Czy mówimy po polsku, jeśli posługujemy się gwarą?
Wstęp
Wywiad z językoznawcą
— Język polski dzieli się na język ogólny i dialekty. Z czego wynika taki podział?
— Podział ten jest wynikiem przemian historycznych i wielowiekowej ewolucji języka. U zarania państwa polskiego istniały dialekty ludowe, którymi porozumiewały się etniczne grupy plemienne. Do XIV wieku istniały one tylko w regionalnych i ludowych odmianach mówionych. W XV wieku z elementów dialektu małopolskiego i wielkopolskiego zaczął tworzyć się ponadregionalny język ogólny. Renesansowe piśmiennictwo i drukarstwo przyczyniło się do spopularyzowania polszczyzny literackiej. Zwiększył się też zasięg języka ogólnego. Stopniowo dialekty stawały się jedynie sposobem porozumiewania na ograniczonym terytorium przez warstwę chłopską i drobną szlachtę. Dzięki wielowiekowej tradycji pisanej język ogólny ma ujednolicony system gramatyczny, słownictwo i stylistykę.
— Czym różni się dialekt od gwary?
— Dialekt to odmiana języka ogólnego (narodowego) charakterystycznego dla jakiegoś większego terytorium. Natomiast gwara to język używany na mniejszym terenie, np. w gminie, wsi, nie podlega regułom i normom poprawnościowym języka ogólnego.
— Czy w takim razie gwary pełnią inne funkcje niż język ogólny?
— Język ogólny pełni funkcję jednoczącą, identyfikuje jednostkę wobec społeczności narodu, przeciwstawia język polski innym językom narodowym. Dialekt nie pełni tych funkcji wobec całego narodu, a jedynie wobec wspólnoty lokalnej. Jeśli mówimy gwarą, to oczywiście mówimy po polsku. Gwara to odmiana języka ogólnego. Dialekt to język właściwy ludności wiejskiej danego regionu kraju, różniący się od języka narodowego i innych dialektów swoistymi cechami, głównie fonetycznymi, gramatycznymi i leksykalnymi.
— Ile dialektów występuje na terytorium Polski? Jakie są najważniejsze ich cechy?
— Wyróżniamy pięć głównych dialektów: małopolski, wielkopolski, mazowiecki, śląski, kaszubski, dialekty mieszane i nowe dialekty mieszane. W dialektach mogą występować różne zjawiska językowe:
Mazurzenie – wymowa spółgłosek sz, ż, cz, dż jak s, z, c, dz, np. lepsze = lepse, czas = cas, żeby = zeby. Rz nie podlega mazurzeniu, np. rzeka – nie zeka, przypali – nie psypali.
Fonetyka międzywyrazowa polega na zmianach fonetycznych na granicy wyrazów, np. głoski na styku dwóch wyrazów udźwięczniają się np. liźdź zielony, jag jechoł, snob żyta lub do udźwięcznienia nie dochodzi liść zielony, jak jechał, snop żyta.
Samogłoski pochylone powstały w XVI wieku, w tym czasie istniały pary jasnych i pochylonych samogłosek a, e, o dla odróżnienia od jasnych oznaczano je kreseczką nad literą. Język ogólny rozwijał się i samogłoski pochylone zanikły, zidentyfikowały się z jasnymi. Przestano je zaznaczać w piśmie np. á. W gwarach pozostały i trwają do dziś. Dawne á brzmi jak dźwięk pośredni między a i o, dawne e pochylone brzmi jak y. Mówi się tak na Małopolsce i Mazowszu na przykład: trawa – trowa, mleko – mlyko, świeca – świyca.
Sziakanie (jabłonkowanie) – taka sama wymowa spółgłosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż i spółgłosek środkowojęzykowych ś, ź, ć, dź jako zmiękczone dziąsłowe sz’, ż’, cz’, dż’ np. cziarni czielak = czarny cielak.
Zanik nosowości najczęściej występuje w Małopolsce, polega na wymowie samogłosek nosowych jako odpowiadających im samogłosek ustnych np. zamiast ę, ą – e, o, chodzą, siedzą – chodzo, siedzo.
