Czy artyście wolno kłamać?
Po co istnieją bajki? Ich zadania są takie, jak zadania całej sztuki, która ma bawić, wychowywać, uczyć…
Czego można się nauczyć z bajek? Zobaczymy to na przykładzie utworu najwybitniejszego polskiego bajkopisarza – Ignacego Krasickiego.
Zanotuj w zeszycie, jakie cechy – twoim zdaniem – mogą łączyć, a jakie różnić: bajkę, baśń i mit.
Ignacy Krasicki
Ignacy Krasicki
twórca żyjący w XVIII wieku. Przez wiele lat pełnił funkcję biskupa warmińskiego (dlatego często podpisywał swe dzieła inicjałami XBW, czyli Książę Biskup Warmiński), został też arcybiskupem gnieźnieńskim (a więc prymasem). Należał do najbliższych współpracowników ostatniego króla Polski – Stanisława Augusta Poniatowskiego. Bywał u niego na dworze z okazji tzw. obiadów czwartkowych, czyli spotkań, podczas których król przyjmował artystów i uczonych. Po I rozbiorze Polski (1772) był poddanym władcy Prus, nigdy jednak nie przestał przejmować się losami ojczyzny.
Napisał pierwsze polskie powieści (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki i inne), a także satyry, bajki, poematy heroikomiczne. Był też wieloletnim redaktorem najważniejszego polskiego czasopisma ukazującego się w tamtym czasie, czyli „Monitora”.
Utwory Ignacego Krasickiego zostały napisane według zasad stylu nazywanego klasycyzmem. Styl ten charakteryzował się dążnością do ładu, precyzji, czystości językowej, nawiązywał do antyku (choć podejmował kwestie związane ze współczesnością). Poeta uważał, że dzięki sztuce można ukształtować mądre i praworządne społeczeństwo.
Co to jest bajka?
Wykonaj następujące polecenia:
W XVIII stuleciu w całej Europie, a więc również w Polsce, panowała prawdziwa „bajkomania”. Choć gatunek wywodzi się ze starożytności, nigdy wcześniej nie był tak popularny. Odszukaj w dostępnych źródłach informacji o roli i ważności bajki w XVIII wieku.
Jednym z wyróżników bajki jest dążenie do puenty, która ma zawierać w sobie jakąś mądrość. Ponieważ twórcy w XVIII wieku byli przekonani, że sztuka może (a właściwie – powinna) uczyć, gatunek nastawiony na moralizowanie uznali za szczególnie przydatny.
Napisz własną definicję bajki (nie powinna być dłuższa niż trzy linijki tekstu).
Porównaj własną propozycję definicji bajki z definicją podaną poniżej.
krótki, najczęściej wierszowany utwór, w którym bohaterowie (często zwierzęta, ale także ludzie i pojęcia abstrakcyjne) są alegorycznymi upostaciowaniami cech czy postaw, a pouczenie przyjmuje kształt morału.
Do najwybitniejszych bajkopisarzy zaliczani są: EzopEzop z antycznej Grecji i Jean de La FontaineJean de La Fontaine z XVII‑wiecznej Francji.
Poszukaj definicji bajki w innym źródle (najlepiej w słowniku terminów literackich).
Jaka jest bajka?
Zły dobrego uczyni winnegoWilk w on czas, gdy dzień wielki,
Przyszedł pić wody do rzeki:
Tedyż się baran trafił
A na dole przed wilkiem pił.
Uźrzawszy go, wilk jął załawiać
A z nim tako począł gadać:
”Baranie! Czemu mię nie czcisz,
Iż przede mną wodę mącisz?”
Rzekł baran: „Nie może to być,
Bych ja wodę mógł zmącić:
Ja na dole, ty na górze,
woda na wstecz iść nie może”.
Wilk mu na to odpowiedział:
”Takież mi twój ociec działał
Dwie lecie przed tym miesiącem,
Gdyś ty jeszcze był jagnięciem.
Przeto co mi on winien był,
Chcę, aby mi ty zań płacił:
Syn ciem za ojca winnego
Winien odbywać każdego”.
On rzekł: „Jać‑em nie tak stary,
dopieroć mi miesiąc wtóry;
A nic‑em ci nie uczynił,
Przeczże by mię tako winił”.
On rzekł: „A już mi przymawiasz,
Mojej prawdzie sie przeciwiasz!
Nie będziesz więcej mędrować:
Też ci mi sie chciało śniadać”.
Takoć zły człowiek z dobrego
Wnet uczyni nieprawego
A wynajdzie wnet przyczynę,
Iż nań wwali wszystkę winę”.
Jagnię i wilcyZawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.
Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię;
Już go mieli rozerwać; rzekło: „Jakim prawem?”
”Smacznyś, słaby i w lesie!” – Zjedli niebawem.
Wilk i baranekRacyja mocniejszego zawsze lepsza bywa.
Zaraz wam tego dowiodę.
Gdzie bieży krynica żywa,
Poszło jagniątko chlipać sobie wodę.
Wilk tam na czczo nadszedłszy, szukając napaści,
Rzekł do baraniego syna:
”I któż to zaśmielił waści,
Że się tak ważysz mącić mój napitek?
Nie ujdzie ci bez kary tak bezecna wina”.
Baranek odpowiada, drżąc z bojaźni wszytek:
”Ach, panie dobrodzieju, racz sądzić w tej sprawie
Łaskawie.
