R1D3FzA0YmO7u1

Ważne daty

70 p.n.e.-19 p.n.e. – okres życia WergiliuszaWergiliuszWergiliusza;

ok. 100 p.n.e. - zm. 24 p.n.e. – okres życia Korneliusza NeposaKorneliusz NeposKorneliusza Neposa;

43 p.n.e.-17 lub 18 n.e. – okres życia OwidiuszaOwidiuszOwidiusza;

65 r. p.n.e.-8 r. p.n.e. – okres życia HoracegoHoracyHoracego;

85 r. p.n.e.-43 p.n.e. – okres życia Publiusza SyrusaPubliusz SyrusPubliusza Syrusa;

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

R11yC4tcN4Z821

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
i) formy czasowników nieregularnych:
– esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum);
– volo, nolo;
– eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo);
– fero i wybrane composita (affero, aufero, differo);
– tollo;
– fio;
– verba defectiva: odi, memini, coepi;
– verba deponentia i semideponentia.

Nauczysz się

rozpoznawać i tworzyć czasowniki złożonych z sum, esse, fui;

tłumaczyć i tworzyć zdania z wykorzystaniem czasowników złożonych.

konstruować formy morfologiczne (czasowniki nieregularne, czasowniki złożone);

wykonać samodzielny przekład na język polski łacińskiego tekstu, korzystając ze słownika łacińsko‑polskiego.

CZASOWNIKI ZŁOŻONE (VERBA COMPOSITA) Z ESSE

W języku łacińskim wyróżniamy kilka czasowników złożonych ze słowem esse (być). Należą do nich:

absum, abesse – być nieobecnym, oddalonym;
adsum, adesse – być obecnym;
desum, deesse – brakować, być nieobecnym;
insum, inesse – być w czymś;
intersum, interesse – brać udział, uczestniczyć;
obsum, obesse – szkodzić;
praesum , praeesse – stać na czele, przewodzić;
possum, posse – móc, potrafić;
prosum, prodesse – pomagać;
subsum, subesse, subfui - być pod, być blisko;
supersum, superesse, superfui - pozostać, przetrwać.

Verba compositaVerba compositaVerba composita z esse zazwyczaj odmieniają się w prosty sposób: przedrostekPrzedrostekprzedrostek pozostaje niezmieniony, natomiast sam czasownik esse odmienia się regularnie. Wyjątek stanowią czasowniki possum (móc, potrafić) oraz prosum (pomagać). W tych przypadkach przedrostki podczas odmiany zmieniają się, co czyni odmianę czasowników nieregularną. Przyjrzyj się odmianie tych czasowników w czasie teraźniejszym:


Liczma pojedyncza	Liczba mnoga
1. possum – mogę	1. possumus - możemy
2. potes – możesz	2. potestis – możecie
3. potest – może	3. possunt – mogą

mceca18e7aca384cb_0000000000070


Liczma pojedyncza	Liczba mnoga
1. prosum – mogę	1. prosumus - możemy
2. prodes – możesz	2. prodestis – możecie
3. prodest – może	3. prosunt – mogą

mceca18e7aca384cb_0000000000106

Cytaty autorów antycznych

Wergiliuszmceca18e7aca384cb_0000000000008Wergiliusz

REZejGHki6COF1

Autor nieznany, „Popiersie rzymskiego pisarza i poety Wergiliusza”, ok. 45 r. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

R10jfUTAhESSj1

Autor nieznany, „Portret Korneliusza Neposa”, litografia, Biblioteka prawnicza w Waszyngtonie, D.C., Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

Owidiuszmceca18e7aca384cb_0000000000010Owidiusz

R1QPAtS0ptThQ1

Ettore Ferrari, „Pomnik Owidiusza”, 1887 r, Constanza, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0

Publiusz Syrusmceca18e7aca384cb_0000000000011Publiusz Syrus

RERz27RXQaShz1

Autor nieznany, „Publiusz Syrus”, kolekcja prywatna, blogspot.com, CC BY 3.0

Horacymceca18e7aca384cb_0000000000012Horacy

RescN0JB5Br9V1

Autor nieznany, „Domniemany portret Horacego”, ok. 50 r, Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie, USA, wikimedia.org, domena publiczna

mceca18e7aca384cb_0000000000008

mceca18e7aca384cb_0000000000009

mceca18e7aca384cb_0000000000010

mceca18e7aca384cb_0000000000011

mceca18e7aca384cb_0000000000012

mceca18e7aca384cb_0000000000118

QUĪNTUS SCHOLAM FREQUENTAT

Przeczytaj tekst łaciński, następnie wykonaj zadania.

