Czy Ślązak dogada się z Kaszubem? – o odmianach polszczyzny
Scenariusz zajęć
IV etap edukacyjny, język polski, zakres podstawowy
Temat: Czy Ślązak dogada się z Kaszubem? – o odmianach polszczyzny
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
3. Świadomość językowa. Uczeń:
5) wskazuje w czytanych tekstach i analizuje przykłady odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny.
Cele operacyjne:
Uczeń:
Redaguje różne odmiany wypowiedzi,
Ćwiczy umiejętność pracy w zespole,
Wyszukuje informacje o odmianach terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny,
Przygotowuje prezentacje.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
Prezentuje kreatywne nastawienie do odmian polszczyzny,
Analizuje tekst pod kątem wskazania cech charakterystycznych dla danej odmiany języka,
Słucha mówców i sporządza notatki.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Kompetencje społeczne i obywatelskie.
Środki dydaktyczne:
Komputery z dostępem do internetu,
Kartki, kolorowe flamastry,
Sprzęt multimedialny: komputer, ewentualnie podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna,
Zasób multimedialny: film „Język ludzi filmu”.
Metody nauczania:
Problemowa: rozmowa kierowana,
Praktyczna: ćwiczenia redakcyjne,
Eksponujące: film, prezentacja,
Aktywizujące: drama (wejście w rolę, scenka improwizowana).
Formy pracy:
Zbiorowa,
Grupowa zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z klasą i przedstawia cele lekcji. Zapowiada projekcję filmu i prosi, aby uczniowie zapisali usłyszane sformułowania charakterystyczne dla prezentowanej odmiany języka slangowego, o których będzie anegdotycznie opowiadał Jerzy Stuhr. Mają zastanowić się nad następującymi zagadnieniami, np.:
W jakich zawodach/środowiskach występuje specyficzny język, „kod” językowy?
Do czego prowadzi posługiwanie się takim „kodem” w rozmowach z osobami spoza danej branży/danego środowiska?
Czy takie sytuacje mogą występować także w innych warunkach posługiwania się językiem polskim?
Po projekcji materiału uczniowie wymieniają swoje spostrzeżenia. Nauczyciel kieruje rozmową tak, by podkreślić zróżnicowanie odmian polszczyzny, slangów, „kodów” językowych w danych branżach czy środowiskach i wreszcie istnienie dialektów, gwar, które może prowadzić do nieporozumień wśród osób posługujących się tym samym językiem ojczystym.
Etap realizacji
Uczniowie zostają podzieleni na grupy. Każda z nich ma do dyspozycji komputer z dostępem do internetu. Liderzy zespołów rozdzielają między członkami grup przygotowane przez nauczyciela zróżnicowane zadania do wykonania. Jedna grupa wyszukuje informacje dotyczące odmian terytorialnych polszczyzny, druga – środowiskowych, trzecia – zawodowych, czwarta charakteryzuje style językowe: artystyczny, publicystyczny, urzędowy i styl przemówień. Po zapoznaniu się z teorią uczniowie sporządzają notatki w formie mapy myśli. Zapisują przykładowe wyrazy i sformułowania charakterystyczne dla danej odmiany języka polskiego.
Następnie liderzy prezentują efekty pracy. Członkowie grup sporządzają notatki z wystąpień kolegów. Nauczyciel, w razie konieczności, uzupełnia informacje i wyjaśnia wątpliwości.
Po wystąpieniach uczniowie przygotowują scenki, w których wykorzystują najciekawsze, najdziwniejsze lub najzabawniejsze ich zdaniem frazy i słowa z różnych odmian polszczyzny. Grupa pierwsza wymyśla dialog górala ze Ślązakiem, druga – hydraulika z profesorem, trzecia wykorzystuje slang młodzieżowy, czwarta – gwarę lwowską i warszawską.
Po prezentacji scenek uczniowie zapisują wyrazy gwarowe lub środowiskowe użyte w dialogach i próbują je przyporządkować do określonej odmiany i konkretnego stylu języka.
Etap końcowy
Nauczyciel podsumowuje pracę wszystkich grup i wyjaśnia złożoność problemu, nad którym uczniowie pracowali na lekcji.
Zadaniem domowym jest stworzenie prezentacji w programie MS PowerPoint (lub podobnym) na temat odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny oraz wypisanie muzycznych, literackich i filmowych przykładów zastosowań gwar i slangów.
Dodatkowo:
Uczniowie mogą przeprowadzić wywiad z osobą posługującą się nieoficjalną odmianą polszczyzny.
