Czas historii – koncert Jankiela

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna wydarzenia z historii Polski, takie jak: uchwalenie Konstytucji 3 maja, konfederacja targowicka, powstanie kościuszkowskie, rzeź Pragi, walki Legionów Dąbrowskiego,

• zna treść lektury,

• wie, jakie są zasady pracy w grupie.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• czytać ze zrozumieniem tekst literacki oraz popularnonaukowy,

• wyszukać informacje w tekście,

• opisywać reakcje, uczucia i przeżycia bohaterów literackich,

• określić związki literatury z wydarzeniami historycznymi,

• współpracować w grupie.

2. Metoda i forma pracy

Praca z tekstem, heureza, praca w grupie.

3. Środki dydaktyczne

Tekst literacki, karta pracy.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Lekcję rozpoczyna głośne odczytanie fragmentu Pana Tadeusza – Koncert Jankiela.

b) Faza realizacyjna

1. Uczniowie w grupach dzielą tekst Koncertu Jankiela na cząstki tematyczne. Następnie do każdego fragmentu dopasowują odpowiednie wydarzenie historyczne. (załącznik 1)

2. Uczniowie prezentują efekty swojej pracy na forum klasy.

3. Na polecenie nauczyciela uczniowie uzupełniają tabelę, w której opisują reakcje słuchaczy koncertu, nazywają ich uczucia i przeżycia. (załącznik 2)

4. Po wykonaniu polecenia następuje prezentacja prac.

c) Faza podsumowująca

Na polecenie nauczyciela uczniowie wskazują, za pomocą jakich środków muzycznych Jankiel wywoływał w słuchaczach kolejne uczucia, przeżycia i reakcje.

5. Bibliografia

1. Bernacka D., Od słowa do działania, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001.

2. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B., Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie: przewodnik po metodach aktywizujących, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000.

3. Mickiewicz A. Pan Tadeusz, Czytelnik, Warszawa 1979.

4. Strona internetowa: http://pl.wikipedia.org

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

załącznik 1.

1. Konstytucja 3 maja (właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja) – została uchwalona 3 maja 1791 roku; ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pracę nad ustawą rządową rozpoczął król Stanisław August Poniatowski wraz z kilkoma parlamentarzystami oraz intelektualistami podczas Sejmu Czteroletniego w 1788 r. W pracach brali udział między innymi: Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Scipione Piattoli. Konstytucję 3 maja uchwalono w najbardziej sprzyjającym momencie – w pierwszych dniach maja większość posłów opozycji sprzeciwiających się jej uchwaleniu, była jeszcze na urlopie wielkanocnym. Aby nic nie przeszkodziło w przyjęciu ustawy, zdecydowano się złamać obowiązujący w Sejmie zwyczaj, który nakazywał wcześniejsze ogłoszenie projektu. Zlekceważono też konieczność przebywania na sali obrad minimum połowy posłów. Po siedmiogodzinnych obradach, ignorując protesty opozycji, konstytucję przyjął Sejm – wbrew powszechnemu mniemaniu król Stanisław August Poniatowski nigdy nie podpisywał konstytucji, gdyż nie przewidywała tego procedura ustawodawcza. Natomiast po jej uchwaleniu odbyło się uroczyste zaprzysiężenie, w którym brał udział król, senatorowie i posłowie.

2. Konfederacja targowicka - konfederacja generalna zawiązana w Targowicy przez przywódców magnackiego obozu republikanów w celu przywrócenia starego ustroju Rzeczypospolitej, przeciwko reformom Konstytucji 3 maja. Po uchwaleniu przez Sejm Czteroletni 3 maja 1791 nowej konstytucji ustrojowej, część wpływowej magnaterii nie zamierzała poddać się prawom ustanowionym przez tę ustawę i 14 maja 1792 zawiązała w niewielkim miasteczku na kresach (Targowicy) konfederację w celu jej obalenia. W rzeczywistości spisek został zawiązany 27 kwietnia 1792 w Petersburgu, pod patronatem carycy Katarzyny II, która od 1768 r. występowała jako gwarantka ustroju Rzeczypospolitej. Sam tekst aktu konfederacji zredagował generał rosyjski Wasilij Stiepanowicz Popow, szef kancelarii księcia Grigorija Potiomkina. Wzięli w niej udział magnaci: wojewoda ruski Szczęsny Potocki jako marszałek konfederacji, hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki, hetman polny koronny Seweryn Rzewuski, hetman polny litewski Szymon Kossakowski i inni. Sekretarzem konfederacji został publicysta Dyzma Bończa‑Tomaszewski. Dążyli oni do podziału państwa na samodzielne prowincje. Zwrócili się w tym celu o pomoc wojskową do carycy, uzyskali ją i 18 maja 1792 na Rzeczpospolitą uderzyła stutysięczna armia rosyjska, rozpoczęła się wojna polsko - rosyjska. Konfederacja targowicka zaprowadziła w Rzeczypospolitej rządy terroru, przy pomocy wojska rosyjskiego dokonując licznych grabieży i kontrybucji dóbr patriotów. Zrujnowany kraj musiał znosić finansowe skutki pobytu rosyjskiej armii okupacyjnej. Miarą upadku targowiczan było uroczyste poselstwo przywódców konfederackich 14 listopada 1792 do Katarzyny II, którzy podziękowali jej, że zechciała przywrócić wolność i ustrój republikański w Polsce.

