Człowiek i środowisko
Człowiek wykorzystuje zasoby środowiska dla zaspokojenia podstawowych potrzeb oraz poprawy warunków życia. Wskutek tego obszary zamieszkane przez ludzi ulegają znacznemu przekształceniu. Czasami zmiany te są dla środowiska skrajnie niekorzystne. Z tego powodu ludzie starają się zmniejszać niekorzystny wpływ na otoczenie, by zachować przyrodę w dobrym stanie.
jakie są składniki środowiska antropogenicznego;
w jaki sposób możemy dbać o środowisko.
Opiszesz, w jaki sposób człowiek przyczynia się do zanieczyszczenia środowiska.
Wyjaśnisz, jakie działania może podejmować człowiek na rzecz ochrony środowiska.
Podasz przykłady zależności człowieka od środowiska.
Wyjaśnisz, dlaczego należy oszczędzać energię elektryczną, oraz podasz sposoby, jak to robić.
Omówisz rolę odnawialnych źródeł energii.
Wyjaśnisz, w jakim celu tworzy się różne formy ochrony przyrody.
1. Jak ludzie zagrażają przyrodzie?
Główne źródła zanieczyszczenia środowiska związane z działalnością człowieka to:
przemysł;
komunikacja;
środki chemiczne stosowane w rolnictwie;
odpady;
awarie, np. elektrowni, wycieki ropy naftowej z tankowców.
Zanieczyszczenia atmosfery mogą się przyczynić do powstania kwaśnych deszczów – opadów atmosferycznych zawierających związki siarki. Kwaśne deszcze są szkodliwe dla roślin, a także dla budynków i innych wytworów człowieka. Powodują niszczenie lasów oddalonych nawet setki kilometrów od miast. Pod wpływem zanieczyszczonych opadów drzewa iglaste tracą igły, a woda w zbiornikach wodnych staje się kwaśna, co skutkuje śnięciemśnięciem i śmiercią ryb.
2. Czy szkody można naprawić?
Ludzie podejmują różne działania w celu naprawienia szkód wyrządzonych w środowisku i przywrócenia go do stanu wyjściowego – jest to tzw. rekultywacja. Oprócz tego ogromnie ważne są zachowania, dzięki którym możemy ograniczyć wpływ człowieka na otoczenie.
Przykłady rekultywacji:
obsadzanie hałdhałd roślinami;
sadzenie młodych drzew w miejsce wyciętych;
tworzenie stawów w zagłębieniach, w których wydobywano surowce.
Przykłady działań człowieka niekorzystnie wpływających na środowisko:
wylewanie ścieków do rzeki;
wyrzucanie śmieci do lasu;
mycie samochodu w stawie;
używanie jednorazowych woreczków i toreb foliowych.
Przykłady działań ograniczających wpływ człowieka na otoczenie:
zakładanie filtrów na kominach fabryk;
oczyszczanie ścieków;
bezpieczne składowanie odpadów, segregacja i powtórne wykorzystanie materiałów;
wykorzystywanie wody, Słońca i wiatru jako źródła energii;
oszczędzanie energii elektrycznej i wody;
ograniczanie ilości środków chemicznych stosowanych w rolnictwie;
zakładanie parków narodowych, rezerwatów, parków krajobrazowych;
ochrona gatunkowa organizmów;
sadzenie drzew oraz tworzenie łąk kwietnych;
zakładanie paneli słonecznych na dachu budynku;
korzystanie z komunikacji miejskiej zamiast z samochodów.
Przykłady rekultywacji
3. Jak przyroda wpływa na ludzi?
Zależność człowieka od przyrody objawia się m.in. przez:
konieczność zakładania ubrań odpowiednich do pogody;
picie większej ilości wody latem w celu uniknięcia odwodnienia;
stosowanie latem kremów z filtrem i okularów przeciwsłonecznych;
konieczność budowania mostów lub tuneli oraz odpowiednich domów.
Przykłady klęsk żywiołowych niekorzystnie wpływających na gospodarkę człowieka:
susze – powodują wysychanie roślin uprawnych;
gwałtowne opady deszczu – przyczyniają się do gnicia upraw.
4. Ekologiczny prąd
W Polsce energia elektryczna jest wytwarzana przede wszystkim w elektrowniach węglowych. Powstaje podczas spalania węgla kamiennego lub brunatnego. Taki sposób pozyskiwania energii skutkuje jednak zanieczyszczeniem atmosfery popiołami i sadzą. Tworzą się także gazy cieplarniane oraz szkodliwe związki, które przyczyniają się do kwaśnych opadów. Ponadto węgiel jest nieodnawialnym źródłem energii.
