RfFh6e4m1yQVp
Zdjęcie przedstawia kolorowe liście, zrobione z  kolorowego płótna, zawieszone na sznurku. Od lewej widoczne są liście w następujących kolorach: ciemnozielony, zielony, jasnozielony, ciemnopomarańczowy, pomarańczowy, bordowy, brązowy oraz ciemnofioletowy. W tle widoczny jest las z pomarańczowymi liśćmi.

Cztery pory roku

Liście
Źródło: pexels, domena publiczna.
Twoje cele
  • utrwalisz wiadomości na temat pór roku;

  • wskażesz podmioty liryczne występujące w wierszach J. Tuwima „Czereśnie”, B. Leśmiana „Tęcza”, Ś. Karpińskiego „Jesień”,  J. Iwaszkiewicza „Zima”;

  • opiszesz bohaterów lirycznych wierszy:

  • określisz sytuację liryczną w wierszach;

  • dokonasz interpretacji obrazów poetyckich w wierszach;

  • wyjaśnisz znaczenie neologizmów;

  • rozpoznasz w tekście środki stylistyczne i określisz ich funkcję;

  • stworzysz wiersz o wybranej porze roku.

Pory roku na Ziemi są wynikiem ruchu naszej planety dookoła Słońca oraz nachylenia jej osi obrotu. Wiedzę tę posiedliśmy stosunkowo niedawno. Od zamierzchłych czasów ludzie chcieli wiedzieć dlaczego zmieniają się pory roku, dlaczego po dniu następuje noc, dlaczego wiatry wieją na morzu. Starożytni, poznając świat, tłumaczyli zjawiska przyrodnicze w opowieściach zwanych mitami. Badacze literatury uważają, że mity są wyrazem zdziwienia człowieka światem. Starożytni Grecy następstwo pór roku łączyli z miłością matki Demeter do córki Kory (Persefony). Więcej wiadomości na ten temat znajdziesz w lekcji: Skąd się wzięły pory roku?P5P96J4mkSkąd się wzięły pory roku?

Pory roku i związane z nimi zmiany pogody mają wpływ na język. W przysłowiach utrwalono obserwacje przyrody, cykliczność i powtarzalność zjawisk pogodowych.

RiunhoIHgjsln
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polega na dobraniu do sformułowań z kolumny lewej ich objaśnień z kolumny prawej.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R14MffJLuEkwE
Ćwiczenie 2
Uzupełnij przysłowia brakującymi wyrazami. Jedna 1. zima, 2. pracuje, 3. kieszeń, 4. jesień, 5. głodu, 6. jaskółka wiosny nie czyni.
Kto latem 1. zima, 2. pracuje, 3. kieszeń, 4. jesień, 5. głodu, 6. jaskółka, zimą 1. zima, 2. pracuje, 3. kieszeń, 4. jesień, 5. głodu, 6. jaskółka nie czuje.
Późna 1. zima, 2. pracuje, 3. kieszeń, 4. jesień, 5. głodu, 6. jaskółka długo trzyma.
Idzie 1. zima, 2. pracuje, 3. kieszeń, 4. jesień, 5. głodu, 6. jaskółka, a tu pusta 1. zima, 2. pracuje, 3. kieszeń, 4. jesień, 5. głodu, 6. jaskółka.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Zapoznaj się z animacją pt.: „Skąd się wzięły pory roku?” i wykonaj poniższe polecenia.

RpJvvicWPpf4g
Animacja opowiada o porach roku.
Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego na Ziemi występują pory roku.

RwneUSeo1pkNr
Polecenie 2

W jaki sposób VivaldiVivaldiVivaldi ukazał wiosnę w swoim utworze? Opisz swoje wrażenia po wysłuchaniu fragmentu.

R1KzdJyqo96tp
Polecenie 2

Opisz, w jaki sposób kompozytor lub malarz może ukazać wiosnę. Jakich środków użyje w tym celu?

RRbFi8ede8J5m
Vivaldi
Polecenie 3

Skorzystaj z dostępnych źródeł internetowych i wymień inne teksty kultury, w których twórcy inspirowaliinspirowaćinspirowali się porami roku.

RjtrpMkIcgG0M

Przeczytaj wiersze o porach roku, a następnie wykonaj poniższe ćwiczenia.

Bolesław Leśmian Tęcza

Słychać go było, jak po młodym życieżytożycie
Biegł coraz śpieszniej – ciepły deszcz majowy,
ZbryzganyzbryzganyZbryzgany słońcem, co przez obłok płowypłowypłowy
Wzdłuż mu kropliste rozwidniało nicienicienicie.

