Ilustracja jest tłem tematu lekcji. Ukazuje ona monochromatyczny portret mężczyzny, wykonany w sepii. Mężczyzna ma długą brodę. Na ilustracji umieszczony jest czarny pasek z tekstem: Czego dowiadujemy się o ludziach? Najsłynniejsze malarskie portrety.
Ważne daty
XIV‑XV w. – okres twórczości portretowej Albrechta Dürera
XV w. – renesansowa działalność Leonarda da Vinci
XVII w. – działalność Diega Velázqueza, Rembrandta van Rijna
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1I3bJWomI1qt1
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;
II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:
2) wyraża w pracach plastycznych uczucia i emocje wobec rzeczywistości, a także płynące z inspiracji muzycznych czy literackich (impresja i ekspresja); rysuje, maluje, ilustruje zjawiska i wydarzenia realne i wyobrażone (także w korelacji z innymi przedmiotami).
Nauczysz się
identyfikować sposób, w jaki wybitni artyści malowali ludzkie twarze;
rozpoznać rodzaje portretów.
Portret
Na pewno zdarzyło Ci się podjąć próbę narysowania portretuPortretportretu, czyli podobizny twarzy kogoś z twojej rodziny lub znajomych. Zapewne zauważyłeś, że nie jest to proste zadanie. Uchwycenie podobieństwa wyglądu i charakteru portretowanej postaci jest jednym z najtrudniejszych zadań, ale także należy do najbardziej satysfakcjonujących ćwiczeń plastycznych. Każdy człowiek ma cechy charakterystyczne, a ich plastyczne zapisanie wymaga wielu lat doświadczenia.
Od początków istnienia sztuki twórcy skupiali się wokół zagadnienia portretu, który zarezerwowany był dla ludzi wpływowych: władców, bogaczy, wybitnych filozofów, wojowników lub postaci religijnych. W starożytności mistrzostwo w rzeźbie portretowej osiągnęli Grecy, a z ich dorobku czerpali Rzymianie. Antyczni rzeźbiarze nie upiększali swoich modeli nawet wtedy, gdy mieli zmarszczki, krzywe nosy czy łysiny. Portrety, które wiernie oddają wygląd przedstawianej osoby, nazywamy realistycznymi.
Oprócz zewnętrznych cech fizycznych portretowanego modela, możliwe jest też uchwycenie cech jego charakteru czy nastroju. Z wyrazu ludzkiej twarzy można odczytać wiele emocji. Malarze, uwieczniając postać na płótnie, mają możliwość uchwycenia najbardziej charakterystycznych cech portretowanego i przekazać ten wizerunek kolejnym pokoleniom.
Przedstawiciele sztuki portretowej
Wśród najwybitniejszych przedstawicieli sztuki portretowej znajdują się m.in. Leonardo da Vinci, Albrecht Dürer, Diego Velázquez, Rembrandt van Rijn, Jan Matejko. Malowane przez nich postacie osadzone są w pewnej stylistyce epoki, charakterystycznej dla każdego autora oraz czasu, w którym tworzył. Możemy wyróżnić wiele typów podziału wg rodzajów oraz prób przyporządkowania dzieł do rozmaitych kategorii.
RRYsBfVUMlA9w1
R1EoNmecqofIm1
R17OCtyG0zdVE1
RGyaT1w3kZdC61
RQvSG7YDvShAM1
Rodzaje malarstwa portretowego
Malarstwo portretowe można kategoryzować ze względu na:
ustawienie twarzy: en faceEn faceen face, z profiluProfilprofilu, z półprofiluPółprofilpółprofilu, z ułożenia trzy‑czwarteEn trois quartstrzy‑czwarte, czyli niepełnego profilu,
R3IVdjfNcwvVc
ujęcie postaci: wizerunek twarzy, popiersie, akt, półpostać, portret całopostaciowy,
liczbę portretowanych osób: pojedynczy, podwójny (np. małżeński), zbiorowy,
okoliczności powstania: ślubny, pośmiertny,
pozycję społeczną modela: męski, żeński, dziecka, rodziny, władcy, artysty, rodzajowy (czyli o tematyce zaczerpniętej z realiów dnia codziennego, najczęściej jest to wizerunek człowieka zajętego pracą, sprawami codzienności),
przeznaczenie i funkcję: oficjalny (który miał być wystawiany na pokaz np. na dworze królewskim), prywatny,
zawartość i sposób odzwierciedlenia: realistyczny, idealizujący, imaginacyjny, fikcyjny (wykonany w myśl określonych kanonów estetycznych), alegorycznyAlegoriaalegoryczny, historyzowany (portrety współczesnych, przedstawionych jako postaci historyczne, mitologiczne lub biblijne, w odpowiednich strojach i ze stosownymi atrybutami), karykaturaKarykaturakarykatura.
