Czy „ropa rządzi światem”?

R1Ij1JGwYBSaK

Na zdjęciu na pierwszym planie zbiornik wodny. Dalej wielka rafineria ropy naftowej, rury, kominy, instalacje do rafinacji ropy. W tle wysokie góry. Najwyższe partie gór pokryte śniegiem.

1. Zmiany zapotrzebowania na energię

Terminy energia, produkcja (wytwarzanie), zużycie (konsumpcja) będą używane w tej lekcji w znaczeniu potocznym, a nie naukowym. Zamiast dokładnego opisu informującego o tym, że produkcja to przekształcanie: energii chemicznej w cieplną w procesie utleniania węgla (spalania), następnie w mechaniczną, a następnie w elektryczną – mowa będzie o produkcji energii w elektrowni. W taki sam sposób rozumiane będzie zużycie, mimo że z fizycznego punktu widzenia następuje tylko przekształcenie jednego rodzaju energii w drugi. Jadąc samochodem czy korzystając z lamp, zużywamy energię (w rzeczywistości zamieniamy energię chemiczną w mechaniczną i elektryczną w świetlną). Słowo energia zastąpi wszystkie jej fizyczne postacie oraz będzie oznaczać ekwiwalenty energetyczne paliw kopalnych.

Potrzebujemy coraz więcej energii nie tylko dlatego, że stale rośnie liczba ludzi na świecie. Stosowane technologie, nowe wynalazki, działania na rzecz ułatwiania życia itd. wymagają większych nakładów energii, nawet jeśli są coraz mniej energochłonne. Konsumpcja energii na świecie rośnie szybciej niż liczba ludności. Szybki wzrost zużycia energii jest szczególnie dobrze widoczny w przypadku państw rozwijających się, gdzie rozwój gospodarczy towarzyszy szybkiemu wzrostowi liczby ludności i jej awansowi ekonomicznemu.

R1IXiJEP97FXS

Na ilustracji wykres liniowy. Z lewej strony na osi pionowej opisano wartości od zera do czternastu tysięcy (miliony ton ekwiwalentu ropy naftowej i miliony osób). Na osi poziomej opisano lata od roku tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego piątego do roku dwa tysiące dwudziestego pierwszego. Niebieską linią przedstawiono zużycie energii, czerwoną linią zaprezentowano liczbę ludności. Linia liczby ludności jest prosta, skierowana w górę. Biegnie od poziomu niespełna trzech i pół tysiąca na początku wykresu, do blisko ośmiu tysięcy w roku dwa tysiące dwudziestym pierwszym. Linia prezentująca zużycie energii również ma tendencję wzrostową. W roku sześćdziesiątym piątym wartości osiągają blisko cztery tysiące, w kolejnych latach rosną (z niewielkimi, okresowymi spadkami) do poziomu nieco ponad trzynastu i pół tysiąca w roku dwa tysiące dwudziestym pierwszym. W kolejnym roku spadek do poziomu trzynastu tysięcy.

RQzuFN4tBMMNn

Na ilustracji wykres liniowy. Z lewej strony na osi pionowej opisano wartości od zera do czterdziestu (miliony ton ekwiwalentu ropy naftowej i miliony osób). Na osi poziomej opisano lata od roku tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego pierwszego do roku dwa tysiące dwudziestego. Niebieską linią przedstawiono dane dla Japonii, czerwoną linią zaprezentowano dane dla Indii. Linia z wartościami dla Japonii biegnie od poziomu nieco ponad cyfrą oznaczającą wartość piętnaście na początku wykresu, wznosi się do poziomu niespełna dwudziestu trzech w roku dwutysięcznym, utrzymuje na tym poziomie do roku dwa tysiące siódmego, a następnie opada, osiągając wartość około siedemnastu w roku dwa tysiące dwudziestym. Linia z wartościami dla Indii ma początkowo wartość około czterech, następnie niemal cały czas wzrasta, do poziomu około trzydziestu siedmiu w roku dwa tysiące dziewiętnastym. W roku dwa tysiące dwudziestym następuje spadek do trzydziestu pięciu wartości.

Większość zasobów naturalnych nie jest na Ziemi rozmieszczona równomiernie. Tak jest też z surowcami energetycznymi. Dlatego istnieje dysproporcja między wielkością produkcji i zużyciem energii w ujęciu przestrzennym pomiędzy poszczególnymi kontynentami.