Pyląc, uderzał w piach drogi spróchniały,
Poszperał w krzaku, co lśniąc się kołysze,
Strącił liść z wierzby, przyciemnił głaz biały
I ustał, w nagłą zasłuchany ciszę.

Teraz mu patrzeć, jak wierzchem obłoku
Tęcza, bezmiary objąwszy, rozkwita,
Poprzerywana i niecałkowita,
Jakby się śniła zmrużonemu oku.

(...)

2 Źródło: Bolesław Leśmian, Tęcza, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Wrocław 1991, s. 54.
Ćwiczenie 3
RllkHi92ivmgc
Opisz własnymi słowami sytuację liryczną wiersza. Określ kim jest bohater i co robi.
R1L6bW4e2InfJ
Ćwiczenie 4
Zaznacz w tekście wiersza „Tęcza” czasowniki, określające zachowanie majowego deszczu.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Wyszukaj w dostępnych źródłach lub w internecie informacji, w jaki sposób powstaje tęcza. Napisz na ten temat krótką notatkę.

R3KW7ym6qeYAa
Ćwiczenie 5
R1GnJ1nNXEjrE
Zilustruj, wybrany z wiersza "Tęcza", obraz poetycki. Zadbaj, aby odmalowywał opisywaną porę roku.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5
RJCCPeRHf20Tv
Opisz, wybrany z wiersza "Tęcza", obraz poetycki. Zadbaj, aby ilustrował opisywaną porę roku.
RferAhKywrzXI
Ćwiczenie 6
Uzupełnij wniosek dotyczący interpretacji wiersza.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Julian Tuwim Czereśnie

SiostrzeSiostrzeSiostrze

Rwałem dziś rano czereśnie,
Ciemnoczerwone czereśnie,
W ogrodzie było ćwierkliwiećwierkliwyćwierkliwie,
Słonecznie, rośnie i wcześnie.

Gałęzie, jak opryskane
Dojrzałą wiśni jagodą,
Zwieszały się omdlewając,
Nad stawu odniebną wodą.

Zwieszały się, omdlewając
I myślą tonęły w stawie,
A plamki słońca migały
Na lśniącej, soczystej trawie.

1 Źródło: Julian Tuwim, Czereśnie, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Wrocław 1964, s. 4–5.
Siostrze
Ćwiczenie 7

Określ, kim jest bohater liryczny wiersza, gdzie się znajduje i co robi.

R1TUTYAQApjkJ
Ważne!

Neologizmy poetyckie, to wyrazy nowe, utworzone przez autora tekstu literackiego. Są stosowane w celu wzbogacenia języka wiersza lub wywołania efektów artystycznych.

Ćwiczenie 8
R11wNSGD0zkhs
W wierszu "Czereśnie" znajdują się trzy neologizmy, wypisz je i wyjaśnij ich znaczenie.
Ćwiczenie 9
R1bMonb78jCvB
Przeanalizuj, jak poeta opisał letni poranek w wierszu "Czereśnie". Stwórz obrazy poetyckie, łącząc fragmenty wiersza w jeden zwrot.
Ćwiczenie 10
R1R71PhA0dQXh
Zilustruj obraz poetycki, wybrany z wiersza "Czereśnie". Zadbaj, aby odmalował opisaną przez poetę porę roku.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5
RjHjHVp6L5qiZ
Opisz obraz poetycki wybrany z wiersza "Czereśnie". Zadbaj, aby ilustrował opisywaną porę roku.
Światopełk Karpiński III. Jesień

Wicher się nad miastem ślizgał,
białe kręgi w kurzu pisał,
gruzem z chmur wydartym bryzgałbryzgaćbryzgał,
wszystkie windy rozkołysał.

Zdmuchnął pannę z parasolem,
szarpał nerwy telefonom,
stado wron odrzucił w pole,
potem niebo cisnął wronom.

(...)

4 Źródło: Światopełk Karpiński, III. Jesień, [w:] tegoż, Trzynaście wierszy, Warszawa 1936, s. 23.
Ćwiczenie 11
R15qGvsvVZRuX
Na podstawie wiersza "Jesień" wyjaśnij, jak zachowuje się jesienny wicher. Opisz własnymi słowami sytuacje, wywołane jego podmuchem.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

Na podstawie wiersza „Jesień”, ułóż prognozę meteorologiczną, ostrzegającą przed jesiennym wichrem.