Szadzenie jest to zjawisko językowe występujące na Suwalszczyźnie, które wynika z przesadnego unikania mazurzenia. Osoby, które chcą wyzbyć się gwarowej wymowy s, z c, zastępują te głoski we wszystkich wyrazach np. szanie, żabawa, akszamitny.
Prejotacja jest zjawiskiem zanikającym, polega na pojawieniu się j w nagłosie zamiast i np. jile – ile, Jewa – Ewa, janioł – anioł.
Labializacja występuje w dialekcie wielkopolskim, małopolskim i śląskim, upraszczając, polega na poprzedzaniu samogłoski o głoską ł, np.okno = łokno, osioł – łosioł, obiad – łobiad.
przykładów dialektów i gwar;
definiować dialekt i gwarę;
gromadzić słownictwo charakterystyczne dla różnych dialektów.
Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia.
Po zapoznaniu się z e‑materiałem uczeń:
rozumie pojęcie dialektu i gwary;
potrafi wskazać na mapie Polski rozmieszczenie dialektów;
analizuje cechy charakterystyczne dialektów w słuchanych tekstach;
nazywa zjawiska językowe typowe dla dialektów;
rozumie zjawisko stylizacji;
analizuje dialektyzacje w wybranych tekstach.
CZY MÓWIMY PO POLSKU, JEŚLI POSŁUGUJEMY SIĘ GWARĄ? – audiobook
Rozdziały:
Przykłady gwar regionalnych
Paweł i Gaweł w gwarze poznańskiej
Stylizacja gwarowa
Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.
Wysłuchaj nagrań i zwróć uwagę na różnice między językiem ogólnym a wypowiedziami w różnych gwarach.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P13QnAGMX
Czy mówimy po polsku, jeśli posługujemy się gwarą?
Rozdział 1
Przykłady gwar regionalnych
Nagranie zawiera tekst Zofii Ziętary, O przesądach, będący przykładem gwary mazowieckiej oraz fragment książki Wandy Czubernatowej i Józefa Tischnera, Wieści ze słuchanicy, będący przykładem gwary podhalańskiej.
Mazowsze bliższe
Teras mniej ludzie już w te gusła wjerzo, a kedyś to jak tylko się co, jak był, jak zachorował człowiek, to nie wozili do doktora, tylko wsadzali go do pjeca po chlebie, żeby on się wygrzał, a wsadzili jednego dzieciaka takiego małego, pjec zamknęli, to on się ugotował w tym pjecu, bo tak było, ugotował się, nu zamknęli, za gorąco było, dzieciak nie krzyczał, otwierajo, a dzieciak ugotowany upieczony, to kedyś takie ludzie, ale jak znowuż, jak przyszedł kominiarz w poniedziałek, jak chodził kominiarz, bron Boże, aby nie w poniedziałek przyszedł, bo jka przyszedł w poniedziałek kominiarz, to cały tydzień było nieszceńście, jak, jak kot przeleciał czarny to żałoba była, a teraz to przeszli, przeszły te. A kieyd to wierzyli, nawet tam u moich rodziców, przyszła kobjeta, ji rano ji chciała pieniędzy pożyczyć, to mama jej tam pożyczyła, bo córka jechała na wycieczke, ji mama jej pożyczyła tych pjeniendzy, już nie oddała tych pjeniendzy, tylko przyszła po mleko, a ona jakieś czary odstawjała, jak ona posżła to krowy mleko przestały dawać, i ropuchy nam do szopy wchodziły.
Owczarek Podhalański
Chyba juz przysła najwyzso pora, cobyk napisoł pare słów o mowie góralskiej. No to pise. Jo byk pedzioł, ze z góralskom mowom jest jak z nasymi górami A jak jest z nasymi górami? Wiadomo, som pikne, ale rózne: inacej wyglądajom Tatry, inacej Pieniny, jesce inacej Gorce. No i góralsko mowa tyz jest pikno, ale rózno: inacej godajom górole z Chochołowa, inacej ci spod Krościenka, a jesce inacej ci spod Mszany. Inacej godajom w Łopusznej, a inacej w Ochotnicy, choć obie wsie lezom niedaleko od siebie pod tym samym Turbaczem. Nieftóryk słów syćka abo prawie syćka górole uzywajom, ale nieftóre usłysycie ino u nielicnyk.