Odnawialne źródła energii to takie, które nie ulegają wyczerpaniu, np. wiatr, Słońce, woda. By z nich skorzystać, buduje się:
elektrownie wiatrowe – zamieniające energię wiatru na elektryczną;
elektrownie słoneczne – zamieniające energię światła słonecznego na elektryczną;
elektrownie wodne – wytwarzające energię elektryczną dzięki energii płynącej wody;
elektrownie geotermalne – zamieniające ciepło z głębin Ziemi w energię wykorzystywaną do ogrzewania.
Wady i zalety odnawialnych źródeł energii
5. Jak oszczędzać energię?
Powody, dla których należy oszczędzać energię elektryczną, to:
wyczerpywanie się źródeł paliw kopalnych (ropa, gaz, węgiel);
ochrona środowiska;
rosnąca cena energii elektrycznej.
Sposoby oszczędzania energii elektrycznej:
6. Zmiany klimatu
Klimat to całość zjawisk pogodowych (temperatura, opady, wiatr) występujących na danym obszarze przez długi czas. Człowiek może wpływać na klimat np. za sprawą wycinania lasów oraz rozwoju przemysłu i motoryzacji. Gazy i pyły, które trafiają do atmosfery, mają wpływ na średnią temperaturę powietrza, gdyż zwiększają efekt cieplarniany.
Globalne skutki wpływu człowieka na klimat:
Dziura ozonowa – powstaje w wyniku zmniejszenia się ilości ozonu w atmosferze (gaz ten ogranicza szkodliwe promieniowanie słoneczne). Przyczyną tworzenia się dziury ozonowej jest działalność człowieka (produkcja freonów).
Globalne ocieplenie – zjawisko polegające na podniesieniu się średniej temperatury powietrza na całej Ziemi związane z gromadzeniem się gazów cieplarnianych (m.in. pary wodnej, dwutlenku węgla, metanu, freonów, gazów przemysłowych) w atmosferze. Źródłem gazów cieplarnianych są głównie: produkcja energii elektrycznej i cieplnej, transport, rolnictwo, procesy przemysłowe oraz gospodarka odpadami.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RiceE2uoVn4c4
Film pod tytułem mechanizm powstawania efektu cieplarnianego.
7. Formy ochrony przyrody
Obszar chroniony to takie miejsce, w którym nie jest dozwolona działalność mogąca zagrozić środowisku lub wprowadzić w nim zmiany.
Formy obszarów chronionych:
Parki narodowe – obszary o powierzchni co najmniej 1000 ha (10 kmIndeks górny 22) o szczególnych walorach przyrodniczych. W parku narodowym ochronie podlega cała przyroda.
Rezerwaty – obszary o powierzchni mniejszej niż 1000 ha (10 kmIndeks górny 22), na których ochronie podlegają cała przyroda lub jej składniki (np. rzadkie gatunki zwierząt i roślin lub skały o oryginalnym kształcie).
Parki krajobrazowe – obszary cenne ze względu na krajobraz i przyrodę, na których dopuszcza się działalność człowieka, ale tylko wówczas, gdy nie powoduje ona zmian w wyglądzie otoczenia.
Obszary chronionego krajobrazu – rozległe obszary obejmujące środowisko naturalne o szczególnych walorach krajobrazowych, np. doliny rzeczne, lasy, wzgórza, torfowiska.
Pojedyncze drzewa lub ich zespoły oraz unikatowe twory przyrody nieożywionej (głazy, jaskinie) obejmuje się ochroną jako pomniki przyrody.
Rzadkie i narażone na wyginięcie gatunki roślin i zwierząt podlegają ochronie ścisłej lub częściowej. Ochrona ścisła polega na zakazie zrywania, wykopywania, sprzedaży, kupowania, wywożenia za granicę oraz niszczenia miejsc, w których one występują. Przy ochronie częściowej chroniony organizm można w określonych warunkach pozyskiwać np. do celów medycznych. Można również polować na zwierzęta poza okresem ochronnym.
8. Parki narodowe Polski
Parki narodowe tworzy się głównie w celu zachowania roślin, zwierząt i przyrody nieożywionej w postaci niezmienionej przez człowieka. Większość powierzchni parku narodowego objęta jest ochroną ścisłą, dzięki czemu organizmy nie są niepokojone przez ludzi. W Polsce występują 23 parki narodowe: 2 leżą w pasie pobrzeży, 5 znajduje się w pasie pojezierzy, kolejne 5 – w pasie nizin, 3 zlokalizowane są na wyżynach i 8 – w górach.