Quīntus novem annōs nātus est. Ūna cum amīcīs scholam frequentat. In scholā multī puerī adsunt, sed puellae absunt. In scholīs Rōmānīs puellae dēsunt, nam puellae domī manent. Magister scholae est servus Graecus, nōmen eius est Diodōrus. In scholīs Rōmānīs saepe servī Graecī magistrī sunt. Quīntus cum amīcīs nōn sōlum discit, sed etiam multōs lūdōs excōgitat. Puerīs saepe Pūblius, puer magnus et laetus, praeest. Sed hodiē puerī maestī sunt, nam Pūblius in scholā abest. Fortasse Pūblius aeger est – Quīntus cōgitat. Itaque amīcum vīsitāre et eī prōdesse possum.

Na podstawiemceca18e7aca384cb_0000000000013Na podstawie

R1A0H3xKDgvYk1

Czarnobiała ilustracja przedstawia płaskorzeźbę ukazującą starożytną salę lekcyjną. Dwaj uczniowie i nauczyciel siedzą w wysokich fotelach. Uczniowie trzymają w rękach zwoje papirusowe. Po prawej stronie stoi przy wejściu trzeci uczeń. Ma długą szatę, w ręku trzyma małą torbę. Nauczyciel patrzy na niego podnosząc prawą rękę w geście upomnienia. — Nauczyciel z trzema uczniami, relief rzymski z II w., Muzeum Puszkina, Moskowa, wikimedia.org, CC BY 3.0

RvTJtZPHboLz2

Kolorowa ilustracja przedstawia dwie drewniane tabliczki pokryte woskiem i połączone rzemieniem. Na tabliczkach leży rylec. — Tabliczka woskowa do użytku szkolnego (tabula cerata), wikimedia.org, CC BY 3.0

mceca18e7aca384cb_0000000000013

mceca18e7aca384cb_0000000000175

Zadania

RSMnUOCHTXRMJ

Ćwiczenie 1

Czy dobrze zrozumiałeś treść tekstu łacińskiego? Sprawdź to zaznaczając poniższe prawdziwe.

In scholīs Rōmānīs pueri et puellae sunt.
In scholīs Rōmānīs saepe servī Graecī magistrī sunt.
Quīntus cēterīs puerīs praeest.
Nōmen magistrī est Diodōrus.

Ruq9yK1KPDUvC

Ćwiczenie 2

Uzupełnij fragment przeczytanego tekstu o brakujące czasowniki złożone:
adsunt, praeest, prōdesse, absunt, abest, est

In scholā multī puerī ............, sed puellae .............
Puerīs saepe Pūblius, puer magnus et laetus, ...............
Sed hodiē puerī maestī sunt, nam Pūblius in scholā .............
Fortasse Pūblius aeger ............ – Quīntus cōgitat.
Itaque amīcum vīsitāre et eī ................ possum.

Ćwiczenie 3

R1EMjNtIJZHZl

RFXf9pUWp0rUI

Przyjrzyj się uważnie ilustracji, następnie uzupełnij luki w tekście dobierając odpowiednie słowa spośród podanych poniżej.
salūtat, sedent, intrat, adsunt, audiunt, discunt, docet, vertit, videt

audiunt, docet, videt, discunt, adsunt, intrat, salūtat, vertit, sedent

In scholā magister et trēs discipulī .................
Magister et duo discipulī .................
Magister discipulōs suōs .................
Duo discipulī magistrum ................ et .................
Ūnus discipulus scholam ................ et magistrum .................
Magister ad discipulum intrantem sē ................ eumque .................

R1CxduxmELwcY

Ćwiczenie 4

Ułóż czasowniki złożone z esse tak, by odpowiadały polskim tłumaczeniom:

brać udział, jest daleko, możemy, brakuje jej, stoję na czele, pomagasz

possumus
abest
praesum
prodes
interesse
deest

R1FZQs5FFcvmf

Ćwiczenie 5

Połącz w pary formy czasowników złożonych z ich polskimi tłumaczeniami.

brakuje jej, być w środku, pomagamy, są daleko, bierze udział, możecie

potestis
absunt
inesse
prosumus
interest
deest

R1FQvlsFflabc

Ćwiczenie 6

Uzupełnij sentencje autorów antycznych następującymi słowami:
possumus, prōsunt, prōdesse, dēsunt, interfuit

dēsunt, prōsunt, prōdesse, possumus

Nōn omnia .................. omnēs.
Quae nōn .................. singula multa iuvant.
Inopiae .................. multa, avāritiae omnia.
Aut .................. volunt aut dēlectāre poētae.