R1d9IjlIA8UwO

Na ilustracji wykres punktowy prezentujący udział kontynentów w produkcji i konsumpcji energii. Z lewej strony na osi pionowej opisano wartości od zera do czterdziestu pięciu (konsumpcja). Na osi poziomej opisano wartości od zera do czterdziestu pięciu (produkcja). Kolorowe punkty umieszczone w różnych miejscach wykresu, oznaczają poszczególne regiony. Przybliżone wartości dla przedstawionych regionów: Azja – konsumpcja 39%, produkcja 29%; Ameryka Północna – konsumpcja 18%, produkcja 17%; Europa – konsumpcja 14%, produkcja 8%; Wspólnota Niepodległych Państw – konsumpcja 8%, produkcja 13%; Ameryka Łacińska – konsumpcja 6,5%, produkcja 7%; Afryka – konsumpcja 5%, produkcja 8,5%; Państwa Pacyfiku – konsumpcja 1%, produkcja 2,5%.

Ameryka Północna ma podobny udział zarówno w produkcji, jak i w zużyciu energii. Azja i Europa zużywają więcej energii, niż same są w stanie wyprodukować. Z kolei Afryka, państwa WNPWNPWNP (głównie Rosja) oraz kraje Pacyfiku z Australią na czele wytwarzają więcej energii niż konsumują.

Jeżeli różnica ilości energii zużywanej i wytwarzanej jest dodatnia, to oznacza, że region jest zależny od dostaw surowców energetycznych. Tak jest na przykład w Europie, która wytwarza 8% światowej energii, ale zużywa niemal dwa razy więcej – 14%.

Większe kontrasty pomiędzy produkcją i konsumpcją energii pokazują dane na poziomie państw. Włochy potrzebują 5 razy więcej energii z zagranicy, niż są w stanie wytworzyć, korzystając z własnych źródeł, a Japonia prawie 18 razy. Inne kraje z kolei dysponują ogromnymi nadwyżkami – np. Kuwejt czy Norwegia korzystają tylko z 20% dostępnego we własnym państwie potencjału; większość energii eksportują.

2. Zmiany struktury produkcji energii

Rewolucja przemysłowa wymusiła wykorzystanie nieodnawialnych źródeł energii, takich jak paliwa kopalne. Współcześnie znamy już negatywne następstwa ich spalania. Dlatego bardzo dużo wysiłku wkłada się w rozwój energetyki opartej na źródłach odnawialnych.

Niestety, mimo ciągłego postępu nadal jesteśmy i w przewidywalnej przyszłości będziemy zależni od węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego. Korzystanie z nich zapewnia energię w wielkich ilościach, niezależnie od zmiennych warunków środowiskowych, takich jak siła wiatru czy natężenie promieniowania słonecznego.

Od 1990 do 2010 roku udział nieodnawialnych źródeł energii w światowej energetyce prawie nie zmienił się i wynosił ok. 84%. Do 2040 roku przewidywany jest spadek ich udziału, ale nadal będzie to ponad 75%. Wynika to między innymi ze zmieniającej się struktury pozyskiwania energii związanej z rozwojem ekonomicznym – paliwa kopalne mają coraz mniejsze znaczenie.

RUdJ7xUN60jCv

Na ilustracji wykres słupkowy przedstawiający strukturę źródeł energii. Trzy kolorowe słupki, mocno zróżnicowane pod względem proporcji kolorów. Z lewej strony na osi pionowej opisano wartości od zera do stu w procentach. Na osi poziomej podpisano trzy słupki nazwami państw wraz z podaniem ich PKB per capita w dolarach amerykańskich: Brazylia (14835), Polska (34240), Japonia (42390). Przybliżone wartości dla poszczególnych krajów. Brazylia: węgiel – 6%; ropa naftowa – 35%; gaz ziemny – 9%; energia nuklearna – 1,5%; hydroenergetyka – 31,5%; energia solarna – 1%; energia wiatru – 5%; inne odnawialne źródła – 11%. Polska: węgiel – 42%; ropa naftowa – 32%; gaz ziemny – 19,5%; energia solarna – 0,5%; energia wiatru – 5%; inne odnawialne źródła – 1%. Japonia: węgiel – 28%; ropa naftowa – 37%; gaz ziemny – 23%; hydroenergetyka – 5%; energia solarna – 5,5%; energia wiatru – 1%; inne odnawialne źródła – 0,5%.