Obacz, że niżej ciebie, niżej stojąc zdroju
Nie mogę mącić pańskiego napoju”.
”Cóż? Jeszcze mi zadajesz kłamstwo w żywe oczy?!
Poczekaj no, języku smoczy,
I tak rok‑eś mię zelżył paskudnymi słowy”.
”Cysiam jeszcze, i na tom poprzysiąc gotowy,
Że mnie przeszłego roku nie było na świecie”.
”Czy ty, czy twój brat, czy który twój krewny,
Dość, że tego jestem pewny,
Że wy mi honor szarpiecie;
Psy, pasterze i z waszą archandyją całą
Szczekacie na mnie, gdzie tylko możecie.
Muszę tedy wziąć zemstę okazałą”.
Po tej skończonej perorze
Łapes jak swego i zębami porze.
Po przeczytaniu bajek Ezopa, Ignacego Krasickiego i Jeana de La Fontaine’a wykonaj następujące polecenia:
Wszystkie trzy bajki przedstawiają bardzo podobną historię. Wyjaśnij, czym różnią się te utwory.
W poszczególnych utworach poszukaj zdań zawierających główny sens bajki. Określ, gdzie umieszczono w bajkach morał.
Historię spotkania baranka (jagniąt) i wilka (wilków) przedstawia narrator. Wyjaśnij, kto jeszcze wypowiada się w tych bajkach.
Można dostrzec, że bajki różnią się długością, choć są raczej niezbyt obszerne. Przyjmując za kryterium podziału rozmiary, dzieli się bajki na dwie odmiany: epigramatyczną (krótką, kilku- albo kilkunastowersową) oraz opisową (narracyjną).
Morał zazwyczaj umieszczano na końcu bajki, ale zdarzają się dzieła, w których znajduje się on na początku albo wynika z całości utworu, jest przez tę całość zasugerowany.
Bajka może składać się z samego monologu narratora, lecz często zawiera dialog lub dialogi, co sprawia, że utwór nabiera charakteru scenki dramatycznej.
Bajka | |
epigramatyczna | opisowa (narracyjna) |
Malarze
MalarzeDwaj portretów malarze słynęli przed laty:
Piotr dobry, a ubogi, Jan zły, a bogaty.
Piotr malował wybornie, a głód go uciskał,
Jan mało i źle robił, więcej jednak zyskał.
Dlaczegoż los tak różny mieli ci malarze?
Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze.
Po przeczytaniu bajki Ignacego Krasickiego odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia:
Do której z odmian bajki można zaliczyć Malarzy?
Gdzie w tej bajce pojawia się morał?
Dopisz do utworu swój morał (nie musi mieć formy wierszowanej).
Znajdź w utworze fragmenty poświęcone wyłącznie Janowi i wyłącznie Piotrowi, a następnie przyporządkuj je do odpowiedniej grupy.
„malował wybornie, a głód go uciskał”., „dobry, a ubogi”., „mało i źle robił, więcej jednak zyskał”., „[malował] piękniejsze twarze”., „malował podobne [twarze]”., „zły, a bogaty”.
JAN | |
---|---|
PIOTR |
Policz sylaby poświęcone każdemu z malarzy. Ile ich jest?
Określ prawdziwość poniższych stwierdzeń.
Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
Autor znacznie więcej miejsca poświęcił Janowi, by dokładniej ukazać, jak nie należy postępować. | □ | □ |
Autor znacznie więcej miejsca poświęcił Piotrowi, by dokładniej ukazać, jak należy postępować. | □ | □ |
Autor obu bohaterom przydzielił niemal tyle samo miejsca. | □ | □ |
Jaka – twoim zdaniem – jest wymowa zakończenia bajki?
Wymyśl zakończenie, które można uznać za optymistyczne. Dopisz je do tekstu Krasickiego (twój tekst nie musi być wierszowany).
Wskaż w utworze te miejsca, w których autor wyraża swoją opinię.
Wiersz, zgodnie z tytułem, opowiada o malarzach. Określ każdego z malarzy: jednym słowem, a następnie jednym zdaniem.
Bajki Ignacego Krasickiego bardzo często budowane są na zasadzie symetrii: autor przydziela bohaterom tyle samo miejsca, niezależnie od tego, czy postać jest godna naśladowania, czy też pełna wad.
Utwory najważniejszego polskiego bajkopisarza ukazują świat okrutny – zazwyczaj silniejszy pokonuje słabszego i nie ma dla niego litości. Wynika to między innymi z tego, że te bajki nie były przeznaczone dla dzieci.
W krzywym zwierciadle sztuki
Przyjrzyj się obrazowi Alexandre’a‑Gabriela Decamps'aAlexandre’a‑Gabriela Decamps'a. Następnie napisz półstronicowy tekst, w którym udowodnisz, że metaforyczną „małpą” był albo Jan, albo Piotr.
Przyjrzyj się obrazowi Pietera Bruegla Młodszego Pochlebcy i napisz notatkę, w której wykażesz, że mógłby on być dobrą ilustracją do bajki Ignacego Krasickiego Malarze.
Zadaniowo
Namaluj swój portret. Możesz to zrobić pędzlem albo… słowami. Zastosuj metodę Jana albo Piotra.
Wypowiedz się pisemnie na temat: „Prawdziwego artysty nigdy nie można kupić!”.
Napisz tekst przemówienia na temat: „Schlebianie komuś za wszelką cenę to częsta z ludzkich przywar”.