RpQNILIABKMP2

Ćwiczenie 7

Podane formy czasownika possum, posse (móc) oraz prosum, prodesse (pomagać) uzupełnij, wpisując odpowiedni przedrostek.

pos, pot, pot, prod, pro, pos, prod, prod, pot, pro, pos, pro

liczba pojedyncza
............sum – mogę
............es – możesz
............est – może
liczba mnoga
............sumus - możemy
............estis – możecie
............sunt – mogą
liczba pojedyncza
............sum – mogę
............es – możesz
............est – może
liczba mnoga
............sumus - możemy
............estis – możecie
............sunt – mogą

mceca18e7aca384cb_0000000000203

Słowniki

Słownik pojęć

Horacy

(65 r p.n.e. – 8 r p.n.e.) poeta rzymski, często określany mianem największego łacińskiego liryka i mistrza satyry[1]. W czasach cesarza Augusta, w których żył i tworzył, sławą przewyższał go jedynie Wergiliusz[2]. Napisał 162 utwory poetyckie, liczące łącznie 7816 wersów, zebrane w czterech zbiorach – Epodach, Satyrach, Odach i Listach.

Korneliusz Nepos

(100 r p.n.e. – 24 r p.n.e.) rzymski historyk i biograf. Autor jednych z pierwszych znanych biografii, choć to nie on wymyślił ten gatunek literatury. Napisał pełną biografię Cycerona, a także wiele innych krótkich, kilkustronicowych biografii.

Owidiusz

(43 r p.n.e. – 17 r p.n.e.) poeta rzymski, często określany mianem najwybitniejszego elegika starożytności. Uważany jest – obok Wergiliusza i Horacego – za jedną z najważniejszych postaci w dziejach poezji łacińskiej i europejskiej.

Przedrostek

W językoznawstwie jest to fragment wyrazu (tzw. morfem) dodawany do początku słowa podstawowego lub jego rdzenia (czyli do podstawy słowotwórczej), służący tworzeniu wyrazów pochodnych.

Publiusz Syrus

żyjący w I wieku p.n.e., wyzwoleniec, ostatni wybitny przedstawiciel teatru Republiki rzymskiej[2], twórca aforyzmów oraz twórca, odtwórca, a także improwizator mimów literackich na scenie.

Wergiliusz

(70 r. p.n.e. – 19 r. p.n.e.) rzymski poeta, który posiada rangę jednego z najsłynniejszych artystów świata. Autor Eneidy, Georgik, Bukolik i Drobiazgów.

Verba composita

Czasowniki składające się z nieodmiennego przedrostka (ad, ob, ab, in, inter, prae, pro) oraz odmiennej formy czasownika posiłkowego esse.

Słownik łacińsko‑polski

RiHPBTfXC1ohJ1

Źródło: online skills, licencja: CC0.

mceca18e7aca384cb_0000000000216

Galeria dzieł sztuki

R1A0H3xKDgvYk1

RlYL9PIP2ClfM1

Czarnobiała ilustracja przedstawia marmurowe popiersie Wergiliusza. Poeta ukazany jest jako młody człowiek. Ma bujne kręcone włosy sięgające do szyi, prosty nos, dość duży podbródek oraz wyraźnie zarysowane usta. — Autor nieznany, „Popiersie rzymskiego pisarza i poety Wergiliusza”, ok. 45 r. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

RhXhxe5i7Xp0M1

Czarnobiała ilustracja przedstawia popiersie Korneliusza Neposa. Pisarz ukazany jest z profilu. Jest to młody człowiek; ma krótkie kręcone jasne włosy, duży prosty nos i rozchylone usta. Portret przedstawiony jest w ozdobnym owalu. Pod spodem znajduje się napis: C. NEPOS, Veronensis. — Autor nieznany, „Portret Korneliusza Neposa”, litografia, Biblioteka prawnicza w Waszyngtonie, D.C., Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

R1SCWOH7yXUvC1

Na ilustracji przedstawiono pomnik Owidiusza autorstwa Ettore Ferrari. Znajduje się on w miejscowości Constanza w Rumunii. Na cokole stoi posąg wykonany z ciemnego kamienia. Poeta jest ubrany w długą szatę. Głowę opiera o prawą rękę, spogląda w dal. Pod wizerunkiem poety widnieje podpis OVIDIUS. Za pomnikiem widoczny jest fragment współczesnego budynku z czerwonym dachem. — Ettore Ferrari, „Pomnik Owidiusza”, 1887 r, Constanza, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0

RT9NxjVhQF7i01

Ilustracja przedstawia fragment płaskorzeźby z wizerunkiem Horacego. Poeta ukazany jest z profilu, w pozycji siedzącej. Jest dojrzałym mężczyzną, o czym świadczą zmarszczki oraz wysokie czoło. Nad uszami raz z tyłu głowy ma krótko przycięte włosy. Jest ubrany w suto drapowaną szatę. W lewej ręce trzyma puchar. — Autor nieznany, „Domniemany portret Horacego”, ok. 50 r, Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie, USA, wikimedia.org, domena publiczna

mceca18e7aca384cb_0000000000222

Bibliografia

J. Wolsza, Rudimenta linguae Latinae, Gliwice 2013.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

A. Świderkówna (red.), Słownik pisarzy antycznych, Warszawa 2001.

L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.

Czasowniki złożone z sum esse fui