I kie bedziecie uwaznie przysłuchiwać sie rozmowie dwók góroli, to mozecie casem zauwazyć, ze som takie słowa, ftóre jeden wymawio po swojemu, adrugi po swojemu. Tak na przykład było w rozmowie między najsłynniejsom góralskom poetkom, Wandom Czubernatowom z Raby Wyżnej a najsłynniejsym góralskim filozofem, jegomościem Józefem Tischnerem z Łopusznej. Czubernatowa godała: mom, a Tischner: móm. Czubernatowa godała: bedzie, a Tischner: bee. Czubernatowa godała: kcieć, a Tischner: chcieć abo fcieć.
No a jaki jest język, we ftórym jo tutok pise swojego bloga? To jest język owcarkowy. A język owcarkowy to taki język, ftóry przeciętnemu ceprowi jawi sie jako język góralski, ale kapecke podobny do ceprowskiego, zaś przeciętnemu górolowi – jako język ceprowski, ale kapecke podobny do góralskiego. Bo w języku owcarkowym góralskik słów nie brakuje, ale som to głównie takie słowa, ftóre brzmiom podobnie jak ik ceprowskie odpowiedniki, a te, ftóre brzmiom niepodobnie, wielu ceprom i tak som dobrze znane. No bo co na przykład znacy góralskie słowo gazda – to przecie cepry wiedzom. Co znacy słowo wierch – to tyz chyba wiedzom. Co znacy słowo rzyć – ooo! – to na pewno barzo dobrze cepry wiedzom! Co z kolei znacy słowo grule … no … tego akurat nie jestem pewien, cy syćkim ceprom jest to słowo znane. A zatem jeśli nie wiecie, to lepiej wartko dowiedzcie sie, co to som grule. Bo nie znocie dnia ani godziny, kie słowa tego w swoim blogu uzyje Hau!
Rozdział 2
Paweł i Gaweł w gwarze poznańskiej
Nagranie zawiera utwór Paweł i Gaweł w gwarze poznańskiej, Marka Szymańskiego.
Paweł i Gaweł na fyrtlu miyszkali,
nikt nie wiy skyndy sie przytośtali.
Paweł mioł rułe i wyży sie chowoł,
Gaweł zaś niży i ciyngiym rojbrowoł.
Szczyloł, polowoł i świgoł klunkrami,
lotoł po chacie i czaskoł ryczkami.
Trómbił z cały epy od samygó rana,
gorzy niż staro poznańsko bana.
Takie szplinowanie Paweł długo znosił,
oż zlecioł do ejbra i grzecznie gó prosi:
Panie! Bóńdź pan ździebko ciszy!
Bo mi od hałasu ućkły wszyskie myszy!
Tej waćpan, nie skichej sie w gacie!
To jo jezdem panem u siebie wew chacie!
Paweł ni słowa ze sznupy nie pisnoł,
podyrdoł do chaty i bobe nacisnoł.
Zaś Gaweł rano we wyrze se chrapie,
a tu mu na kluke zimnygo cóś kapie!
Hycnoł zes wyra i leci na góre,
dźwi zakluczóne, szpycuje bez dziure.
Ślypiom nie wierzy – pokój we wodzie,
Paweł zes kneblem dycht na komodzie:
Co waćpan tetrosz? – Jo? Ryby se łowie!
Tej, a mi zimno ślumpa leci po głowie!
Tej waćpan, nie skichej sie w gacie!
To jo jezdem panem u siebie wew chacie!
A teroz na kuńcu morał se zrobie:
Jak ty stetrosz kumuś, tak ón stetro tobie!
Rozdział 3
Stylizacja gwarowa
Nagranie zawiera tekst Edwarda Redlińskiego pt. Konopielka.
