Scenariusz zajęć

IV etap edukacyjny, język polski, zakres podstawowy

Temat: Czy kot Behemot jest mityczną bestią? Pytania o naturę zła w powieści Michaiła Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata”

Treści kształcenia:

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

1) odczytuje sens całego utworu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup i zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości.

Dodatkowe:

Język polski

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

1) szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów.

2) korzysta ze słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli.

3. Świadomość językowa. Uczeń:

6) rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizację, dialektyzację, kolokwializację) i określa funkcje.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

1) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki.

2) określa problematykę utworu.

2. Analiza. Uczeń:

3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz

ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej,

chrześcijańskiej, staropolskiej.

4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, dialogi).

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja

utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji,

przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Rozpoznaje problematykę utworu,

• Tworzy charakterystykę ustną i pisemną postaci literackiej (kot Behemot),

• Charakteryzuje postać mówiącą w utworze (narratora),

• Rozpoznaje sposoby kreowania bohatera,

• Znajduje nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych,

• Dostrzega zagadnienia filozoficzne – czym jest zło,

• Porównuje utwory literackie, ich fragmenty (różne wersje legendy o Fauście, fragment „Mistrza i Małgorzaty”),

• Korzysta ze słowników: wyrazów obcych, słownika terminów literackich, „Słownika mitów i tradycji kultury” oraz „Słownika symboli” Władysława Kopalińskiego.

Nabywane umiejętności:

• Tworzenia charakterystyki postaci w szerszym kontekście kulturowym,

• Korzystania z różnych źródeł informacji (komunikat audiowizualny, tekst literacki, tekst krytycznoliteracki, słowniki),

• Analizy tekstu literackiego i jego interpretacji,

• Pracy w zespole,

• Tworzenia własnych tekstów (charakterystyka, esej, recenzja, opowiadanie).

Kompetencje kluczowe:

• Porozumiewanie się w języku ojczystym,

• Świadomość i ekspresja kulturalna,

• Umiejętność uczenia się.

Środki dydaktyczne:

• Sprzęt multimedialny: komputer multimedialny lub/i projektor,

• Zasoby multimedialne: filmy „Behemot i Małgorzata”, „Behemot i tramwaj”, „Behemot w Variete”,

• Egzemplarze powieści w wydaniu Biblioteki Narodowej, ze wstępem Andrzeja Drawicza, BN Nr 229, seria II,

• Karty pracy (załącznik do scenariusza),

• Słowniki: „Słownik mitów i tradycji kultury” (hasło: „Behemot”)Indeks górny 1¹ oraz „Słownik symboli” Władysława Kopalińskiego (hasło: „kot”)Indeks górny 2²,

• Dowolny słownik terminów literackich („groteska”, „stylizacja”, „parodia”, „narracja”, „ironia romantyczna”) i słownik wyrazów obcych.

Metody nauczania:

• Problemowe: praca z komunikatem audiowizualnym oraz z tekstem krytycznoliterackim, rozmowa interpretacyjna, dyskusja,

• Eksponująca: film.

Formy pracy:

• Indywidualna jednolita,

• Zbiorowa.

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita uczniów i wprowadza ich w problematykę zajęć: zapowiada rozważania filozoficzne dotyczące natury zła w powieści Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata”. Zaznacza, że głównym przedmiotem analizy będzie postać drugoplanowa – kot Behemot – członek świty Wolanda.

Proponuje, aby uczniowie obejrzeli filmy z zasobów multimedialnych zawierające aktorską interpretację wybranych fragmentów powieści. Poleca im wykonanie notatek dotyczących kociego bohatera: jak wygląda, jak się zachowuje, co mówi, jakie są jego relacje z ludźmi (Małgorzatą) oraz z Wolandem i innymi członkami grupy.

Etap realizacji

Po obejrzeniu filmów uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami. Przystępują do działań w grupach: rozwiązują zadania zawarte w kartach pracy. Podczas ich wypełniania wykorzystują wiadomości z obejrzanego materiału, jak również fragmenty wstępu krytycznego Andrzeja DrawiczaIndeks górny 3³ oraz słowniki. Poszczególne grupy pracują nad następującymi zagadnieniami (odpowiedzi do zadań z kart pracy znajdują się w załączniku do scenariusza):

1. Kim jest kot Behemot i jakie jest źródło jego imienia?

2. Jaki wpływ na konstrukcję postaci kota Behemota mają mity i tradycja?

3. Jakim językiem posługuje się bohater, a jakim narrator, gdy się o nim wypowiada?

4. Jakie są relacje Behemota z Wolandem i pozostałymi członkami ekipy, a jakie z ludźmi?

Po wykonaniu zadań grupy przedstawiają swoje rozwiązania; inni uczniowie komentują je i uzupełniają. Po chwili nauczyciel inicjuje dyskusję na temat koncepcji zła w powieści. Punktem wyjścia do niej jest cytat z „Fausta” Goethego:

„… Więc kimże w końcu jesteś?

– Jam częścią tej siły,

która wiecznie zła pragnąc,

wiecznie czyni dobro”.

Podczas swoich rozważań uczniowie wykorzystują wiadomości nabyte podczas pracy w grupach. Powinni wysnuć wnioski, że Bułhakow, nawiązując do tradycji („Księgi Hioba”, „Nowego Testamentu”, romantyzmu, „Fausta” Goethego oraz Gounoda itp.), tworzy własną koncepcję zła: jego przedstawiciele (w tym kot – odwieczny symbol szatana) zaprowadzają porządek moralny w świecie, w którym został on zaburzony przez ludzi. Powieściowy Behemot jest jednocześnie mocno zakorzenioną postacią w rosyjskiej kulturze – ludowych drzeworytach. Jego język stanowi mieszaninę stylów, ich parodię – od naukowego po potoczny. Uczniowie powinni ponadto dostrzec w konstrukcji tej postaci elementy groteski.

Etap końcowy

Nauczyciel poleca uczniom, aby swoje notatki i przemyślenia wykorzystali do napisania pracy będącej odpowiedzią na pytanie zawarte w temacie (charakterystyka lub esej).

Dodatkowo:

Chętni mogą napisać recenzję dowolnej adaptacji „Mistrza i Małgorzaty” lub opowiadanie z dialogiem, którego tematem będzie kot.

1. Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1985, s. 85.↩

2. Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2012.↩

3. Artur Drawicz, Wstęp [w:] Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, BN, Warszawa 1990, s. V–LXXXIV. Tu: Mistrz i Małgorzata a mity i tradycje, Diabeł – nie‑diabeł, Narrator, Tradycja romantyczna.↩

R1Pf7KpDcRqn3