3. Konsekwencje zależności od paliw kopalnych

Uzależnienie od paliw kopalnych niesie wiele konsekwencji. Pierwsza grupa to skutki środowiskowe. Kopalnie powodują zmiany w krajobrazie. W przypadku kopalń węgla z jednej strony powstają hałdy, z drugiej wskutek zapadania się chodników dochodzi do obniżenia terenu. Przez usuwanie wód kopalnianych obniża się poziom wód gruntowych i tworzą się leje depresyjne. Wydobyte surowce należy przewieźć, buduje się więc linie kolejowe, drogi i rurociągi. Skutkami spalania są: pyły, tlenki siarki powodujące kwaśne deszcze, dwutlenek węgla według wielu opinii przekładający się na wzmożony efekt cieplarniany oraz wzrost zakwaszenia wód oceanicznych.

R1ZeN6MzRGHHa

Na zdjęciu kopalnia odkrywkowa. Głębokie wykopy. Taśmociągi do podawania węgla. Maszyny i urządzenia górnicze.

Dochód dla eksporterów to konsekwencja ekonomiczna. Jest to szczególnie ważne w przypadku krajów rozwijających się, posiadających surowce energetyczne, mających zwykle niewiele innych, bardziej dochodowych możliwości uzyskania zagranicznej waluty, za którą mogą zakupić potrzebne dobra.

Pozytywną konsekwencją społeczną łączącą się z wydobyciem, transportem i przetwarzaniem paliw kopalnych jest wzrost dochodów i poziomu życia osób z nimi związanych. Przykładem negatywnej konsekwencji jest często zniszczenie środowiska w celu uzyskania dostępu do złóż surowców, w tym energetycznych. Wywołuje to niezadowolenie społeczne i protesty, które czasem prowadzą do zaniechania eksploatacji.

Nierównomierny dostęp do złóż surowców energetycznych niesie również skutki polityczne. Umowy handlowe są podpisywane nie tylko ze względu na ekonomiczny interes kupca i oferenta, ale także ze względu na możliwości wywierania wpływu. Ponieważ kontrakty są zwykle wieloletnie, kontrahenci są mocno ze sobą związani. Jest to szczególnie widoczne w przypadku wydobywania ropy naftowej.

R1C4ONqoBc4Wy

Na ilustracji wykres słupkowy ukazujący procentowy udział w światowej produkcji i konsumpcji ropy naftowej wybranych państw. Z lewej strony na osi pionowej opisano wartości od zera do stu procent. Na osi poziomej podpisano nazwami państw trzynaście par czerwonych i niebieskich słupków. Kolorem czerwonym przedstawiono produkcję ropy naftowej, kolorem niebieskim przedstawiono konsumpcję ropy naftowej. Przybliżone dane dla poszczególnych państw dla produkcji i konsumpcji ropy. Stany Zjednoczone – 38%, 39%; Arabia Saudyjska – 61%, 61%; Rosja – 21,5%, 31%; Chiny – 38,5%, 20%; Kanada – 30%, 30%; Iran – 29%, 29%; Zjednoczone Emiraty Arabskie – 34%, 34%; Irak – 61,5%, 61,5%; Meksyk – 38%, 38%; Kuwejt – 50%; 50%; Japonia – 38%; 38%; Brazylia – 38,5%; 38%; Francja – 29%; 29%.

Chiny podpisują umowy na dostawy bardzo im potrzebnej ropy naftowej, nie zwracając uwagi na panujący system rządów w kraju produkującym to paliwo. Na przykład mają umowę z Sudanem, którego prezydent jest ścigany listem gończym Międzynarodowego Trybunału Karnego za zbrodnie w DarfurzeDarfurDarfurze. Natomiast kraje zachodnie nie protestują przeciwko absolutystycznym formom rządów w Arabii Saudyjskiej, kraju o jednym z największych wydobyć ropy naftowej, i zaopatrują się tam w jej olbrzymie ilości.

