Czas „burzy i naporu” w sztuce
![Burza na morzu Źródło: Marcus Larson, Burza na morzu, 1857, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R7kqBPrJmKEqN/7/1ABeX1woOo0uwRWPGs8YerQSRVfAe1LS.jpg)
![Napoleon Bonaparte Źródło: Napoleon Bonaparte, XIX wiek, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RH4DYpR6HLXVF/6/1sBCz4orx36dOj3ytqo9Cx0xQNVQz0CE.jpg)
Początek XIX wieku był czasem wojen napoleońskich i konfliktów politycznych w Europie. Powstania w Grecji przeciwko imperium osmańskiemu, w Hiszpanii walczącej z cesarstwem francuskim czy w Polsce zmagającej się z trzema zaborcami sprzyjały ukształtowaniu się nowej, zaangażowanej uczuciowo postawy obywatelskiej. Romantycy nie tylko poddawali krytyce aktualną sytuację polityczną i społeczną, z której uczynili temat swojej sztuki, lecz także skupiali się na dramatycznej egzystencji jednostki. Cechowało ich także szczególne uwielbienie natury – pojmowanej jako domena nieokiełznanych żywiołów lub widzianej przez pryzmat panteizmupanteizmu. Artyści łączyli realizm z wizyjnością, indywidualizm ze zwrotem ku historii, świat fantazji z egzotyką. Moda na orient, z jego zmysłowością, tajemniczością i okrucieństwem, do literatury i malarstwa wprowadziła niepospolitych bohaterów i bogactwo nieznanego bajecznego świata.
1) Odwiedź wirtualne Muzeum Narodowe w Krakowie: link.
2) Zwiedź Galerię Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, ale skup się na sali: „Romantyzm. W stronę sztuki narodowej”.
3) Obejrzyj dokładnie dzieła Piotra Michałowskiego i przeczytaj informacje o jego obrazach.
Rewolty i walki wyzwoleńcze
![Bitwa pod Austerlitz Źródło: François Gérard, Bitwa pod Austerlitz, 1810, pałac w Wersalu, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1LEI43gKraMi/7/1RXluGQ7o781ETKqEqbfOhX12RIsqebn.jpg)
Grecja umierająca na ruinach Missolungi
![Grecja umierająca na ruinach Missolungi Źródło: Eugène Delacroix, Grecja umierająca na ruinach Missolungi, 1826, olej na płótnie, Musée des Beaux-Arts, Bordeaux, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RqQpwQVeOwxIJ/7/pNk6nIZjOwUB4QnSUtr02IfsJKiuHaBA.jpg)
Romantyzm: 1780---1860: narodziny nowej wrażliwościTemat niepodległości Grecji, znajdującej się pod tureckim jarzmem, był niezwykle żywo dyskutowany przez romantyków, którzy często osobiście angażowali się w wojnę wyzwoleńczą. Właśnie w wielokrotnie obleganym i wyzwalanym dzięki wsparciu cudzoziemców Missolungi zmarł w 1824 roku George Byron, który przybył tam, aby walczyć u boku Greków przeciwko Osmanom. DelacroixDelacroix przedstawił alegoryczną personifikację Grecji po kapitulacji Missolungi, co nastąpiło w wyniku dramatycznego oblężenia 22 kwietnia 1826 roku. Opierająca się o fragmenty murów zniszczonego miasta kobieta w tradycyjnej helleńskiej szacie została pokonana, ale jest gotowa do zrzucenia okowów. Echa tragedii dostrzegamy w widocznych na pierwszym planie zakrwawionych kamieniach, oraz ciele poległego obrońcy, przygniecionego płytami. W tle odcina się na ciemnym niebie postać triumfującego Turka.
Ilaria Ciseri, Romantyzm: 1780–1860: narodziny nowej wrażliwości, tłum. Karolina Dyjas, Warszawa 2010, s. 131.