Przykłady portretów
R12cAvm0FT1He1
Portret olejny, namalowany w XV wieku przez najwybitniejszego przedstawiciela włoskiego humanizmuHumanizmhumanizmu, to wizerunek połowy postaci młodej kobiety, której twarz przedstawiona jest w ujęciu trzy‑czwarte. Obraz należy do realistycznego malarstwa portretowego stojącej półpostaci, z ułożeniem en trois quarts. Przedstawiona pojedyncza sylwetka żeńska, trzymająca w ręku gronostaja, kryje kilka znaczeń, kwalifikując dzieło do kategorii portretu alegorycznego. Obraz można podziwiać w Muzeum Narodowym w Krakowie. Uważa się go za najcenniejsze dzieło sztuki znajdujące się w polskich zbiorach muzealnych.
R1CVUP6kMQt0k1
Portret wykonany ok. roku 1500 przez niemieckiego malarza Albrechta Dürera, przedstawia osobę samego artysty. Artysta, malując własny wizerunek, tworzy tak zwany autoportretAutoportretautoportret. Postać wybitnego twórcy przedstawiona jest w ujęciu półpostaci, a jego twarz zwrócona jest do odbiorcy en face – frontalnie. Jest to realistyczny portret męski, pojedynczy, stylizowany według średniowiecznego kanonu przedstawiania osoby Chrystusa. Ma to związek z przekonaniem, że artysta tamtych czasów wypełnia uświęconą przez Boga misję poznawania i pokazywania prawdy o otaczającym świecie. Obraz znajduje się w Starej Pinakotece w Monachium.
RveNxtaSi5rXz1
Barokowy obraz jednego z najbardziej uzdolnionych i znaczących portrecistów wszech czasów, Diego Velázqueza, jest wyjątkowym przykładem malarstwa portretowego. Panny dworskie zostały uznane zarówno przez historyków sztuki, jak i przez artystów, za jedno z największych dzieł, które dostarczyło ogromnej ilości odmiennych interpretacji. Zaskakująca kompozycja obrazu jest niezwykła ze względu na odwrócenie ról. W dziełach portretowych zwykle, to osoby znajdujące się na malowidle oglądane są z pozycji malarza. W tym przypadku na obrazie znalazł się sam malarz, który patrzy na przypatrujących się tej scenie monarchów. Widz znajduje się obok nich. Obraz ma wymiary ponad 3 m x 2,7 m i podziwiać go można w Muzeum Prado w Madrycie.
R1MkWx882jeZ01
Rembrandt van Rijn, powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych artystów europejskich i światowych, namalował tylko dwa portrety konne. Jeden z nich nawiązuje do tradycji i kultury polskiej okresu baroku. Jest to portret męski, pojedynczy, oficjalny, przedstawiający LisowczykaLisowczykLisowczyka – ówczesnego wojownika polskiego.
Zadania
RjBpq1KQlFYFm1
Ćwiczenie 1
RVeduYe0D6cA1
Ćwiczenie 2
RajRR2vnnwze81
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj znane nazwiska twórców portretu do krajów ich pochodzenia: Rembrandt van Rijn. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Albrecht Dürer. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Leonardo da Vinci. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Jan Matejko. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Diego Velazquez. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska.
Przyporządkuj znane nazwiska twórców portretu do krajów ich pochodzenia: Rembrandt van Rijn. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Albrecht Dürer. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Leonardo da Vinci. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Jan Matejko. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska. Diego Velazquez. Możliwe odpowiedzi: 1. Holandia, 2. Hiszpania, 3. Włochy, 4. Niemcy, 5. Polska.
Przyporządkuj znane nazwiska twórców portretu do krajów ich pochodzenia:
Hiszpania, Holandia, Włochy, Polska, Niemcy
Leonardo da Vinci
Albrecht Dürer
Diego Velazquez
Rembrandt van Rijn
Jan Matejko
Źródło: online skills.
m9d3954d97d73c7a8_0000000000182
RntjR6QSVbGET1
Ćwiczenie 4
RRYsBfVUMlA9w1
m9d3954d97d73c7a8_0000000000198
R12JaFWdzioq0
Ćwiczenie 5
R1bDWDmMLe9Fq
Ćwiczenie 6
RbwtuyIZLm5sq1
Ćwiczenie 7
Dopasuj definicje do pojęć. Pojęcie pierwsze: En pied. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej. Pojęcie drugie: En face. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej. Pojęcie trzecie: Kontrapost. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej. Pojęcie czwarte: En trois quarts. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej.
