Cukry – sacharoza
Cukier puder, cukier wanilinowy, cukier biały czy cukier trzcinowy to substancje wykorzystywane do słodzenia napojów i potraw lub jako składnik deserów. Co łączy te wszystkie produkty?

definicję cukrów;
sposób klasyfikacji cukrów;
właściwości cukrów prostych.
jak zbudowana jest cząsteczka sacharozy;
badać i opisywać właściwości oraz zastosowanie sacharozy;
zapisywać równanie reakcji hydrolizy sacharozy.
1. Budowa sacharozy
CukierCukier, którego używamy każdego dnia, m.in. do słodzenia herbaty, był znany już w starożytności. Na skalę przemysłową otrzymywano go z trzciny cukrowej na Bliskim Wschodzie. Do Europy sprowadzili go Grecy w – wówczas wykorzystywano go w celach leczniczych. Dostawy do Europy znacznie się zwiększyły, gdy odkryto Amerykę, ponieważ założono tam plantacje trzciny cukrowej. Połowa to okres, kiedy rozpoczęto otrzymywanie cukru z buraków cukrowych. W Polsce pierwszą cukrownię wybudowano na Dolnym Śląsku w
Cukrem, o którym będzie dzisiaj mowa, jest sacharozasacharoza. Należy ona do dwucukrów o wzorze . Cząsteczka sacharozy jest zbudowana z fragmentów dwóch cukrów prostychcukrów prostych: glukozy i fruktozy.

Czy właściwości sacharozy są podobne do właściwości glukozy?
Przeprowadź doświadczenie chemiczne, polegające na zbadaniu właściwości sacharozy.
Przeprowadzono doświadczenie chemiczne, polegające na zbadaniu właściwości sacharozy. Zapoznaj się z poniższym opisem doświadczenia, a następnie wykonaj polecenie.
Problem badawczy:
Jakie właściwości ma sacharoza?
Hipoteza:
Sacharoza jest białą substancją stałą, która dobrze rozpuszcza się w wodzie. Pod wpływem wysokiej temperatury ulega stopieniu.
Co było potrzebne:
sacharoza;
woda destylowana;
probówki;
statyw na probówki;
palnik;
zapałki;
łapa do probówek;
pręcik szklany.
Przebieg doświadczenia:
Do probówki wsypano łyżeczkę sacharozy. Zbadano jej stan skupienia, barwę oraz zapach. Następnie do probówki z sacharozą wlano wody destylowanej. Całość zamieszano za pomocą pręcika szklanego. Do drugiej probówki wsypano łyżeczkę sacharozy i ogrzewano w płomieniu palnika.
Wyniki i wnioski:
Sacharoza jest substancją dobrze rozpuszczalną w wodzie. Podczas ogrzewania sacharozy dochodzi do jej karmelizacji. Brunatną substancję, która powstaje w wyniku tego procesu, nazywamy karmelem.
Czy wiesz, że każdy może zrobić cukierki zwane karmelkami? Wystarczy do rondelka wsypać kilka łyżek cukru i ogrzewać na wolnym ogniu. W wyniku ogrzewania powstaje karmel, który następnie należy przelać do foremki na kostki lodu i poczekać, aż ostygnie.
Wyniki doświadczenia zapisz w tabeli.
Zweryfikuj hipotezę i zapisz wnioski.
Czy wiesz, że każdy może zrobić cukierki zwane karmelkami? Wystarczy do rondelka wsypać kilka łyżek cukru i ogrzewać na wolnym ogniu. W wyniku ogrzewania powstaje karmel, który następnie należy przelać do foremki na kostki lodu i poczekać, aż ostygnie. Cukierki gotowe!
Co się dzieje podczas trawienia sacharozy w organizmie człowieka?
W organizmie człowieka podczas trawienia sacharoza rozkłada się na cukry proste. Niezbędne do tej reakcji są: enzymy, woda i kwas chlorowodorowy (solny), znajdujące się w przewodzie pokarmowym. Proces ten nazywamy hydroliząhydrolizą.
Wstępne trawienie sacharozy może rozpocząć się już w jamie ustnej pod wpływem obecnego w ślinie enzymu – amylazy ślinowej. Dlatego cukru nie trzeba nawet połykać. Wystarczy jego niewielką ilość włożyć do ust i poczekać, aż ślina rozłoży go na cukry proste. Zostaną one wchłonięte przez nabłonek błony śluzowej jamy ustnej.
Do disacharydów zaliczamy również laktozę i maltozę.
Laktoza to bezbarwna substancją stała, mniej słodka od sacharozy. Występuje m.in. w mleku krowim, dlatego jest nazywana cukrem mlekowym. Niektórzy ludzie, zwłaszcza osoby dorosłe, nie tolerują laktozy. Nietolerancja ta objawia się m.in.: bólami brzucha, kolką, wzdęciami, nudnościami i wymiotami.

Maltoza, zwana cukrem słodowym, występuje w ziarnach zbóż, szczególnie jęczmienia. Maltoza ze słodu jęczmiennego wykorzystuje się w przemyśle piwowarskim, gorzelniczym i piekarsko–ciastkarskim.
2. Występowanie i zastosowanie sacharozy
Korzenie buraków cukrowych i łodygi trzciny cukrowej to główne źródła sacharozy. W niewielkich ilościach może ona występować także w niektórych owocach i warzywach.