Dramat egzystencji
![Tratwa „Meduzy” Źródło: Théodore Géricault, Tratwa „Meduzy”, 1818–1819, olej na płótnie, Musée du Louvre, Paryż, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RRre16HTBImqZ/7/287U02rAB1E1L3wKHlLUYOjCAvXG15ee.jpg)
Spór Ingres - DelacroixLatem 1816 roku, na skutek błędu kapitana, u wybrzeży Afryki zatonęła fregata „Meduza” ze stu pięćdziesięcioma ludźmi na pokładzie, z których kilkunastu dryfujących na tratwie odnaleziono po dwóch tygodniach. GéricaultGéricault przeczytał książkę napisaną przez ocalałego z katastrofy lekarza opisującego wypadki kanibalizmu, które tam się zdarzyły, zapoznał się też z innymi relacjami rozbitków. Powstanie Tratwy poprzedziły dziesiątki studiów kompozycyjnych, olbrzymie podmalowane rysunki, będące świadectwem wielkiego wysiłku malarza, pragnącego nadać przedstawieniu możliwie prawdziwy, ale i dramatyczny wyraz. Wykonywał liczne szkice pomocnicze w prosektorium. Makabryczną pomocą stały się dla niego studia przedstawiające ucięte głowy skazańców – kliniczne studium śmierci. Ostatecznie relacje i fakty zostały zobrazowane przez Géricault na podstawie tradycji ikonografii Potopu i scen Sądu Ostatecznego, które tu uległy zeświecczeniu, służąc przedstawieniu współczesnej tragedii. Efekt całości daleki był od heroicznej wymowy, do jakiej przyzwyczaili publiczność David i jego uczniowie. Géricault zespolił rozpacz i wiarę, szaleństwo i odrętwienie, patos i dramat za pomocą starannie przemyślanych, choć nie zawsze nowatorskich środków formalnych.
Anna Lewicka - Morawska, Spór Ingres - Delacroix, [w:] tejże, Sztuka świata, t. 8, Warszawa 1994, s. 97.
Potęga natury i żywiołów
![Pożar parlamentu londyńskiego Źródło: William Turner, Pożar parlamentu londyńskiego, 1835, olej na płótnie, Cleveland Museum of Art, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R18ykmHZNoSct/7/CrKTz1c9N94vdOmavGQ4CXUmfT01CkpK.jpg)
Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiegoWystawiony w r. 1835 Pożar parlamentu TurneraTurnera wzbudził ogromne poruszenie wśród artystów. Podziwiano śmiałość w oddaniu zjawisk płomieni, dymu, odblasków na wodzie, zachwycano się mistrzostwem artysty, ale równocześnie zuchwałość zestawień barwnych szokowała wielu widzów. Lord Francis Levenson‑Gower, posiadacz kilku wczesnych obrazów Turnera, tak pisał o nowym stylu artysty: „Czy to możliwe, że autor [...] wielu innych pięknych dzieł, może być sprawcą tych dziwacznych plam chromu, ultramaryny i bieli, jakie pan Turner zechciał w tych dniach wystawić? Że ekstrawagancje te mają swoich wielbicieli (nabywców sądzę mają mniej), zwłaszcza wśród zawodowców, o tym dobrze wiemy i sądzimy, że nikt oprócz artystów nie może w pełni ocenić trudności, z jakimi ma do czynienia ten Paganini palety”. Krytyk zaś czasopisma „Spectator” tak pisał o Pożarze parlamentu: „Eksplozja światła pośród płomieni i potop ognistego promieniowania, zalewającego blaskiem wszystkie przedmioty dokoła, nie może być ukazany z większą prawdą [...]. A wykonanie jest osobliwe: gdy spojrzeć z bliska, widzi się niewyraźną masę nabazgranych smug farby; jednak mówiono nam, że malarz pracował nad płótnem całymi godzinami, nie oddalając się wstecz dla ujrzenia efektu. Wydaje się, że Turner maluje niechlujnie, »paćkając«, jak to się mówi, a jednak jakiż inny malarz osiągnął podobną świetlistość koloru?”.
Maria Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Warszawa 1989, s. 452–453.