3. Insurekcja kościuszkowska – polskie powstanie narodowe przeciw Rosji w 1794 r. spowodowane II rozbiorem Polski i rządami Targowicy. Insurekcja rozpoczęła się 12 marca 1794, gdy generał Antoni Madaliński odmówił poddania się redukcji I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej i na jej czele wyruszył z Ostrołęki w kierunku Krakowa. Zakończyła się 16 listopada 1794, gdy ostatnie oddziały powstańcze skapitulowały przed Rosjanami w Radoszycach. Jednak za oficjalną datę rozpoczęcia uznaje się 24 marca. Około godziny 10 na rynku krakowskim pojawił się Tadeusz Kościuszko, po czym odczytano akt powstania, a Kościuszko złożył przysięgę. Akt powstania nadawał Kościuszce tytuł Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej i składał w jego ręce całkowitą władzę. Poważnym problemem stało się rozbudowanie szczupłych dotychczas wojsk powstańczych. Kościuszko wydał uniwersał, zgodnie z którym z każdych 5 domów miał się stawić rekrut pieszy wyposażony w karabin, pikę lub siekierę. W przeciągu kolejnych dwóch tygodni miano też uzbroić ludność w wieku od 18 do 40 lat. Pobór do wojska przebiegał jednak z oporami i na terenie województwa krakowskiego nie udało się osiągnąć spodziewanej liczby 10 tysięcy żołnierzy. Były również ogromne trudności z uzbrojeniem, dlatego też rozpoczęto formowanie oddziałów kosynierów, uzbrojonych w piki i osadzone na sztorc kosy.

4. Rzeź Pragi – po przełamaniu oporu obrońców w ostatnim starciu zbrojnym insurekcji kościuszkowskiej, Rosjanie dokonali masakry ludności cywilnej Pragi. W wyniku kilkugodzinnej fali mordów życie straciło około 20 tysięcy ludzi. Ten akt sterroryzował lewobrzeżną stronę Warszawy i skłonił stolicę do kapitulacji. Wojska powstańcze wycofały się na południe i 5 listopada całe miasto zostało zajęte przez Rosjan.

5. Legiony Polskie we Włoszech – polskie formacje zbrojne, utworzone przez republikę francuską w 1797, używane jako siły posiłkowe przez pozostające pod dominacją francuską republiki północnowłoskie. Po III rozbiorze Polski nastąpiła emigracja żołnierzy i oficerów z Polski do Włoch i Francji. Dzięki wpływom Napoleona Jan Henryk Dąbrowski podpisał w 1797 roku umowę z nowym rządem Republiki Lombardzkiej. Umowa dotyczyła tworzenia ochotniczych oddziałów polskich pod polską komendą i z polskimi stopniami wojskowymi. Oddziały otrzymały nazwę Legionów Polskich. Były one wojskiem polskim, ale podlegającym dowództwu Francji. Walczyły u boku Francuzów przeciw zaborcom, ale także tłumiły powstania, np. w Państwie Kościelnym. Końcem Legionów było wysłanie ich na wyspę Hispaniola (San Domingo) do tłumienia powstania antyfrancuskiego. Z pięciu i pół tysiąca Polaków wróciło niewielu ponad trzystu. Po klęsce Napoleona i odwrocie z Rosji, gdzie Józef Poniatowski uratował życie Napoleonowi, jedynie legiony były sprzymierzeńcem Napoleona w walkach pod Lipskiem i Waterloo. Po III rozbiorze Polski wielu patriotów udało się na emigrację do Francji, gdyż wiązali oni swoje nadzieje na odzyskanie niepodległości właśnie z tym krajem. W 1796 roku generał Jan Henryk Dąbrowski skierował prośbę o utworzenie Legionów do rządu francuskiego, który następnie odesłał go do walczącego we Włoszech Napoleona Bonapartego. Ten z kolei, potrzebując nowych żołnierzy, wyraził zgodę na powitanie Legionów Polskich we Włoszech (koło Reggio nell'Emilia). W szeregach Legionów stanęło około 7 tysięcy żołnierzy, głównie przebywających na emigracji wojskowych, którzy dostali się do niewoli francuskiej, a wcześniej zostali siłą wcieleni do armii austriackiej. Początkowo Legiony walczyły u boku Napoleona, a po pokoju z Austrią w 1797 roku przeistoczyły się w korpus posiłkowy Republiki Cisalpińskiej. Jeden oddział został wysłany do Rzymu, gdzie Francja obaliła wkrótce rządy papieskie. W listopadzie 1798 roku uczestniczył on w obronie miasta przed armią austriacką. Miesiąc później część Legionów, tzw. I liga pod wodzą Karola Kniaziewicza rozstrzygnęła o zwycięstwie Francji pod Civita Castellana. Po kolejnym pokoju z Austrią w 1801 roku Legiony nie miały już sensu istnienia. Napoleon ogłosił ich rozpad. Mimo iż historia Legionów nie jest zbyt długa, miały one wielkie znaczenie dla późniejszych losów Polski. Przede wszystkim wykształciły znakomitą kadrę przyszłych oficerów. Stały się także symbolem patriotyzmu i wiary w niepodległość.

6. Mazurek Dąbrowskiego – polska pieśń patriotyczna, od 26 lutego 1927 oficjalny hymn państwowy Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwotnie znany jako Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, został napisany przez Józefa Wybickiego, autor melodii opartej na motywach ludowego mazurka jest nieznany. Pieśń powstała w lipcu 1797 we włoskim miasteczku Reggio Emilia. Od samego początku z aplauzem została przyjęta przez Legiony Dąbrowskiego.

załącznik 2.

Uzupełnijcie tabelę, wpisując w drugiej kolumnie, jakie były reakcje słuchaczy, gdy Jankiel przypominał kolejne wydarzenia historyczne.

b) Notatki dla nauczyciela

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak