćwiczenie 3
Ustal, czy poniże zdania podrzędne są czynnością równoczesną, czy wcześniejszą. Czynność równoczesna Możliwe odpowiedzi: 1. Videāmus uter plūs scrībere possit. 2. Rogāvit ubi discipulus hoc didicisset. 3. Nunc sciō quid sit amor. 4. Nescīvimus cūr ācriter dīceret. 5. Rogābat dēnique cūr umquam fūgissent. Czynność wcześniejsza Możliwe odpowiedzi: 1. Videāmus uter plūs scrībere possit. 2. Rogāvit ubi discipulus hoc didicisset. 3. Nunc sciō quid sit amor. 4. Nescīvimus cūr ācriter dīceret. 5. Rogābat dēnique cūr umquam fūgissent.
Ustal, czy poniże zdania podrzędne są czynnością równoczesną, czy wcześniejszą. Czynność równoczesna Możliwe odpowiedzi: 1. Videāmus uter plūs scrībere possit. 2. Rogāvit ubi discipulus hoc didicisset. 3. Nunc sciō quid sit amor. 4. Nescīvimus cūr ācriter dīceret. 5. Rogābat dēnique cūr umquam fūgissent. Czynność wcześniejsza Możliwe odpowiedzi: 1. Videāmus uter plūs scrībere possit. 2. Rogāvit ubi discipulus hoc didicisset. 3. Nunc sciō quid sit amor. 4. Nescīvimus cūr ācriter dīceret. 5. Rogābat dēnique cūr umquam fūgissent.
Ustal, czy poniże zdania podrzędne są czynnością równoczesną, czy wcześniejszą.
Rogāvit ubi discipulus hoc didicisset., Videāmus uter plūs scrībere possit., Nescīvimus cūr ācriter dīceret., Nunc sciō quid sit amor., Rogābat dēnique cūr umquam fūgissent.
Czynność równoczesna
Czynność wcześniejsza
RQygkD8zJcVmd
Ćwiczenie 4
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami: Nunc sciō quid sit amor. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył. Rogāvit ubi discipulus hoc didicisset. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył. Nescīvimus cūr ācriter dīceret. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył. Videāmus uter plūs scrībere possit. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył. Rogābat dēnique cūr umquam fūgissent. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył.
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami: Nunc sciō quid sit amor. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył. Rogāvit ubi discipulus hoc didicisset. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył. Nescīvimus cūr ācriter dīceret. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył. Videāmus uter plūs scrībere possit. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył. Rogābat dēnique cūr umquam fūgissent. Możliwe odpowiedzi: 1. Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., 2. Teraz wiem, czym jest miłość., 3. Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., 4. Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., 5. Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył.
Połącz zdania łacińskie z odpowiednimi tłumaczeniami:
Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro., Teraz wiem, czym jest miłość., Zapytał wreszcie, czemu w ogóle uciekli., Zobaczmy, który potrafi napisać więcej., Zapytał gdzie uczeń się tego nauczył.
Nunc sciō quid sit amor.
Rogāvit ubi discipulus hoc didicisset.
Nescīvimus cūr ācriter dīceret.
Videāmus uter plūs scrībere possit.
Rogābat dēnique cūr umquam fūgissent.
R15LY02aOW6S4
Ćwiczenie 5
RP0dWYTihD1Ys
Ćwiczenie 6
RBexU0SRcw1Nv
Ćwiczenie 7
Słowniki
Słownik pojęć
Sokrates
Sokrates
filozof grecki, jeden z najsłynniejszych w całych dziejach filozofii; jego uczniami byli m.in. Platon i Ksenofont. Głoszone przez niego idee spotkały się z niechęcią ze strony wielu Ateńczyków. Został oskarżony o deprawowanie młodzieży i skazany na śmierć.
Euklides z Megary
Euklides z Megary
grecki filozof, uczeń Parmenidesa i Sokratesa. Należał do bliskich uczniów Sokratesa, miał być obecny przy jego śmierci, krytykował również nauczanie Platona. W późniejszym niejednokrotnie mylony z Euklidesem z Aleksandrii – matematykiem, żyjącym na przełomie IV i III w. p.n.e.
Słownik łacińsko‑polski
RXq6zJFqIy2SX1
Galeria dzieł sztuki
RLQoJmgZvHNQQ1
RBlAdKDzN35rd1
R186F0ATGlILM
Bibliografia
Słownik łacińsko‑polski, pod red. M. Plezia, t. 1‑5, Warszawa 1959‑1979.
J.Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1999.
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998