Handzia pierwsza na przedzie z różańcem w palcach, dzieci za nio, tato przy piecy, ja koło okna, uczycielka trochę z boku, koło popielnika, dzie ja przedtem siedział: na stołku łokciami sie podperła, popatruje w węgli.
Handzia zaczyna: Ojcze nasz, któryś jest w niebiesiech.
Dołączamy się. Ojczenasz konczym, wchodzim w Zdrowaś i ze Zdrowaś w Wierze w Boga Ojca, z Wierze w Dziesięcioro Przykazań. A potem już zdrowaś idzie za zdrowaś, Handzia każde słowo wyraźnie księdzuje, my za nio poburkujem […].
W chacie niedzielnie, ale i na dworze inaczej niż co dnia: niedzielne powietrze zawsze jaśniejsze, łyskliwsze. Gumna cichsze, bo żywinie lepiej dano, nie ryczy, stodoły odpoczywajo od cepa. Wrony śpio sobie na sokorach, a obudziwszy sie leco pomalej, ciężej. Zający śmielej chodzo w oziminie, kicajo bezpieczniej, parami sie zmawiajo, albo i całemi familijami, kuropatwy suno broźnami pod same chaty i stodoły, mało sie bojo, musi wiedzo, że w chatach różaniec sie odprawia. Niedziela, świento.
Wyjaśnij, czy regionalizmy/ wyrażenia gwarowe są dla wszystkich zrozumiałe? O jakich różnicach mówi Józef Tischner?
Czy tekst Paweł i Gaweł jest zrozumiały? Jakie różnice dostrzegasz między przekształconym tekstem Fredry a oryginałem.
Na czym polega i jaką funkcję w tekście pełni stylizacja językowa?
Podsumowanie
Dialekt – język właściwy ludności wiejskiej danego regionu kraju, różniący się od języka narodowego i innych dialektów swoistymi cechami, głównie fonetycznymi, gramatycznymi i leksykalnymi.
Gwara to mowa ludności wiejskiej, różniąca się od języka ogólnonarodowego i mowy sąsiednich okolic słownictwem, pewnymi cechami fonetycznymi, morfologicznymi i składniowymi, np.: kartofle lub ziemniaki w języku narodowym – to podhalańskie grule, pomorskie bulwy, śląskie knule. Gwara to też mowa środowiska miejskiego lub zawodowego.
Gwara jest pojęciem podrzędnym w stosunku do dialektu, choć dość często pojęcia te stosuje się zamiennie.
PRACA DOMOWA
Przeczytaj opowiadanie w gwarze śląskiej, a następnie przetłumacz je na język ogólny. W razie problemów ze zrozumieniem zajrzyj do słownika gwary śląskiej.
http://www.slownikslaski.pl
Ćwiczenia
W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu skorzystaj z innej wersji zadania.
W poniższej tabeli znajduje się grupa wyrazów charakterystycznych dla obu tekstów. Pogrupuj słownictwo zgodnie z podanym podziałem na gwary.
nieszceńście, dwók, znocie, syćka, kobjeta, ftórym, otwierajo, wjerzo, kapecke, pjec
| gwara podhalańska | |
|---|---|
| gwara mazowiecka |
Podane słowa przyporządkuj do gwary podhalańskiej lub gwary mazowieckiej.
gwara podhalańska, gwara podhalańska, gwara podhalańska, gwara mazowiecka, gwara mazowiecka, gwara mazowiecka, gwara podhalańska, gwara mazowiecka, gwara mazowiecka, gwara podhalańska, gwara podhalańska, gwara mazowiecka, gwara podhalańska, gwara podhalańska, gwara mazowiecka, gwara mazowiecka, gwara mazowiecka, gwara mazowiecka, gwara podhalańska, gwara podhalańska
otwierajo
....................................
kobjeta
....................................
dwók
....................................
kapecke
....................................
wjerzo
....................................
znocie
....................................
ftórym
....................................
syćka
....................................
nieszceńście
....................................
pjec
....................................