R1aH20hxRWZcA
Polecenie 6
R2MeGcta5RPWF
Zilustruj obraz poetycki wybrany z wiersza "Jesień". Zadbaj, aby odmalowywał opisaną porę roku.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6
REHWM4sF7gQbI
Opisz obraz poetycki wybrany z wiersza "Jesień". Zadbaj, aby ilustrował tę porę roku.
R1ezqg9RzYcZC
Ćwiczenie 12
Uzupełnij wniosek dotyczący interpretacji wiersza "Jesień".
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Jarosław Iwaszkiewicz Zima

I oto białe leżą na wszystkim zasłony.
Z siwego nieba chmurą upadają gwiazdy
Zabite śniegiem. Lecą kracząc wrony,
I sanie gwiżdżą gotowe do jazdy.
Wstańmy i chodźmy. Nie wkładaj okrycia.
Ogrzeją nas wszak świerki i śniegowe zwojezwójzwoje,
Wejdziemy jak najdalej w głąb naszego życia.
Ja patrzę w twoje oczy, a ty popatrz w moje.
Na dnie, za śniegiem i za zimnym lodem
Czarne źródełko cierpi i wodę wylewa,
Nie idź przede mną, droga, ja nie pójdę przodem,
Razem słuchajmy życia, co pod zimą śpiewa.
(...)

3 Źródło: Jarosław Iwaszkiewicz, Zima, [w:] Poezja polska okresu międzywojennego. Antologia, t. I, Wrocław 1987, s. 184.
Ćwiczenie 13
R1TjArMWYbiPQ
Opisz własnymi słowami sytuację liryczną wiersza. Określ kim jest bohater i co robi.
RdqNecEhdtIeI
Ćwiczenie 14
Na podstawie wiersza "Zima" uporządkuj obrazy poetyckie.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 15
RCIJIIefcIRNm
Przeczytaj uważnie wiersz "Zima", nazwij środki stylistyczne, dzięki którym poeta stworzył zimowe krajobrazy. Uzupełnij wniosek.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
RBQsDi7J3Pv1Z
Uzupełnij wniosek zaznaczając poprawną odpowiedź.
Polecenie 7
R7q7rjOMui0Mz
Zilustruj obraz poetycki wybrany z wiersza "Zima". Zadbaj, aby odmalował on opisaną porę roku.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 7
RvEiAQ9s8EF8M
Opisz obraz poetycki wybrany z wiersza "Zima". Zadbaj, aby ilustrował opisywaną porę roku.
RZ4upk0OFX1Kj
Ćwiczenie 16
Zadanie interaktywne polega na dobraniu do nazwisk z kolumny lewej ich objaśnień z kolumny prawej.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1Q2Uf7jrbxZv
Ćwiczenie 17
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1QnmkTaEQTgO
Ćwiczenie 18
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RWvDltFP8jxPI
Ćwiczenie 19
Zadanie interaktywne polega na prawidłowym uzupełnieniu komórek tabeli.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Giuseppe Arcimboldo
Ćwiczenie 20

Zapoznaj się z obrazami GiuseppeGiuseppe ArcimboldoGiuseppe ArcimboldoGiuseppe ArcimboldoArcimboldo, a następnie wypisz elementy, które świadczą o ukazaniu wybranej pory roku.

R18H1JRHp7m2B
Ćwiczenie 20

Do każdej pory roku dopisz co najmniej dwa charakterystyczne elementy, po których poznajemy, że jest to zima, wiosna, lato lub jesień.

R1eBQKcZ7azL0
Ćwiczenie 21

Zaproponuj inne elementy, które mogłyby znaleźć się na obrazach Arcimbolda.

RfFrlBNAZAXX0
Ćwiczenie 21

Podaj minimum dwa wydarzenia charakterystyczne dla każdej pory roku.

R2ACDdeX72ryG
Polecenie 8

Napisz wiersz, w którym opiszesz swoją ulubioną porę roku.

R1eM3gPIj5Fw2

Słownik

bryzgać
bryzgać

ochlapać drobinkami płynu, np. kroplami

ćwierkliwy
ćwierkliwy

podobny do ćwierkania

inspirować
inspirować

czerpać pomysł

nicie
nicie

właściwie: nici; cienkie sznureczki używane do szycia

płowy
płowy

żółtawy z odcieniami szarości

zbryzgany
zbryzgany

oblany kroplami wody

zwój
zwój

coś, co jest zwinięte w rulon, kłębek

żyto
żyto

gatunek zboża, które sieje się jesienią, a wzrasta wczesną wiosną

Notatki ucznia

R19ExpvskKPFH
(Uzupełnij).

Bibliografia

Beluch K., (2009), Pory roku w poezji polskiej XX wieku, Katowice: Uniwersytet Śląski.

Kłosińska A., (2006), Słownik frazeologiczny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Sławiński J. (red.), (1988), Słownik terminów literackich, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Ćwiczenie 22
R1T88nXzi1uEa
Opisz, wybrany z wiersza "Tęcza", obraz poetycki. Zadbaj, aby ilustrował opisywaną porę roku.