Dopasuj definicje do pojęć. Pojęcie pierwsze: En pied. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej. Pojęcie drugie: En face. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej. Pojęcie trzecie: Kontrapost. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej. Pojęcie czwarte: En trois quarts. Możliwe odpowiedzi: 1.frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza, 2. zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, 3. sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem, 4. przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej.
Dopasuj pojęcia do definicji.
frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza., przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej., zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze., sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem.
En face
En pied
En trois quarts
Kontrapost
Źródło: online skills.
Polecenie 1
Na podstawie informacji z lekcji, zastanów się nad rodzajami portretów ze względu na sytuację, w której zostały ukazane postacie na obrazach. Powiedz, jak ta sytuacja wpłynęła na sposób ukazania tych osób?
Na podstawie informacji z lekcji, zastanów się nad rodzajami portretów ze względu na sytuację, w której zostały ukazane postacie na obrazach. Powiedz, jak ta sytuacja wpłynęła na sposób ukazania tych osób?
Na podstawie informacji z lekcji, zastanów się nad rodzajami portretów ze względu na sytuację, w której zostały ukazane postacie na obrazach. Powiedz, jak ta sytuacja wpłynęła na sposób ukazania tych osób?
Zapoznaj się z twórczością polskiego awangardowego artysty, Stanisława Ignacego Witkiewicza, i działalnością jego Firmy Portretowej. Informacji możesz poszukać w Internecie lub w opracowaniach książkowych, albumach, katalogach czy encyklopediach sztuki. Który z portretów Witkacego uważasz za najciekawszy i dlaczego? Czym wyróżnia się styl artysty? Jak myślisz, czy gdyby Witkiewicz żył w dzisiejszych czasach, to jego prace znalazłyby rozgłos? Po udzieleniu wypowiedzi w formie pisemnej, omów pracę z nauczycielem.
R1JJ0Godmfnpm
Polecenie 2
Na podstawie wybranych przykładów omów poznane typy portretów.
Na podstawie wybranych przykładów omów poznane typy portretów.
Na podstawie wybranych przykładów omów poznane typy portretów.
W tym temacie poznałeś wybitnych twórców portetu. Poświęcili oni wiele lat na ćwiczenia, zanim osiągnęli perfekcję. Spróbuj naszkicować własny autoportret. Wybierz węgiel rysunkowy, miękki ołówek lub kredki i przyjrzyj się sobie w lustrze.
Słownik pojęć
Alegoria
Alegoria
poza znaczeniem dosłownym zawiera znaczenie ukryte, dodatkowe, pozostawione domyślności czytelnika; czasem jest wyjaśniona przez autora.
Autoportret
Autoportret
namalowanie portretu własnej osoby.
En face
En face
frontalnie, z twarzą skierowaną centralnie do malarza.
En pied
En pied
(franc. do stóp) przedstawienie całej postaci w pozycji stojącej.
En trois quarts
En trois quarts
(fr. w trzech czwartych) sposób ukazania postaci, zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem.
Humanizm
Humanizm
kierunek w literaturze oraz sztuce, który stawiał człowieka i życie ludzkie w centrum zainteresowania.
Karykatura
Karykatura
ukazujący w sposób przejaskrawiony indywidualne cechy wyglądu lub psychiki postaci, często w celu jej ośmieszenia.
Kontrapost
Kontrapost
zasada kompozycyjna w rzeźbie, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze.
Portret
Portret
artystyczny wizerunek konkretnej osoby lub grupy osób.
Półprofil
Półprofil
kontur twarzy ustawiony z boku, gdzie widać tylko prawą, bądź lewą stronę twarzy.
Profil
Profil
wizerunek twarzy, która jest widziana lekko z boku.
Realizm
Realizm
kierunek w sztuce, który zakładał wierne odzwierciedlenie przedstawianej rzeczywistości.
Stylizacja
Stylizacja
świadome kształtowanie dzieła sztuki wg. cech określonego stylu dla danej epoki, czy malarza.
Lisowczyk
Lisowczyk
żołnierz lekkiej, nieregularnej kawalerii polskiej z początku XVII w.
Źródło:
https://histmag.org/
http://magazynsztuki.eu/
https://sjp.pl/
m9d3954d97d73c7a8_0000000000308
Galeria dzieł sztuki
RRYsBfVUMlA9w1
R1EoNmecqofIm1
R17OCtyG0zdVE1
RGyaT1w3kZdC61
RQvSG7YDvShAM1
RY5GfdCpEVebI1
m9d3954d97d73c7a8_0000000000316
Bibliografia
I. Witz, Portret w malarstwie, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1970
M. Battistini, L. Impelluso, S. Zuffi, Historia portretu: przez sztukę do wieczności, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2001
W. Sztaba, Portret, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1976