Dzięki swoim właściwościom sacharoza znalazła zastosowanie w wielu dziedzinach przemysłu.

Sacharoza może być wykorzystywana jako źródło energii w biodegradowalnych bateriach do zasilania m.in. telefonów komórkowych i odtwarzaczy . W baterii zachodzą procesy chemiczne, dzięki którym wytwarza się energia. Obecnie trwają prace nad udoskonaleniem tego rodzaju baterii. W przyszłości takie rozwiązanie może być wykorzystywane na dużą skalę, gdyż jest ekologiczne i bezpieczne dla środowiska.
3. Cukier – słodka trucizna
Już dzieciom zwraca się uwagę, by nie jadły za dużo słodyczy. Wielokrotnie słyszymy, że napoje typu cola są niezdrowe. Dlaczego? Słodycze zawierają ogromne ilości cukrów i są pozbawione innych składników odżywczych i witamin. Czy wiesz, że puszka napoju typu cola zawiera przeciętnie dwanaście łyżeczek cukru?

Powszechnie wiadomo, że nadmierna ilość słodyczy może prowadzić do otyłości. Ale czy tylko to jest jej efektem? Nadmierna ilość cukrów w naszym organizmie nie jest wskazana, gdyż może być przyczyną wielu schorzeń, takich jak:
uszkodzenie układu odpornościowego;
zaburzenie równowagi minerałów w organizmie;
zwiększenie poziomu glukozy i insuliny;
osłabienie wzroku;
psucie zębów;
choroby serca;
podwyższony cholesterol;
cukrzyca i wiele innych.
Skutkiem spożywania nadmiernej ilości cukru jest jego negatywny wpływ na tkankę mózgową. Dzieci i nastolatki spożywające duże ilości cukru nie kontrolują swoich emocji, są znerwicowane i agresywne. Cukier może również spowodować depresję, irytację i uczucie zmęczenia. Co ważne, od cukru można się uzależnić, podobnie jak od nikotyny i alkoholu.
Podsumowanie
Sacharoza to dwucukier o wzorze . Jest substancją białą, krystaliczną, o słodkim smaku. Dobrze rozpuszcza się w wodzie.
Sacharoza nie ma właściwości redukujących, nie daje pozytywnego wyniku próby Trommera.
W organizmie człowieka sacharoza pod wpływem enzymów i kwasu solnego ulega hydrolizie – rozkłada się na glukozę i fruktozę.
Sacharoza występuje w burakach cukrowych i trzcinie cukrowej. W mniejszych ilościach może występować również w owocach i warzywach.
Do innych dwucukrów zaliczyć możemy maltozę oraz laktozę.
Słownik
związki chemiczne, których cząsteczki zbudowane są z atomów węgla, wodoru i tlenu
cukry, które nie ulegają reakcji rozkładu, np. fruktoza czy glukoza
cukry, które ulegają reakcji rozkładu, dając cukry proste, np. sacharoza, maltoza, laktoza
reakcja sacharozy z wodą zachodząca pod wpływem enzymów (m.in. amylazy ślinowej) i kwasu chlorowodorowego, prowadząca do rozkładu sacharozy na glukozę i fruktozę
cukier złożony, należący do grupy dwucukrów o wzorze ; biała substancja krystaliczna o słodkim smaku; dobrze rozpuszcza się w wodzie
Ćwiczenia
Uzupełnij luki w tekście. Wybierz właściwe określenia spośród podanych.
, węgiel i para wodna, dwucukrów, tlenek węgla(IV) i para wodna, , glukoza i fruktoza, , cukrów prostych, wielocukrów
Sacharoza to związek chemiczny zaliczany do ............................................................... Wzór sumaryczny tej substancji to ............................................................... Produktami reakcji hydrolizy sacharozy są ...............................................................
Oceń, czy podane informacje dotyczące właściwości sacharozy są prawdziwe, czy fałszywe.
Prawda | Fałsz | |
Sacharoza jest cukrem złożonym zawierającym fragmenty dwóch cząsteczek glukozy. | □ | □ |
Sacharoza jest białą, krystaliczną substancją o słodkim smaku. | □ | □ |
Podczas ogrzewania sacharozy powstaje karmel. | □ | □ |
Sacharoza ma właściwości redukujące. | □ | □ |
Do trawienia sacharozy wystarczy ślina, która powoduje, że sacharoza rozkłada się na cukry proste. W wyniku tego rozkładu powstaje cząsteczka glukozy i fruktozy. Jak nazywamy tę reakcję?
- Hydrolizą.
- Dysocjacją.
- Zobojętnianiem.
- Reakcją strąceniową.
Wskaż surowce, z których otrzymuje się sacharozę.
- buraki cukrowe
- ziemniaki
- mleko
- trzcina cukrowa
Poniżej przedstawiono schemat pewnego doświadczenia chemicznego.

Przeprowadzono pewne doświadczenie chemiczne, polegające na umieszczeniu w jednej probówce benzyny, a w drugiej – wody destylowanej. Do obu probówek wsypano taką samą ilość sacharozy.
Bibliografia
Danikiewicz W., Podręcznik do kształcenia rozszerzonego w liceach, cz. 3, Warszawa 2009.
Kulawik J., Kulawik T., Litwin M., Podręcznik do chemii dla klasy ósmej szkoły podstawowej, Warszawa 2020.
Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewski P., Podręcznik dla klasy ósmej szkoły podstawowej, Mac Edukacja 2020.