Kiedy w radio podawana jest informacja, że właśnie jest godzina 12:00, wiemy, że w całej Polsce można usłyszeć tę samą wiadomość. Jednak wielu mieszkańców mogłoby stwierdzić, że Słońce wcale nie znajduje się w tym momencie w najwyższym punkcie swojej wędrówki po niebie. Dlaczego tak się dzieje? Czemu w całej Polsce obowiązuje ten sam czas, skoro Słońce góruje kolejno nad różnymi południkami?

Już wiesz

że pełen obrót Ziemi wokół własnej osi trwa 24 godziny;
jak odczytywać z mapy długość geograficzną;
że następstwem ruchu obrotowego jest dzień i noc;
że każdy południk ma swój czas słoneczny.

Nauczysz się

wyjaśniać, co to są strefy czasowe;
tłumaczyć przyczyny wprowadzenia czasu urzędowego;
wyjaśniać przyczyny zmiany czasu na letni i zimowy;
wskazywać przyczyny ustanowienia czasu uniwersalnego.

iiFlPlz9He_d5e164

1. Strefy czasowe

Gdyby każdy południk na Ziemi narzucał posiadaczom zegarków mieszkających na tym południku stosowanie swojego czasu słonecznego, to większość z nich zwykle pokazywałaby inną godzinę, a podróżując z zachodu na wschód lub odwrotnie – trzeba by co chwilę przestawiać zegarek. Aby tego uniknąć, uzgodniono podzielenie całej powierzchni naszej planety na 24 strefy czasowe odpowiadające wszystkim godzinom w ciągu doby. Każda z ustanowionych w ten sposób stref czasowychstrefy czasowestref czasowych ma szerokość 15° długości geograficznej i rozciąga się po 7,5° na wschód i na zachód od południka przyjętego za środkowy dla danej strefy. Za południki środkowe przyjęto południk zerowy, południk 180° i wszystkie położone między nimi, będące wielokrotnością 15°, zarówno na półkuli zachodniej, jak i wschodniej.

Wszystkie kraje europejskie znalazły się w pięciu strefach czasowych. W strefie południka 0°, nazywanego czasem uniwersalnym lub strefą czasu zachodnioeuropejskiego, leży np. Wielka Brytania. Polska należy do strefy czasu środkowoeuropejskiego przyporządkowanego do południka 15°E. Gdy w strefie czasu uniwersalnego jest godzina 12:00, to w strefie, w której znajduje się Polska (między 7,5°E do 22,5°E), jest godzina 13:00.

R1LaAJdLQek611

Ilustracja prezentuje mapę świata z oznaczeniem stref czasowych w postaci narysowanych naprzemiennie pasków brązowych i różowych. Każda strefa wyznaczona jest co 150 szerokości geograficznej, która odpowiada godzinie zegarowej. Przy każdym pasku strefy narysowano zegar z zaznaczoną godziną. Od strefy UTC w prawo dodajemy godzinę do każdej kolejnej strefy, natomiast w lewo odejmujemy godzinę od każdej kolejnej strefy. — Geograficznie wyznaczone strefy czasowe na Ziemi

R1AyR61KSFrRq1

Ilustracja prezentuje mapę Polski z naniesioną siatką współrzędnych geograficznych. Pod ilustracją umieszczono tabelkę z opisem czasu słonecznego. Na pierwszym zegarze na zachodzie jest godzina 12.00. a na ostatnim na wschodzie jest 13.36. Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego. — Większość terytorium Polski leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego a wschodnie krańce w strefie czasu wschodnioeuropejskiego

Polecenie 1

Sprawdź na mapie politycznej, które kraje leżą w tej samej strefie czasowej co Polska

Ciekawostka

W Rosji znajduje się najdłuższa na świecie linia kolejowa – kolej transsyberyjska. Mierzy ona 9289 km i przebiega przez 8 stref czasowych. Jednak na całej trasie jej przebiegu obowiązuje ten sam czas – taki jak w Moskwie.

Ważne!

Czas południka 0° jest określany jako czas uniwersalny. Jest on używany w samolotach i na statkach na całym świecie. Znacznie ułatwia to komunikację między tymi środkami transportu a ośrodkami kontroli ruchu.

iiFlPlz9He_d5e223

2. Czas urzędowy

Strefy czasowe nie okazały się idealnym rozwiązaniem wszystkich problemów. Granice państwowe nie przebiegają bowiem zgodnie z granicami stref. Na przykład gdyby bezwzględnie przestrzegać granic stref czasowych, to część Polski położoną na wschód od południka 22°30’E należałoby zaliczyć do strefy czasu wschodnioeuropejskiego. Miałaby więc czas o godzinę późniejszy niż reszta Polski.

