Czy można usprawiedliwić zabójstwo dokonane w imię idei? Tragedia Raskolnikowa w Zbrodni i karze
Fiodora Dostojewskiego

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna podstawowe informacje dotyczące życia i twórczości F. Dostojewskiego. Wie,
co to jest powieść polifoniczna.

b) Umiejętności

Uczeń charakteryzuje bohatera literackiego na podstawie przeczytanej lektury, selekcjonuje
i wyszukuje w tekście fragmenty opisujące osobowość i poglądy postaci. W oparciu
o przytoczone fragmenty, uczeń ocenia postępowanie bohatera.
Uczeń czynnie bierze udział w dyskusji, poszukuje argumentów przekonujących adwersarza do własnej racji, słucha i respektuje zdanie innych nawet, jeśli się z nim całkowicie nie zgadzam.

2. Metoda i forma pracy

Metoda podająca: jeden z uczniów przedstawia w formie wcześniej przygotowanej wypowiedzi najważniejsze informacje na temat życia i twórczości Fiodora Dostojewskiego.
Nauczyciel krótko charakteryzuje filozofię Kanta i Hegla. Podaje znaczenie terminu powieść polifoniczna.
Heureza: przypomnienie treści utworu i ocena postawy bohatera.

3. Środki dydaktyczne

1. Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego.

2. Powiększone zdjęcie pisarza.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Krótka notka biograficzna.
Wymienienie największych dzieł Dostojewskiego.
Przypomnienie treści Zbrodni i kary.
Skoncentrowanie uwagi uczniów na genezie dokonanej zbrodni.
Dlaczego główny bohater zdecydował się zabić? Co mogło nim powodować? Zarysowanie społeczno‑ekonomicznej pozycji Raskolnikowa.

b) Faza realizacyjna

Zbrodnia i kara jako powieść kryminalna.
Przedstawienie okoliczności zbrodni.
Petersburg 2. połowy XIX wieku.
Trudna sytuacja ekonomiczna studentów – raznoczyńców.
Ideowo‑polityczny ferment wśród młodzieży akademickiej.
Głośna lektura fragmentu opisującego zbrodnie Raskolnikowa.

Zbrodnia i kara jako powieść psychologiczna.
Motywacja zbrodni.
Podstawy filozoficzne postępowania Raskolnikowa.
Zbrodnia Raskolnikowa – w pełni zaplanowana czy dokonana w afekcie?
Przyznanie się do winy. Pokajanie się Raskolnikowa – rzeczywiste i szczere czy wbrew własnym przekonaniom?
Ocena postępowania Raskolnikowa.

5. Bibliografia

1. Bierdiajew M., Światopogląd Dostojewskiego, przekł. H. Paprocki, Kęty, Antyk 2004.

2. Dostojewski F., Zbrodnia i kara, przekł. Cz. Jastrzębiec‑Kozłowski, oprac. J. Smaga, Wrocław, Ossolineum 1987, BN II 220.

3. Mackiewicz Cat S., Dostojewski, Bielsko‑Biała, Studio Sto 1997.

4. Szestow L., Dostojewski i Nietzsche. Filozofia tragedii, przeł. i wstępem poprzedził
   C. Wodziński, wyd. 2, Warszawa, Czytelnik 2000.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Wyobraź sobie, że uczestniczysz w procesie Raskolnikowa w roli jego obrońcy (oskarżyciela). Twoim zadaniem jest przedstawić argumenty na obronę swojego klienta (lub argumenty uzasadniające surowy wyrok). Czas wypowiedzi dowolny.

7. Czas trwania lekcji

45 minut (opcjonalnie 90 minut)

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz jest przewidziany na jedną godzinę lekcyjną, natomiast objętość tematu, waga dzieła i poruszanych w nim problemów, sugerują rozszerzenie zajęć poświęconych Zbrodni i karze o jeszcze jedną godzinę lekcyjną.

Warta wysiłku wydaje się być także próba rozbudowania pracy domowej, której uwieńczeniem byłaby inscenizacja procesu Raskolnikowa, gdzie poszczególni uczniowie odgrywaliby wybrane przez siebie role. Wcielając się w postać głównego bohatera, Soni, Razumichina, obrońcy, sędziego, oskarżyciela i ławy przysięgłych, uczniowie dostaną możliwość autentycznego zgłębienia problemu zawartego w temacie lekcji. Czy można usprawiedliwić zabójstwo w imię idei?