Ważne daty
ok. 465 p.n.e. – powstanie Prometeusza w okowach Ajschylosa, pierwszej części trylogii na temat tytana, która zachowała się do naszych czasów.
1773 – Prometeusz - niedokończona sztuka J.W. Goethego
1954 – Prometeusz w piekle Alberta Camusa - renesans mitu w dobie egzystencjalizmu
2012 – powstanie filmu science ficition Ridleya Scotta p.t. Prometeusz
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
3) mity o głównych herosach – Prometeusz, Herakles, Tezeusz, Argonauci;
3. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii literatury starożytnej:
1) literatura grecka:
c) tragedia: wybrane dzieła Ajschylosa (Prometeusz skowany, Oresteja), Sofoklesa (Król Edyp, Antygona, i Eurypidesa (Medea),
8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
3) mity o głównych herosach – Prometeusz, Herakles, Tezeusz, Argonauci;
charakteryzować postać Prometeusza;
przedstawiać recepcję mitu o Prometeuszu w sztuce i literaturze;
wyjaśniać pojęcia związane z mitem o Prometeuszu.
Dē Promēthēō
Gajusz Juliusz Hyginus, Fabulae, Fabula CXLIV - De Prometheo.
Prometeusz - mit o stworzeniu człowieka
Jedno z podań na temat powstania człowieka głosiło, „że człowiek jest tworem jednego z tytanów - Prometeusza, który ulepił go z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś dał mu z ognia niebieskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Niedaleko miasta Panopeus pokazywano chatę z cegieł, gdzie Prometeusz ongi dokonywał swej pracy. Dokoła leżały odłamki gliniastej ziemi, a szedł z nich zapach jakby ciała ludzkiego. Były to bowiem resztki niezużytego materiału. Dziś jeszcze czerwona ziemia beocka przypomina baśń o stworzycielu rodu ludzkiego.”
ŹródłoŹródło
Prometeusz - dobroczyńca ludzkości
„Człowiek Prometeusza był słaby i nagi. Palce miał zakończone zbyt kruchymi paznokciami, by mu były obroną przed pazurami dzikich zwierząt. Jedynie jego postać, niepodobna do otaczających stworzeń, była widocznym obrazem bogów. Brakowało mu tylko ich siły.”
Prometeusz posmutniał z powodu niedoskonałości stworzonej przez siebie istoty. Postanowił więc zapewnić ludziom przetrwanie - wykradł ognistą iskrę ze słonecznego rydwanu Heliosa i przeniósł ją na ziemię i ofiarował ludziom. Następnie nauczył ich korzystać z ognia, by mogli przygotowywać jedzenie, nauczyli się rzemiosła i mieli broń przed dzikimi zwierzętami.
Bogowie nie byli zadowoleni z takiego obrotu sprawy. Na polecenie Zeusa Hefajstos stworzył przepiękną kobietę - Pandorę. „Atena nauczyła pierwszą niewiastę pięknych robót kobiecych; Afrodyta otoczyła jej oblicze wdziękiem i w oczy wlała urok uwodzicielski; Hermes dał jej skryty i pochlebczy charakter wraz z darem kuszącej wymowy; w końcu ubrano ją w złoto i uwieńczono kwiatami.”
Pandora otrzymała od bogów w posagu beczkę z przykazem, by jej nie otwierać i została wysłana na ziemię. Gdy pojawiła się w domu Prometeusza, tytan od razu zaczął podejrzewać podstęp i nie przyjął jej. Inaczej postąpił jego brat Epimeteusz. Urzeczony urodą Pandory niezwłocznie pojął ją za żonę, pomimo ostrzeżeń Prometeusza. Wkrótce potem kierowani ciekawością nowożeńcy otworzyli beczkę. W ten sposób wypuścili na świat wszelkie choroby, nieszczęścia i zarazy oraz nadzieję, jedyną pociechę dla nękanego niedolą człowieka.
Dla Prometeusza zaś Zeus przygotował inną karę - tytan został przykuty łańcuchami do skały w górach Kaukazu, gdzie każdego dnia cierpiał męki wystawiony na działanie promieni słonecznych. Orzeł wydziobywał mu za dnia wątrobę, która odrastała w nocy. I tak przez trzydzieści tysięcy lat - dopóki Herakles nie uwolnił Prometeusza z okowów.
ŹródłoŹródło
Przeczytaj zdania mitu o Prometeuszu. Następnie podziel je na zgodne z prawdą (PRAWDA) i odbiegające od niej (FAŁSZ) i umieść odpowiedzi we właściwym miejscu.
Pandora wraz z mężem Prometeuszem wypuścili na świat wszelkie choroby, nieszczęścia i zarazy oraz nadzieję, jedyną pociechę dla nękanego niedolą człowieka., Hefajstos nauczył ludzi sztuki korzystania z ognia., Człowiek został stworzony przez Prometeusza na podobieństwo bogów, brakowało mu tylko ich siły., Jowisz ukarał Prometeusza za wykradzenie ognia niebieskiego dla ludzi - tytan został przykuty do skały Uralu i orzeł wydziobywał mu codziennie wątrobę, która odrastała w nocy., Pandora - kobieta stworzona przez bogów była pełną uroku, uwodzicielską piękną kobietą., Prometeusz został uwolniony z okowów przez Heraklesa po trzydziestu tysiącach lat.