W takiej sytuacji nie ma sensu wprowadzać dla mniejszej części danego kraju innego czasu i powodować zamieszanie związane z koniecznością przestawiania zegarków. Podjęto zatem decyzję, aby wprowadzić czas urzędowyczas urzędowyczas urzędowy, jednolity w całym kraju. Choć wschodnie granice naszego kraju leżą w strefie czasu wschodnioeuropejskiego, to urzędowo zostały włączone do strefy czasu środkowoeuropejskiego, który ma czas południka 15°E przebiegającego w pobliżu zachodnich granic Polski. Podobnie postąpiły rządy wielu innych państw. Dlatego na wielu obszarach na Ziemi obowiązuje inny czas, niż wynikałoby to z ich położenia w danej strefie czasowej.

R1T9XvfD1P7ts1

Ilustracja prezentuje rzeczywiste strefy czasu urzędowego. Na mapie świata oznaczono tym samym kolorem miejsca o takim samym czasie urzędowym. — Faktyczny przebieg granic stref czasowych jest bardzo skomplikowany w wyniku urzędowych decyzji o ich przesunięciu

Ważne!

W XVIII wieku zauważono, że latem można wstawać godzinę wcześniej, by lepiej dopasować czas aktywności do okresu, gdy świeci Słońce. W XX wieku wprowadzono więc czas letni, podczas którego przesuwa się zegarki o godzinę do przodu względem obowiązującego w danej strefie czasowej. W Polsce czas letni obowiązuje od nocy między ostatnią sobotą a niedzielą marca do nocy między ostatnią sobotą a niedzielą października. Przez pozostałą część roku obowiązuje czas właściwy dla danej strefy, zwany zimowym.

Ciekawostka

W Zachodniej Europie wiele państw leżących częściowo lub całkowicie w strefie czasu uniwersalnego podjęło decyzje o stosowaniu czasu środkowoeuropejskiego, aby uniknąć częstego i uciążliwego przestawiania zegarków na granicach państwowych. Z kolei w bardzo dużych krajach, jak USA czy Rosja, istnieje kilka stref czasowych, w których obowiązują inne czasy urzędowe.

Polecenie 2

Oblicz, która godzina czasu słonecznego jest na południku 24°E, gdy w Londynie (0°) jest 12:00. Następnie określ godzinę czasu strefowego w tym miejscu.

iiFlPlz9He_d5e277

Podsumowanie

W celu ujednolicenia wskazań zegarków na danym obszarze na całej kuli ziemskiej wprowadzono strefy czasowe.
Istnieją 24 strefy czasowe o szerokości po 15°.
Aby na terenie całego kraju zegarki wskazywały ten sam czas, wprowadza się czas urzędowy obowiązujący na całym obszarze całego kraju.
W wielu krajach rozróżnia się czas letni i zimowy.

Praca domowa

Polecenie 3.1

Odczytaj z mapy długość geograficzną miejscowości, w której mieszkasz. Określ czas słoneczny w twojej miejscowości w chwili, gdy na południku 0° jest godzina 8:00 czasu słonecznego. Następnie określ czas strefowy i urzędowy. Wskaż, jaka jest różnica między czasem słonecznym i strefowym.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Wędrówki Słońca
Czy Ziemia stoi w miejscu?
Cztery pory roku
Co to jest GPS?
Która godzina?

iiFlPlz9He_d5e354

Słowniczek

czas strefowy

umowny czas obowiązujący w danej strefie czasowej wyznaczany zgodnie z czasem słonecznym odpowiednim dla południka będącego środkiem danej strefy

czas urzędowy

umowny czas obowiązujący na danym obszarze, np. na terenie danego kraju lub części jego terytorium

strefy czasowe

obszary powierzchni Ziemi o szerokości 15° długości geograficznej, rozciągające się po 7,5° na wschód i zachód od południka 0° i kolejnych południków położonych co 15° na obu półkulach; południki te stanowią środki stref czasowych

iiFlPlz9He_d5e431

Zadania

Ćwiczenie 1

RQAwQDSP9s2Bv1

Uzupełnij z listy.

15°, zachodniej, 30°, 24, 30°, międzyzwrotnikowej, wielokrotnej, 4, 124, południowej, 120 km, północnej, 15°, 90°, 2, 180°

Całą powierzchnię Ziemi podzielono na ...................................... strefy czasowe.
Każda strefa czasowa ma szerokość ...................................... długości geograficznej.
Za południki środkowe przyjęto południk 0°, leżący po przeciwnej stronie kuli ziemskiej południk ...................................... i wszystkie położone między nimi południki będące wielokrotnością 15° zarówno na półkuli ...................................... , jak i półkuli wschodniej.