Z tekstu Paweł i Gaweł zostało wybranych po kilka przykładów dialektyzmów leksykalnych, fonetycznych i składniowych (znajdują się pod poleceniem). Wpisz je właściwe pola.
W razie problemów ze znaczeniem wyrazów i zwrotów, zajrzyj do słownika gwary poznańskiej (http://www.poznan.name/slownik_gwary_poznanskiej.htm).
Przykłady: lotoł, fyrtlu, we wodzie, ryczkami, bońdź, chowoł, ejbra, wyra, wew chacie, kuńcu.
I. Przykłady dialektyzmów leksykalnych:
............ , ............ , ............ , ............ .
II. Przykłady dialektyzmów fonetycznych:
.............. , .............. , .............. , .............. .
III. Przykłady dialektyzmów składniowych:
.................. , .................. .
Z tekstu Paweł i Gaweł zostało wybranych po kilka przykładów dialektyzmów leksykalnych, fonetycznych i składniowych (znajdują się pod poleceniem). Dopasuj je do odpowiedniego typu dialektyzmów. W razie problemów ze znaczeniem wyrazów i zwrotów, zajrzyj do słownika gwary poznańskiej (http://www.poznan.name/slownik_gwary_poznanskiej.htm).
przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu leksykalnego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu leksykalnego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu leksykalnego, przykład dialektyzmu leksykalnego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu leksykalnego, przykład dialektyzmu leksykalnego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu leksykalnego, przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu leksykalnego, przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu leksykalnego, przykład dialektyzmu składniowego, przykład dialektyzmu fonetycznego, przykład dialektyzmu leksykalnego
wew chacie ......................................................................
fyrtlu ......................................................................
bońdź ......................................................................
ryczkami ......................................................................
we wodzie ......................................................................
ejbra ......................................................................
lotoł ......................................................................
kuńcu ......................................................................
wyra ......................................................................
chowoł ......................................................................
Wypisz z tekstu powieści przykłady cech gwary.
I. Redukcja nieakcentowanego - e .................. , .................. , .................. .
II. Odnosowienie wygłosowego - ą ............ , ............ , ............ , ............ , ............ .
III. Różnice w zakresie występowania o – ó .................. .
IV. Przejście – ar w środku wyrazu w – er .................. .
V. Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec .................... .
VI. Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby ........................ .
VII. Charakterystyczne słownictwo ............ , .............. .
Do podanych przykładów wyrazów z „Konopielki” dopasuj odpowiadające im cechy gwary.
Odnosowienie wygłosowego – ą, Odnosowienie wygłosowego – ą, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Redukcja nieakcentowanego – e, Charakterystyczne słownictwo, Odnosowienie wygłosowego – ą, Różnice w zakresie występowania o – ó, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Odnosowienie wygłosowego – ą, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Redukcja nieakcentowanego – e, Różnice w zakresie występowania o – ó, Charakterystyczne słownictwo, Charakterystyczne słownictwo, Odnosowienie wygłosowego – ą, Charakterystyczne słownictwo, Redukcja nieakcentowanego – e, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Charakterystyczne słownictwo, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Redukcja nieakcentowanego – e, Redukcja nieakcentowanego – e, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Charakterystyczne słownictwo, Odnosowienie wygłosowego – ą, Odnosowienie wygłosowego – ą, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Różnice w zakresie występowania o – ó, Różnice w zakresie występowania o – ó, Różnice w zakresie występowania o – ó, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Charakterystyczne słownictwo, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Redukcja nieakcentowanego – e, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Różnice w zakresie występowania o – ó, Różnice w zakresie występowania o – ó, Redukcja nieakcentowanego – e, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Charakterystyczne słownictwo, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Odnosowienie wygłosowego – ą, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Odnosowienie wygłosowego – ą, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Charakterystyczne słownictwo, Różnice w zakresie występowania o – ó, Różnice w zakresie występowania o – ó, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Redukcja nieakcentowanego – e, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Charakterystyczne słownictwo, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Różnice w zakresie występowania o – ó, Odnosowienie wygłosowego – ą, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Charakterystyczne słownictwo, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Redukcja nieakcentowanego – e, Redukcja nieakcentowanego – e, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Redukcja nieakcentowanego – e, Charakterystyczne słownictwo, Różnice w zakresie występowania o – ó, Redukcja nieakcentowanego – e, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Różnice w zakresie występowania o – ó, Odnosowienie wygłosowego – ą, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Różnice w zakresie występowania o – ó, Odnosowienie wygłosowego – ą, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Odnosowienie wygłosowego – ą, Odnosowienie wygłosowego – ą, Różnice w zakresie występowania o – ó, Redukcja nieakcentowanego – e, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Charakterystyczne słownictwo, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Redukcja nieakcentowanego – e, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Przejście – ar w środku wyrazu w – er, Inny rodzaj gramatyczny rzeczownika piec, Czas przeszły z zaimkiem jako wykładnikiem osoby, Charakterystyczne słownictwo
musi
......................................................................................................