Świat wizji i fantazji
![Koszmar nocny 1. Źródło: Johann Heinrich Füssli, Koszmar nocny, 1781, olej na płótnie, Institute of Fine Arts, Detroit, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RG8z506Q9nBP4/7/1tSN5DjiMTcbusNcSSXO8Utru1BI3ytW.jpg)
![Pan Stworzenia 2. Źródło: William Blake, Pan Stworzenia, 1794, grafika (frontyspis księgi "Europa: Proroctwo"), British Museum, Londyn , domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RKHERvGuAaZyb/7/1dGfI9jsAJG0nSFnU7eynW6kwkx11nrR.jpg)
Romantyzm cechowały irracjonalizm oraz upodobanie do niezwykłości i fantastyki. Jej przykłady można odnaleźć w obrazach artystów uznawanych za prekursorów stylu. William BlakeWilliam Blake (1757–1827), angielski poeta‑wizjoner, rytownik i ilustrator, na przełomie XVIII i XIX wieku stworzył oryginalny system symboli i własną hermetyczną mitologię. Ważne miejsce zajmował w niej Pan Stworzenia (zwany Przedwiecznym) (ilustracja 2) – ambiwalentna postać o cechach starotestamentowego Jahwe - prawodawcy i wykreowanego przez Blake’a Urizena (neologizm od Your reason, czyt.: jor rizon) – istoty, której domeną są rozum i wiedza, oderwane od wyobraźni, emocji, namiętności i instynktu. Świat Urizena to kraina okrutnego prawa i sprawiedliwości bez miłosierdzia. Dlatego też stworzenie świata – oddzielenie ciemności od światła i zburzenie jedności wszystkich zasad – było, zdaniem artysty, negatywne.
Szwajcarski malarz i przyjaciel Blake’a Johann Heinrich FüssliJohann Heinrich Füssli (1741–1825) odkrywał inne rejony wyobraźni. Jego obraz (ilustracja 1) przedstawia uwolnione podczas snu demony podświadomości – emanacje zwierzęcych i erotycznych instynktów. Artysta koncentrował się na tajemniczych obszarach duszy i psychiki człowieka. Jego niesamowite i pełne grozy przedstawienie ma cechy horroru. Groteskowa zmora przysiadła na piersi śpiącej kobiety, żywiąc się jej strachem, a zza kotary wyłania się łeb ślepej klaczy – upostaciowienie najgorszej odmiany snu – koszmaru (od ang. nightmare, night [czyt.: najtmer, najt] – noc i mare [czyt.: mer] – klacz).
Orientalizm i egzotyka
![Śmierć Sardanapala Źródło: Eugène Delacroix, Śmierć Sardanapala, 1827, olej na płótnie, Musée du Louvre, Paryż, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Yxh7y18OOXk/7/odgCDp1XGwDSfbBBSDyYUIniqfsoooUj.jpg)
Kochankowie z masakrą w tle i inne eseje o malarstwie historycznymMalarski przepych tej „orgii śmieci” nie ma chyba precedensu w malarstwie europejskim. Jesteśmy w pałacowej komnacie, u podnóża gigantycznego łoża obleczonego płomiennie czerwoną tkaniną. Ta wspaniała czerwień potężnym akordem dominuje w obrazie, jakby skąpanym we krwi, rozżarzonym ogniem. Na jej tle pulsują ciepłe odcienie kobiecej skóry, migocą drogie kamienie, lśnią jedwabie i złotogłowia. Spoczywający na łożu Sardanapal – bynajmniej nie zniewieściały, o pysznej, orientalnej męskiej urodzie – niewzruszenie obserwuje wykonanie swego rozkazu. A zgodnie z nim zginąć ma wszystko, co było miłością i rozkoszą jego życia: kobiety, konie, kosztowności. Wokół łoża dokonuje się więc rzeź. Nagie, zdobne tylko w klejnoty królewskie nałożnice gną się w śmiertelnych paroksyzmach, zwalone na stos złote naczynia, perły i ozdobna broń rozsypują się pod kopytami oszalałego z przerażenia konia, którego usiłuje okiełznać murzyński sługa. [...] Perwersyjne piękno, zmysłowa dzikość, malarska frenezja Śmierci Sardanapala były zbyt szokujące, aby obraz mógł zostać zaakceptowany przez publiczność i krytykę Salonu w 1827 roku.
Maria Poprzęcka, Kochankowie z masakrą w tle i inne eseje o malarstwie historycznym, Warszawa 2004, s. 55–56.
Fascynacja średniowieczem
![Ruiny klasztoru Eldena 1. Źródło: Caspar David Friedrich, Ruiny klasztoru Eldena, ok. 1825, olej na płótnie, Alte Nationalgalerie, Berlin, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1NmiiwcTRlhg/7/1WSqRjTJ2gUGO3IVIEkvwjzEVcVgLhQ5.jpg)
Gotycyzm (odrodzenie gotyku) był tendencją przejawiającą się nie tylko w literaturze, ale również w sztuce od końca XVIII wieku. Wiązała się ona z ponownym „odkryciem” deprecjonowanej dotąd kultury średniowiecznej, a zwłaszcza walorów estetycznych architektury gotyckiej – malowniczych ruin zamków i strzelistych katedr (ilustracja 1). Gotyk stał się szczególnie atrakcyjny dla romantyków, którzy w poezji i malarstwie wykorzystywali typowe dla niego elementy tajemniczości, dziwności, a nawet grozy (ilustracja 2). W średniowieczu widzieli oni również epokę żarliwej wiary religijnej, kontrastującą z racjonalizmem propagowanym przez oświecenie i pogaństwem starożytności. W modny gotycki kostium XIX‑wieczni artyści „ubierali” m.in. kameralne sceny rodzajowe (ilustracja 3) i architekturę rezydencjonalną (ilustracja 4).
