Czas i przestrzeń w utworach narracyjnych

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna co najmniej cztery znaczenia słowa czas używane w europejskim kręgu kulturowym,

• zna dwa aspekty czasu w utworach narracyjnych,

• potrafi wyjaśnić pojęcia: regresja, retrospekcja, inwersja, symultanizm zdarzeń,

• wie, czym jest przestrzeń w dziele literackim i rozumie konieczność zaistnienia jakichkolwiek relacji przestrzennych w dziele,

• wie, w jaki sposób konstytuuje się przestrzeń przedstawiona.

b) Umiejętności

Uczeń:

• potrafi rozpatrywać kategorię czasu jako aspekt konstrukcji dzieła oraz jako aspekt jego zawartości fabularnej,

• potrafi ukazać na relacje między dwoma aspektami w dziełach nie opartych na fikcji oraz fikcyjnych,

• dostrzega, że na odczucia rozpiętości czasowej opowiadanych zdarzeń oddziałują
  w różnych proporcjach relacje, refleksje i użyte formy gramatyczne,

• potrafi wyjaśnić, dlaczego w utworze niezbędne są wyobrażenia przestrzenne,

• zastanawia się, czy w poszczególnych gatunkach i epokach przestrzeń jest kształtowana tak samo, czy różnie,

• zastanawia się, czy przestrzeń może nabierać znaczeń symbolicznych.

2. Metoda i forma pracy

W formie referatu: uczniowie przedstawiają różne znaczenia słowa czas.

Metoda podająca: nauczyciel wyjaśnia, czym jest czas w utworach narracyjnych i definiuje wybrane pojęcia związane z tą kategorią.

Metoda praktyczna: uczniowie analizują wybrane utwory pod kątem kategorii czasu oraz przestrzeni.

Metoda poszukująca: uczniowie zastanawiają się nad koniecznością zaistnienia obramowania przestrzennego.

3. Środki dydaktyczne

1. Słownik terminów literackich.

2. Władca Pierścieni Tolkiena.

3. Ulisses Joyce’a.

4. Sonety krymskie Adama Mickiewicza.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Jeden z uczniów w formie referatu przedstawia różne znaczenia słowa czas używane w życiu codziennym. Następnie nauczyciel pyta uczniów, jak rozumieją czas dzieła (okres czynności komunikacyjnych oraz jako okres zawartości fabularnej). Uczniowie w formie notatki zapisują znaczenia czasowych aspektów utworu oraz podane definicje słów: regresja, retrospekcja, inwersja, symultanizm zdarzeń.

b) Faza realizacyjna

Uczniowie analizują Władcę pierścieni Tolkiena. Określają relację czasu zawartości fabularnej wobec czasu czynności narracyjnych. Zastanawiają się nad tym, czy czas utworu znajduje się na osi czasu empirycznego.

Uczniowie, analizując utwór Tolkiena, starają się samodzielnie odnaleźć regresje, retrospekcje, inwersje, symultanizm zdarzeń.

Uczniowie zwracają uwagę na to, jak opisy, refleksje, użyte formy gramatyczne opóźniaj bądź przyspieszają bieg narracji.

Nauczyciel na podstawie wybranego fragmentu Ulissesa pokazuje, jak chaotyczne, asocjacyjne szeregowanie zdarzeń uniemożliwia uporządkowanie ich na osi czasowej.

Uczniowie analizują sonety krymskie Adama Mickiewicza. Zwracają uwagę na to, w jaki sposób ujęta jest przestrzeń. Zastanawiają się nad tym, czy wydarzenia umiejscowione są
w przestrzeni ukazanej poprzez pryzmat poznającego ją podmiotu, czy jest ona podporządkowana ekspresji lirycznej.

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel podkreśla, że czas i przestrzeń są jednymi z podstawowych elementów strukturalnych dzieła literackiego. Wskazuje, że są one różnie kształtowane
w poszczególnych rodzajach literackich.

5. Bibliografia

1. Joyce J., Ulisses, przekł. M. Słomczyński, Znak, Kraków 2002.

2. Markiewicz H., Wymiary dzieła literackiego, Universitas, Kraków 1996.

3. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Ossolineum, wyd. 3. popr.
   i poszerz., Wrocław 1998.

4. Tolkien J. R. R., Władca pierścieni, przekł. M. i C. Frąc, Amber, Warszawa 2001.

5. Toporow W., Przestrzeń i rzecz, przekł. B. Żyłko, Universitas, Kraków 2003.

6. Załączniki

Zadanie domowe

Uczniowie zastanawiają się nad tym, czy przestrzeń może mieć znaczenia symboliczne i czy znają lektury, w których przestrzeń pełni taką funkcję.

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak