Zdjęcie przedstawia kolorowe liście, zrobione z
kolorowego płótna, zawieszone na sznurku. Od lewej widoczne są liście w następujących kolorach: ciemnozielony, zielony, jasnozielony, ciemnopomarańczowy, pomarańczowy, bordowy, brązowy oraz ciemnofioletowy. W tle widoczny jest las z pomarańczowymi liśćmi.
Zdjęcie przedstawia kolorowe liście, zrobione z
kolorowego płótna, zawieszone na sznurku. Od lewej widoczne są liście w następujących kolorach: ciemnozielony, zielony, jasnozielony, ciemnopomarańczowy, pomarańczowy, bordowy, brązowy oraz ciemnofioletowy. W tle widoczny jest las z pomarańczowymi liśćmi.
Cztery pory roku
Liście
Źródło: pexels, domena publiczna.
Twoje cele
utrwalisz wiadomości na temat pór roku;
wskażesz podmioty liryczne występujące w wierszach J. Tuwima „Czereśnie”, B. Leśmiana „Tęcza”, Ś. Karpińskiego „Jesień”, J. Iwaszkiewicza „Zima”;
opiszesz bohaterów lirycznych wierszy:
określisz sytuację liryczną w wierszach;
dokonasz interpretacji obrazów poetyckich w wierszach;
wyjaśnisz znaczenie neologizmów;
rozpoznasz w tekście środki stylistyczne i określisz ich funkcję;
stworzysz wiersz o wybranej porze roku.
Pory roku na Ziemi są wynikiem ruchu naszej planety dookoła Słońca oraz nachylenia jej osi obrotu. Wiedzę tę posiedliśmy stosunkowo niedawno. Od zamierzchłych czasów ludzie chcieli wiedzieć dlaczego zmieniają się pory roku, dlaczego po dniu następuje noc, dlaczego wiatry wieją na morzu. Starożytni, poznając świat, tłumaczyli zjawiska przyrodnicze w opowieściach zwanych mitami. Badacze literatury uważają, że mity są wyrazem zdziwienia człowieka światem. Starożytni Grecy następstwo pór roku łączyli z miłością matki Demeter do córki Kory (Persefony). Więcej wiadomości na ten temat znajdziesz w lekcji: Skąd się wzięły pory roku?P5P96J4mkSkąd się wzięły pory roku?
Pory roku i związane z nimi zmiany pogody mają wpływ na język. W przysłowiach utrwalono obserwacje przyrody, cykliczność i powtarzalność zjawisk pogodowych.
RiunhoIHgjsln
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polega na dobraniu do sformułowań z kolumny lewej ich objaśnień z kolumny prawej.
Zadanie interaktywne polega na dobraniu do sformułowań z kolumny lewej ich objaśnień z kolumny prawej.
W jaki sposób VivaldiVivaldiVivaldi ukazał wiosnę w swoim utworze? Opisz swoje wrażenia po wysłuchaniu fragmentu.
R1KzdJyqo96tp
Polecenie 2
Opisz, w jaki sposób kompozytor lub malarz może ukazać wiosnę. Jakich środków użyje w tym celu?
RRbFi8ede8J5m
Vivaldi
[czytaj: wiwaldi]
Polecenie 3
Skorzystaj z dostępnych źródeł internetowych i wymień inne teksty kultury, w których twórcy inspirowaliinspirowaćinspirowali się porami roku.
RjtrpMkIcgG0M
Przeczytaj wiersze o porach roku, a następnie wykonaj poniższe ćwiczenia.
Bolesław LeśmianTęcza
Słychać go było, jak po młodym życieżytożycie Biegł coraz śpieszniej – ciepły deszcz majowy, ZbryzganyzbryzganyZbryzgany słońcem, co przez obłok płowypłowypłowy Wzdłuż mu kropliste rozwidniało nicienicienicie.
Pyląc, uderzał w piach drogi spróchniały, Poszperał w krzaku, co lśniąc się kołysze, Strącił liść z wierzby, przyciemnił głaz biały I ustał, w nagłą zasłuchany ciszę.
Teraz mu patrzeć, jak wierzchem obłoku Tęcza, bezmiary objąwszy, rozkwita, Poprzerywana i niecałkowita, Jakby się śniła zmrużonemu oku.
(...)
2 Źródło: Bolesław Leśmian, Tęcza, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Wrocław 1991, s. 54.
Ćwiczenie 3
RllkHi92ivmgc
Opisz własnymi słowami sytuację liryczną wiersza. Określ kim jest bohater i co robi.
Zwróć uwagę na to, kiedy dzieją się opisane wydarzenia, co czuje i jakie działania wykonuje bohater wiersza.
Bohaterem wiersza jest majowy deszczyk, który biega po polach, zrasza zapylone drogi i suche kamienie, strąca liście z wierzby. Przez chmury wygląda słońce i nagle na niebie pojawia się tęcza.
R1L6bW4e2InfJ
Ćwiczenie 4
Zaznacz w tekście wiersza „Tęcza” czasowniki, określające zachowanie majowego deszczu.
Zaznacz w tekście wiersza „Tęcza” czasowniki, określające zachowanie majowego deszczu.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4
Wyszukaj w dostępnych źródłach lub w internecie informacji, w jaki sposób powstaje tęcza. Napisz na ten temat krótką notatkę.
R3KW7ym6qeYAa
Ćwiczenie 5
R1GnJ1nNXEjrE
Zilustruj, wybrany z wiersza "Tęcza", obraz poetycki. Zadbaj, aby odmalowywał opisywaną porę roku.
Zilustruj, wybrany z wiersza "Tęcza", obraz poetycki. Zadbaj, aby odmalowywał opisywaną porę roku.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5
RJCCPeRHf20Tv
Opisz, wybrany z wiersza "Tęcza", obraz poetycki. Zadbaj, aby ilustrował opisywaną porę roku.
RferAhKywrzXI
Ćwiczenie 6
Uzupełnij wniosek dotyczący interpretacji wiersza.
Uzupełnij wniosek dotyczący interpretacji wiersza.
Julian Tuwim dedykował ten wiersz siostrze Irenie Tuwim, która była poetką, autorką kilku tomików wierszy, tłumaczeń oraz wspomnień z dzieciństwa
Ćwiczenie 7
Określ, kim jest bohater liryczny wiersza, gdzie się znajduje i corobi.
R1TUTYAQApjkJ
Zwróć uwagę na formę czasownika w pierwszym zdaniu.
Bohaterem lirycznym wiersza jest mężczyzna, który w letni, upalny poranek zrywa czereśnie z drzewa, rosnącego nad stawem.
Ważne!
Neologizmy poetyckie, to wyrazy nowe, utworzone przez autora tekstu literackiego. Są stosowane w celu wzbogacenia języka wiersza lub wywołania efektów artystycznych.
Ćwiczenie 8
R11wNSGD0zkhs
W wierszu "Czereśnie" znajdują się trzy neologizmy, wypisz je i wyjaśnij ich znaczenie.
Poszukaj dwóch przysłówków w pierwszej zwrotce i przymiotnika w drugiej zwrotce.
Neologizmy: ćwierkliwie - w ogrodzie ćwierkały wróble rośnie - trawa była pokryta rosą odniebną - woda odbijająca niebo
Ćwiczenie 9
R1bMonb78jCvB
Przeanalizuj, jak poeta opisał letni poranek w wierszu "Czereśnie". Stwórz obrazy poetyckie, łącząc fragmenty wiersza w jeden zwrot.
Przeanalizuj, jak poeta opisał letni poranek w wierszu "Czereśnie". Stwórz obrazy poetyckie, łącząc fragmenty wiersza w jeden zwrot.
Ćwiczenie 10
R1R71PhA0dQXh
Zilustruj obraz poetycki, wybrany z wiersza "Czereśnie". Zadbaj, aby odmalował opisaną przez poetę porę roku.
Zilustruj obraz poetycki, wybrany z wiersza "Czereśnie". Zadbaj, aby odmalował opisaną przez poetę porę roku.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5
RjHjHVp6L5qiZ
Opisz obraz poetycki wybrany z wiersza "Czereśnie". Zadbaj, aby ilustrował opisywaną porę roku.
Światopełk KarpińskiIII. Jesień
Wicher się nad miastem ślizgał, białe kręgi w kurzu pisał, gruzem z chmur wydartym bryzgałbryzgaćbryzgał, wszystkie windy rozkołysał.
Zdmuchnął pannę z parasolem, szarpał nerwy telefonom, stado wron odrzucił w pole, potem niebo cisnął wronom.
(...)
4 Źródło: Światopełk Karpiński, III. Jesień, [w:] tegoż, Trzynaście wierszy, Warszawa 1936, s. 23.
Ćwiczenie 11
R15qGvsvVZRuX
Na podstawie wiersza "Jesień" wyjaśnij, jak zachowuje się jesienny wicher. Opisz własnymi słowami sytuacje, wywołane jego podmuchem.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Przypomnij sobie jesienne klimaty, jak się ubierasz, co nosisz, kiedy wychodzisz z domu w wietrzny dzień.
Buduj proste zdania, nie powtarzaj wyrazów w bliskim sąsiedztwie. Wyszukaj w słowniku synonimy czasownika wiać.
Przykładowe zdania: Wicher mocno hulał nad miastem, wzniecał tumany kurzu. W powietrzu unosiły się grudki ziemi i gruzu z pobliskiej budowy.
Polecenie 5
Na podstawie wiersza „Jesień”, ułóż prognozę meteorologiczną, ostrzegającą przed jesiennym wichrem.
R1aH20hxRWZcA
Polecenie 6
R2MeGcta5RPWF
Zilustruj obraz poetycki wybrany z wiersza "Jesień". Zadbaj, aby odmalowywał opisaną porę roku.
Zilustruj obraz poetycki wybrany z wiersza "Jesień". Zadbaj, aby odmalowywał opisaną porę roku.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6
REHWM4sF7gQbI
Opisz obraz poetycki wybrany z wiersza "Jesień". Zadbaj, aby ilustrował tę porę roku.
R1ezqg9RzYcZC
Ćwiczenie 12
Uzupełnij wniosek dotyczący interpretacji wiersza "Jesień".
Uzupełnij wniosek dotyczący interpretacji wiersza "Jesień".
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Jarosław IwaszkiewiczZima
I oto białe leżą na wszystkim zasłony. Z siwego nieba chmurą upadają gwiazdy Zabite śniegiem. Lecą kracząc wrony, I sanie gwiżdżą gotowe do jazdy. Wstańmy i chodźmy. Nie wkładaj okrycia. Ogrzeją nas wszak świerki i śniegowe zwojezwójzwoje, Wejdziemy jak najdalej w głąb naszego życia. Ja patrzę w twoje oczy, a ty popatrz w moje. Na dnie, za śniegiem i za zimnym lodem Czarne źródełko cierpi i wodę wylewa, Nie idź przede mną, droga, ja nie pójdę przodem, Razem słuchajmy życia, co pod zimą śpiewa. (...)
3 Źródło: Jarosław Iwaszkiewicz, Zima, [w:] Poezja polska okresu międzywojennego. Antologia, t. I, Wrocław 1987, s. 184.
Ćwiczenie 13
R1TjArMWYbiPQ
Opisz własnymi słowami sytuację liryczną wiersza. Określ kim jest bohater i co robi.
Zwróć uwagę na czasowniki, zastanów się, kiedy dzieją się opisane wydarzenia, co czuje i jakie działania wykonuje bohater wiersza.
Bohaterem wiersza jest zakochany mężczyzna, który obserwując zimę za oknem, wpada na pomysł wędrówki wśród zimowego krajobrazu i rozmowy z ukochaną o życiu.
RdqNecEhdtIeI
Ćwiczenie 14
Na podstawie wiersza "Zima" uporządkuj obrazy poetyckie.
Na podstawie wiersza "Zima" uporządkuj obrazy poetyckie.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 15
RCIJIIefcIRNm
Przeczytaj uważnie wiersz "Zima", nazwij środki stylistyczne, dzięki którym poeta stworzył zimowe krajobrazy. Uzupełnij wniosek.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
RBQsDi7J3Pv1Z
Uzupełnij wniosek zaznaczając poprawną odpowiedź.
Uzupełnij wniosek zaznaczając poprawną odpowiedź.
Cechy przedmiotu lub krajobrazu określają przymiotniki, w poezji - epitety.
białe zasłony - epitet siwego nieba - epitet chmurą upadają gwiazdy zabite śniegiem - przenośnia za śniegiem i za zimnym lodem - powtórzenie i epitet czarne źródełko - epitet śniegowe zawoje - epitet
Polecenie 7
R7q7rjOMui0Mz
Zilustruj obraz poetycki wybrany z wiersza "Zima". Zadbaj, aby odmalował on opisaną porę roku.
Zilustruj obraz poetycki wybrany z wiersza "Zima". Zadbaj, aby odmalował on opisaną porę roku.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 7
RvEiAQ9s8EF8M
Opisz obraz poetycki wybrany z wiersza "Zima". Zadbaj, aby ilustrował opisywaną porę roku.
RZ4upk0OFX1Kj
Ćwiczenie 16
Zadanie interaktywne polega na dobraniu do nazwisk z kolumny lewej ich objaśnień z kolumny prawej.
Zadanie interaktywne polega na dobraniu do nazwisk z kolumny lewej ich objaśnień z kolumny prawej.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1Q2Uf7jrbxZv
Ćwiczenie 17
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1QnmkTaEQTgO
Ćwiczenie 18
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RWvDltFP8jxPI
Ćwiczenie 19
Zadanie interaktywne polega na prawidłowym uzupełnieniu komórek tabeli.
Zadanie interaktywne polega na prawidłowym uzupełnieniu komórek tabeli.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Giuseppe Arcimboldo
[czytaj: dżiuzepe arczimboldo]
Ćwiczenie 20
Zapoznaj się z obrazami GiuseppeGiuseppe ArcimboldoGiuseppeArcimboldoGiuseppe ArcimboldoArcimboldo, a następnie wypisz elementy, które świadczą o ukazaniu wybranej pory roku.
R1czGN63Bz9iJ
Źródło: Giuseppe Arcimboldo , Wiosna, 1563, domena publiczna.
RCHZkRhFm7IcD
Źródło: Giuseppe Arcimboldo , Lato, 1563, domena publiczna.
R20SbWCKpWLHd
Źródło: Giuseppe Arcimboldo , Jesień, 1573, domena publiczna.
R1FWM8qwY2xIT
Źródło: Giuseppe Arcimboldo , Zima, 1563, domena publiczna.
R18H1JRHp7m2B
Zastanów się, czym charakteryzuje się każda z pór roku.
O porach roku świadczą następujące elementy:
wiosna: dużo kolorowych kwiatów, zielone liście, pierwsze owoce (np. poziomka);
lato: różnorodność dojrzałych owoców i warzyw, zboża;
jesień: owoce i warzywa dojrzewające jesienią (winogrona, dynie, grzyby), przekwitnięte kwiaty, liście zmieniające kolor na odcienie żółci;
zima: brak liści na drzewach, śnieg, dojrzałe cytrusy.
Ćwiczenie 20
Do każdej pory roku dopisz co najmniej dwa charakterystyczne elementy, po których poznajemy, że jest to zima, wiosna, lato lub jesień.
R1eBQKcZ7azL0
Zastanów się, jakie wydarzenia mają miejsce w czasie kolejnych pór roku.
Elementy charakterystyczne:
wiosna: młoda trawa, pąki drzew, pierwsze kwiaty;
lato: dojrzewające owoce i warzywa, pola pełne zbóż;
Zaproponuj inne elementy, które mogłyby znaleźć się na obrazach Arcimbolda.
RfFrlBNAZAXX0
Zastanów się, które zwierzęta i jakie przedmioty mogłyby symbolizować daną porę roku.
Dodatkowe elementy, które można byłoby umieścić na obrazach:
wiosna: kwiaty charakterystyczne dla wiosny (np. przebiśniegi), powracające do kraju ptaki, traktor orzący pole, pąki na drzewach, kry spływające po rzece;
zima: mróz na szybie, zwierzęta w zimowej szacie, rękawiczki, szalik, sanki, bałwan.
Ćwiczenie 21
Podaj minimum dwa wydarzenia charakterystyczne dla każdej pory roku.
R2ACDdeX72ryG
Zastanów się, jakie święta mają miejsce w czasie wybranych pór roku.
Wiosną topi się Marzannę, obchodzi się Święta Wielkanocne, a starsi uczniowie piszą egzaminy ósmoklasisty oraz matury. Obchodzi się również święto Konstytucji 3 Maja, Dzień Matki oraz Dzień Dziecka. Latem kończy się rok szkolny i zaczynają wakacje. Rozpoczęcie tej pory roku wita się Sobótką, a niedługo potem obchodzi się Dzień Ojca. Jesień rozpoczyna się wraz z nowym rokiem szkolnym. W czasie tej pory roku obchodzi się Wszystkich Świętych, zapala się znicze na grobach, wspomina zmarłych oraz 11 listopada świętuje niepodległość naszego kraju. Zima jest czasem, kiedy są Święta Bożego Narodzenia, kończy się i zaczyna nowy rok kalendarzowy. W lutym jest Dzień Babci i Dziadka oraz walentynki.
Polecenie 8
Napisz wiersz, w którym opiszesz swoją ulubioną porę roku.
R1eM3gPIj5Fw2
Słownik
bryzgać
bryzgać
ochlapać drobinkami płynu, np. kroplami
ćwierkliwy
ćwierkliwy
podobny do ćwierkania
inspirować
inspirować
czerpać pomysł
nicie
nicie
właściwie: nici; cienkie sznureczki używane do szycia
płowy
płowy
żółtawy z odcieniami szarości
zbryzgany
zbryzgany
oblany kroplami wody
zwój
zwój
coś, co jest zwinięte w rulon, kłębek
żyto
żyto
gatunek zboża, które sieje się jesienią, a wzrasta wczesną wiosną
Notatki ucznia
R19ExpvskKPFH
(Uzupełnij).
Bibliografia
Beluch K., (2009), Pory roku w poezji polskiej XX wieku, Katowice: Uniwersytet Śląski.
Kłosińska A., (2006), Słownik frazeologiczny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sławiński J. (red.), (1988), Słownik terminów literackich, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Ćwiczenie 22
R1T88nXzi1uEa
Opisz, wybrany z wiersza "Tęcza", obraz poetycki. Zadbaj, aby ilustrował opisywaną porę roku.
Obraz poetycki, to świat wiersza opisany językiem poezji.
Możesz opisać to, co się dzieje w wierszu, kiedy pada majowy deszcz.