![Średniowieczne miasto nad rzeką 2. Źródło: Karl Friedrich Schinkel, Średniowieczne miasto nad rzeką, 1815, olej na płótnie, Staatliche Museen zu Berlin, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1QeYuFrHSYuZ/7/XTTM8Vlc5Df0izkNxFXj3hFMIQTlDAis.jpg)
![Pocałunek 3. Źródło: Francesco Hayez, Pocałunek, 1859, olej na płótnie, Pinacoteca di Brera, Mediolan, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1NBKWHAtrTKO/6/1msJRZODabIisVhvTo4GA8i6JFS3anZd.jpg)
![Zamek w Kórniku (fasada południowa) 4. Źródło: Jerzy Strzelecki, Zamek w Kórniku (fasada południowa), 1846–1861, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 3.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Risbp1rVE7AjC/6/feHNVF7JsvhPkKf7aj1KSXgREvN60yqI.jpg)
Sztuka romantyzmu w Polsce
Określ datę powstania poniższych obrazów i zabytków.
Połącz wydarzenia z datami
1819,
),
1778,
1834,
1828,
1820,
1844,
1859,
1801,
1866
Park w Arkadii, Nieborów | |
Domek Gotycki w Puławach | |
Józef Oleszkiewicz, Portret Władysława Branickiego | |
Brama pałacu w Dowspudzie | |
Antoni Brodowski, Edyp i Antygona | |
Mauzoleum Potockich w Wilanowie | |
Piotr Michałowski, Somosierra | |
Wojciech Korneli Stattler, Portret generała Henryka Dembińskiego | |
January Suchodolski, Przejście przez Berezynę | |
Artur Grottger, Pożegnanie powstańca |
Zadaniowo
Na podstawie informacji zawartych w lekcji dopasuj poniższe opisy do właściwych obrazów.
<i>Śmierć Sardanapala</i>, <i>Koszmar nocny</i>, <i>Pożar parlamentu londyńskiego</i>, <i>Tratwa „Meduzy”</i>, <i>Ruiny klasztoru Eldena</i>, <i>Grecja umierająca na ruinach Missolungi</i>
Echa tragedii dostrzegamy w widocznych na pierwszym planie zakrwawionych kamieniach oraz ciele poległego obrońcy. | |
Makabryczną pomocą w stworzeniu obrazu stały się dla autora studia przedstawiające ucięte głowy skazańców. | |
Autor obrazu określony został jako sprawca dziwacznych plam chromu, ultramaryny i bieli. | |
Obraz przedstawia uwolnione podczas snu demony podświadomości. | |
Obraz cechuje przepych „orgii śmieci”. | |
Obraz niemieckiego malarza wiąże się z ponownym „odkryciem” deprecjonowanej dotąd kultury średniowiecznej. |
Poszukaj odpowiednich informacji w źródłach, a następnie wymień tytuły innych obrazów romantycznych przedstawiających rewolucje, wojny wyzwoleńcze lub rewolty. Zebrane materiały możesz zamieścić i opisać poniżej.
Które z kategorii estetycznych romantyzmu (tragizm, wzniosłość, patos, ironia, groza, niesamowitość) odnajdujesz w zaprezentowanych dziełach? Omów wybrane pojęcia.
Przyjrzyj się obrazom Eugène’a Delacroix, Théodore’a Géricaulta i Williama Turnera. Jakie dostrzegasz w nich podobieństwa?
Na przykładzie obrazów Turnera (Pożar parlamentu londyńskiego) i Delacroix (Śmierć Sardanapala) wskaż pięć cech malarstwa romantycznego.
- bogaty koloryt
- silna ekspresja
- spokojna i wyważona kompozycja
- poszukiwanie niezwykłości
- perfekcyjny rysunek
- zaskakujące i odważne zestawienia barwne
- subtelne i delikatne światło
- frenezja