PRAWDA | |
---|---|
FAŁSZ |
Recepcja mitu o Prometeuszu w literaturze 1
Klasyczna tragedia grecka Prometeusz w okowach Ajschylosa to pierwsza część trylogii poświęconej losom tytana, która jako jedyna ocalała do naszych czasów. Ponieważ nie zachowały się dwie pozostałe części trylogii nie mamy pewności, jaki obraz Prometeusza przedstawił Ajschylos - buntownika przeciwko bogom czy dobroczyńcę ludzkości.
Motyw Prometeusza był bardzo chętnie wykorzystywany w literaturze wieków późniejszych. Romantyczny wizerunek zbawcy ludzkości zbuntowanego przeciw Zeusowi przedstawił w utworze Prometeusz Johann Wolfgang Goethe:
Siedzę tu oto i lepię ludzi
Podług mojego obrazu,
Ród, który będzie do mnie podobny
W cierpieniu i płaczu,
W używaniu i w radości,
I w tym, że tobą będzie gardził Jak ja!
ŹródłoŹródło
Polski romantyzm połączył prometeizm z mesjanizmem, czego przykłady są obecne w Dziadach cz. III Mickiewicza, gdzie odpowiednikiem Prometeusza poświęcającym się dla dobra innych ludzi jest Konrad:
Ale ta miłość moja na świecie,
Ta miłość nie na jednym spoczęła człowieku
Jak owad na róży kwiecie:
Nie na jednej rodzinie, nie na jednym wieku.
Ja kocham cały naród! - objąłem w ramiona
Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia,
Przycisnąłem tu do łona
ŹródłoŹródło
Inaczej przedstawia Prometeusza Zbigniew Herbert w wierszu Stary Prometeusz (z tomu Pan Cogito, 1974 r.)
Stary Prometeusz
pisze pamiętniki.
Próbuje w nich wyjaśnić
miejsce bohatera w systemie konieczności,
pogodzić sprzeczne ze sobą pojęcie
bytu i losu...
OgieńOgieńbuzuje wesoło na kominku,
w kuchni krząta się żona - egzaltowana dziewczyna,
która nie mogła urodzić mu syna, ale pociesza się,
że i tak przejdzie do historii.
Przygotowanie do kolacji na którą ma przyjść
miejscowy proboszcz i aptekarz
najbliższy teraz przyjaciel
Prometeusza.
Ogień buzuje na kominku,
na ścianie wypchany orzeł i list dziękczynny tyrana Kaukazu,
któremu dzięki wynalazkowi Prometeusza
udało się spalić zbuntowane miasto.
Prometeusz śmieje się cicho.
Jest to teraz jedyny sposób
wyrażenia niezgody na świat.
ŹródłoŹródło
Herbert przedstawia rozczarowanego tytana, który ze zdumieniem patrzy, w jaki sposób ludzie wykorzystują podarowany przez Prometeusza ogieńogień. Sieją zniszczenie, wojny i nienawiść, a ich dobroczyńcy pozostaje teraz tylko cichy śmiech.
Zapoznaj się ze słownikiem pojęć i odpowiedz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe? Umieść odpowiedzi we właściwym miejscu .
Prometejski to inaczej śmiały, twórczy, heroiczny, tytaniczny, buntowniczy, występujący w obronie praw ludzkości., Promet to gaz szlachetny odkryty w 1949 r., Prometeusz mógł użyć tyrsu z zapaliczki pospolitej (ferula) do przetransportowania ognia na ziemię, ponieważ roślina ta staje w płomieniach pod wpływem światła słonecznego., Tyrs to laska drewniana służąca w starożytności jako pochodnia., Maść prometejska uczyniła Jazona odpornym na ogień, ostrza i groty., Ogień prometejski może być rozumiany jako iskra, natchnienie bogów.
PRAWDA | |
---|---|
FAŁSZ |
Słowniki 1
Słownik pojęć
maść, na którą spadło trochę krwi tytana. Medea podarowała ją Jazonowi, co uczyniło go odpornym na ogień, ostrza i groty.
iskra bogów, natchnienie; ogień, którym Prometeusz tchnął życie w gliniane figury ludzkie. To także umiejętności i rzemiosła, których tytan nauczył ludzi.
przen. śmiały, twórczy, heroiczny, tytaniczny, buntowniczy, występujący w obronie praw ludzkości.
promieniotwórczy pierwiastek chemiczny, metal ziem rzadkich odkryty w 1949 r.
Laska drewniana; zakończona szyszką pinii, opleciona bluszczem i winoroślą - atrybut Dionizosa.
łac. ferula, rośliny z rodziny selerowatych występujące w basenie Morza Śródziemnego. Suchy pęd zapaliczki pospolitej służył jako tyrs (laska, np. Dionizosa). Wg mitologii greckiej takiego tyrsu użył Prometeusz, by sprowadzić ogień na ziemię, ponieważ pęd tej rośliny pali się powoli.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Gajusz Juliusz, Hyginus Fabulae, Fabula CXLIV - De Prometheo.
Goethe Johann Wolfgang, Dobre jednak jest życie, Wroclaw 1999.
Zbigniew Herbert, Stary Prometeusz, [w:] Pan Cogito, Lublin 1974.
Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn, 1992.
Katarzyna Marciniak, Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem., Warszawa 2018.
Adam Mickiewicz, Dziady cz. III, Kraków 2017.
Oryginalna azetka; Encyklopedia PWN, Warszawa 2016.
Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003.
Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1997.