popatruji
......................................................................................................
przy piecy
......................................................................................................
zający
......................................................................................................
za nio
......................................................................................................
ja siedział
......................................................................................................
śpio
......................................................................................................
bojo
......................................................................................................
broźna
......................................................................................................
leco
......................................................................................................
wiedzo
......................................................................................................
rożaniec
......................................................................................................
nidziela
......................................................................................................
podperła
......................................................................................................
Słowniczek
(gr. dialektos – sposób mówienia) odmiana języka ogólnego (narodowego) charakterystyczna dla jakiegoś terytorium, np. dialekt śląski, mazowiecki
terytorialna odmiana języka, mowa ludności (zwłaszcza wiejskiej), wyodrębniona z języka ogólnego i gwar sąsiadujących poprzez odrębności fonetyczne i leksykalne. Podrzędna w stosunku do dialektu
system językowy będący podstawowym sposobem porozumiewania się członków określonego narodu. Kształtuje się stopniowo, towarzysząc danej zbiorowości w rozwoju społecznym i kulturalnym. Jest zróżnicowany terytorialnie (dialekty) i środowiskowo (żargony). W jego obrębie kształtuje się język literacki i potoczny. W rozwoju języka narodowego znaczną rolę odgrywa literatura
dialekt kulturalny, język literacki, język standardowy. Ogólna odmiana języka narodowego. W przeciwieństwie do dialektów i gwar ludowych ma szeroki zasięg (ogólnopaństwowy, ogólnonarodowy). Jest upowszechniany przez szkołę, administrację państwową, środki społecznej komunikacji, literaturę. Jest znany ogółowi wykształconych przedstawicieli narodu i służy im do komunikacji we wszystkich dziedzinach. Posiada skodyfikowane normy dotyczące poprawności językowej. Podstawowe odmiany języka ogólnego to odmiana ustna i pisana. Te z kolei mogą występować w stylach funkcjonalnych, np. ustna w potocznym i oficjalnym, a pisana w literackim, naukowym, urzędowym
odnoszący się do słownictwa
zamierzone wprowadzenie do tekstu realizującego określony styl cech innego stylu, wyraźnie rozpoznawalnego jako cudzy. Zabieg stylizacyjny może polegać na naśladowaniu języka dawnych epok – archaizacja (Trylogia H. Sienkiewicza), gwary, dialektu – dialektyzacja (Chłopi W. S. Reymonta), stylu innych kultur – orientalizm (Sonety krymskie A. Mickiewicza), stylu jakiegoś pisarza, utworu (pastisz). Stylizacja może obejmować różne poziomy języka (brzmienie, leksykę, składnię) i realizować się w całym utworze lub w jego części (np. w wypowiedziach postaci). Funkcje stylizacji mogą być różne, np.: charakteryzowanie postaci, środowiska, podmiotu literackiego, wprowadzenie kolorytu lokalnego itp. Stylizacja może też służyć ośmieszeniu jakiegoś stylu (parodia), np. Monachomachia I. Krasickiego
Powrót do e‑podręcznika
E‑podręcznik „Kultura i życie”
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/132535/v/latest/t/student-canon
3.1. Dialekty i regionalizmy