Na terenie parków narodowych można się poruszać wyłącznie po wyznaczonych szlakach turystycznych. Nie wolno zrywać roślin, płoszyć ani zabijać zwierząt. Należy zachowywać się cicho, nie wolno biwakować ani rozpalać ognisk.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PdDRdaIlu
Słownik
wysypisko stałych odpadów górniczych lub przemysłowych
stan, w którym ryba jeszcze żyje, ale utraciła już możliwość powrotu do aktywnego życia biologicznego; powodem mogą być: niska temperatura, zatrucie wody, brak tlenu
przywracanie terenom zniszczonym działalnością człowieka ich pierwotnego charakteru
Zadania
Wskaż główne źródła zanieczyszczeń powietrza, które biorą udział w wytwarzaniu kwaśnych deszczy.
- elektrownie węglowe
- ciepłownie
- komunikacja samochodowa
- elektrownia geotermalna
- elektrownia wiatrowa
- elektrownia wodna
Wskaż działania wpływające korzystnie na czystość powietrza.
- zakładanie filtrów na kominy
- korzystanie z odnawialnych źródeł energii
- stosowanie filtrów na kominach fabryk
- jazda samochodem do pobliskiego sklepu
- budowa elektrowni węglowych
Podziel źródła energii na odnawialne i nieodnawialne.
ropa naftowa, wiatr, węgiel brunatny, energia geotermalna, gaz ziemny, słońce, woda
| odnawialne źródła energii | |
|---|---|
| nieodnawialne źródła energii |
Większość energii elektrycznej w Polsce jest wytwarzana w elektrowniach
- wiatrowych.
- słonecznych.
- wodnych.
- węglowych.
Oceń, które osoby oszczędzają energię elektryczną.
- Michał wyłącza światło, gdy wychodzi z pokoju.
- Kuba stara się odrabiać lekcje przy dziennym świetle.
- Pan Jan używa energooszczędnych świetlówek w mieszkaniu.
- Kamila włącza zmywarkę zapełnioną do połowy.
- U pani Marii zawsze nocą świeci się światło przedpokoju.
- Tuż po ugotowaniu kompotu pani Ania wkłada go do lodówki, żeby się schłodził.
- Pan Franciszek robi pranie często, a to małej ilości ubrań.
Wskaż źródła gazów cieplarnianych.
- elektrownia węglowa
- piec
- wybuch wulkanu
- silnik samochodu
- elektrownia wiatrowa
- elektrownia wodna
- żaglówka
- drzewa
W parkach narodowych chroni się:
- wyłącznie rzadkie gatunki roślin i zwierząt.
- wyłącznie ciekawe obiekty przyrody nieożywionej.
- wyłącznie organizmy, które nie występują w innych środowiskach.
- całą przyrodę ożywioną i nieożywioną.
Przyporządkuj parki narodowe do form ukształtowania terenu, na których występują.
Kampinoski Park Narodowy, Biebrzański Park Narodowy, Świętokrzyski Park Narodowy, Bieszczadzki Park Narodowy, Karkonoski Park Narodowy, Słowiński Park Narodowy, Tatrzański Park Narodowy, Ojcowski Park Narodowy
| niziny | |
|---|---|
| wyżyny | |
| góry |
Połącz nazwę parku z nazwą zwierzęcia, które występuje w logo tego parku.
Białowieski PN, Bieszczadzki PN, Wigierski PN, Gorczański PN, Kampinoski PN, Roztoczański PN, Woliński PN
| ryś | |
| żubr | |
| łoś | |
| salamandra | |
| bóbr | |
| bielik | |
| konik polski |
Celem ochrony przyrody nie jest
- zapewnienie miejsca do życia wszystkim istniejącym gatunkom.
- ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków.
- zachowanie naturalnych obszarów, np. leśnych w stanie niezmienionym.
- wprowadzenie do środowiska nowych gatunków, żyjących w innym środowisku.
Uzasadnij konieczność oszczędzania energii elektrycznej.
Spalanie węgla kamiennego, zawierającego siarkę, jest przyczyną powstawania kwaśnych deszczów. Opisz, jak tworzą się kwaśne deszcze, wykorzystując poniższe sformułowania.
zakwaszenie gleby | uwalnianie się do atmosfery tlenków siarki | spalanie węgla kamiennego | łączenie się tlenków siarki z wodą deszczową
Oceń, czy w rejonie, w którym mieszkasz, są dobre warunki do wykorzystania wiatru jako źródła energii. Uzasadnij swoje stanowisko.
Zaproponuj sposoby ochrony mieszkańców osiedla przed pyłem i nieprzyjemnym zapachem z pobliskiej fabryki.
Wymień trzy przykłady sytuacji, w których człowiek jest całkowicie uzależniony od przyrody.