Innym przykładem znaczenia politycznego ropy naftowej jest Organizacja Państw‑Eksporterów Ropy Naftowej (OPEC). Tworzy ją 12 państw, głównie z Bliskiego Wschodu, ale też z Afryki i Ameryki Południowej. Ponieważ razem wydobywają ok. 40% światowej ropy, podejmując decyzje o wielkości wydobycia, kształtują cenę ropy na światowym rynku. Ta z kolei rzutuje na koszty transportu i produkcji wielu dóbr, np. paliw, tworzyw sztucznych, farb, środków ochrony roślin. Koszty wytworzenia i dostawy kształtują ceny produktów, a przez to wielkość sprzedaży. Zauważono nawet oddziaływanie cen ropy na stopy procentowe. Można stwierdzić, że ceny ropy mają wielki wpływ na wzrost gospodarczy.

Powyższe przykłady są przesłankami potwierdzającymi prawdziwość zdania, że wciąż ropa rządzi światem.

Podsumowanie

• Zapotrzebowanie na energię na świecie rośnie szybciej niż liczba ludności.

• Najwięcej energii zużywa Azja, następnie Ameryka Północna i Europa.

• Najwięcej surowców energetycznych pochodzi z Azji, Ameryki Północnej i wydzielonej jako odrębny region w klasyfikacji – WNP (głównie Rosji).

• Mimo postępu w rozwoju technologii wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w skali globalnej źródła te mają nadal marginalne znaczenie.

• Podstawą energetyki światowej są nadal paliwa kopalne: węgiel kamienny, ropa naftowa i gaz ziemny.

• Zależność świata od paliw kopalnych powoduje skutki środowiskowe, ekonomiczne, społeczne i polityczne.

• Szczególną rolę polityczną odgrywa ropa naftowa.

Słownik

Ćwiczenia

Ćwiczenie 4

Połącz linie pokazujące trend konsumpcji energii (A, B, C, D) z nazwami odpowiednich państw.

RUwoanbQxqEEl

R1VB2xRrfbyB8

A Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 prawy, 2. element 3 prawy, 3. Indie, 4. element 4 prawy element 2 lewy Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 prawy, 2. element 3 prawy, 3. Indie, 4. element 4 prawy element 3 lewy Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 prawy, 2. element 3 prawy, 3. Indie, 4. element 4 prawy element 4 lewy Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 prawy, 2. element 3 prawy, 3. Indie, 4. element 4 prawy

A Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 prawy, 2. element 3 prawy, 3. Indie, 4. element 4 prawy element 2 lewy Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 prawy, 2. element 3 prawy, 3. Indie, 4. element 4 prawy element 3 lewy Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 prawy, 2. element 3 prawy, 3. Indie, 4. element 4 prawy element 4 lewy Możliwe odpowiedzi: 1. element 2 prawy, 2. element 3 prawy, 3. Indie, 4. element 4 prawy

R1696mLO75SLL

Ćwiczenie 4

Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy, połącz w pary wymienione Państwa z wielkością ich konsumpcji energii w 2010 roku. Belgia Możliwe odpowiedzi: 1. 0,5 biliarda Btu, 2. 3 biliardy Btu, 3. 22 biliardy Btu, 4. 11 biliardów Btu Indie Możliwe odpowiedzi: 1. 0,5 biliarda Btu, 2. 3 biliardy Btu, 3. 22 biliardy Btu, 4. 11 biliardów Btu Brazylia Możliwe odpowiedzi: 1. 0,5 biliarda Btu, 2. 3 biliardy Btu, 3. 22 biliardy Btu, 4. 11 biliardów Btu Botswana Możliwe odpowiedzi: 1. 0,5 biliarda Btu, 2. 3 biliardy Btu, 3. 22 biliardy Btu, 4. 11 biliardów Btu

Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy, połącz w pary wymienione Państwa z wielkością ich konsumpcji energii w 2010 roku. Belgia Możliwe odpowiedzi: 1. 0,5 biliarda Btu, 2. 3 biliardy Btu, 3. 22 biliardy Btu, 4. 11 biliardów Btu Indie Możliwe odpowiedzi: 1. 0,5 biliarda Btu, 2. 3 biliardy Btu, 3. 22 biliardy Btu, 4. 11 biliardów Btu Brazylia Możliwe odpowiedzi: 1. 0,5 biliarda Btu, 2. 3 biliardy Btu, 3. 22 biliardy Btu, 4. 11 biliardów Btu Botswana Możliwe odpowiedzi: 1. 0,5 biliarda Btu, 2. 3 biliardy Btu, 3. 22 biliardy Btu, 4. 11 biliardów Btu