Czy słowa mogą zmieniać świat?

Powyższy fragment to początek Ewangelii św. Jana przedstawiający moc Boga, który stwarzał świat słowem. Czy słowa padające z ust zwykłych ludzi również mogą zmieniać rzeczywistość? Na to pytanie odpowiesz podczas tej lekcji.

Magiczna funkcja języka

Kiedy celem naszych wypowiedzi jest wpływanie na rzeczywistość (na przedmioty, zdarzenia), prowokowanie sił nadprzyrodzonych do działania, to wówczas możemy powiedzieć, że posługujemy się językiem w funkcji magicznej. Wynika ona zatem z wiary człowieka w to, że może on zmieniać świat, oddziaływać na przedmioty za pomocą słów.

Funkcja magiczna języka przejawia się w różnych gatunkach wypowiedzi, głównie w zaklęciach ('Rośnij chlebie jak słoneczko na niebie'), czarach oraz przekleństwach ('Żeby cię pokręciło!'), ale także w baśniach oraz w modlitwach i innych tekstach religijnych ('Niech Was błogosławi Bóg wszechmogący: Ojciec i Syn, i Duch Święty'). Dużo przykładów magicznej funkcji wypowiedzi odnajdujemy w Biblii, np.: 'Duchu niemy i głuchy, rozkazuję ci, wyjdź z niego i nie wchodź więcej w niego!' (słowa Jezusa z Ewangelii św. Marka 9, 25).

Z magiczną funkcją wypowiedzi mamy do czynienia również w codziennej komunikacji. Mówiąc, na przykład, 'dzień dobry', wierzymy, że dzięki naszym słowom ich adresat będzie miał dobry dzień. Podobną wiarę przejawiamy, składając życzenia, np. 'Niechaj zdrowie Ci dopisuje, a troski omijają'. Funkcję życzącą spełniają ponadto niektóre imiona – rodzice nadający dawniej dziecku np. imię Bogumił byli przekonani, że dziecko będzie miłe Bogu.

Mówiąc o magii i magiczności, warto też wspomnieć o magicznych słowach w reklamie. Są to takie wyrazy, które dobrze się kojarzą. Ich celem jest wprawienie nas – klientów – w dobry nastrój, wywołanie w nas pozytywnych uczuć, głównie po to, byśmy kupili reklamowany produkt. Opisaną tu funkcję pełnią takie słowa, jak np.: 'miłość', 'siła', 'matka', 'przyjaciel', 'dom', 'czysty', 'świeży'.

Wypowiedzi o funkcji magicznej mogą mieć zarówno charakter religijny (np. utrwalone w tradycji katolickiej powiedzenie 'Niech Cię Matka Boska ma w swojej opiece'), jak i wiązać się z zabobonami, czyli odwoływać się do wierzeń pogańskich lub czarnej magii. Wiele tego typu tekstów to również efekt zabawy, gry językowej, którą szczególnie upodobały sobie dzieci.

Funkcję magiczną w tekstach literackich mogą też pełnić konkretne przedmioty. Przykładem jest miecz Ekskalibur z opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu. Inne tego typu rekwizyty, używane głównie przez legendarne i baśniowe postaci, to np.: czarodziejski stolik, kije samobije, siedmiomilowe buty, latający dywan, pantofelek, wrzeciono, pierścień, krzesiwo, różdżki, czarodziejska kula, zaczarowany ołówek lub koralik.

Zadaniowo

Ćwiczenie 3

Przyjrzyj się obrazowi Jana Matejki Wskrzeszenie Łazarza (1867), który ilustruje fragment Ewangelii św. Jana. Odszukaj w IX rozdziale tej Ewangelii wypowiedź Jezusa, w której realizuje się funkcja magiczna.

Rr4Q5BK9uXM0R

Obraz przedstawia mężczyznę ubranego w czerwoną i granatową szatę, który podnosi prawą rękę. Lewą rękę ma opuszczoną. Dotyka jej kobieta. Wokół jego głowy jest aureola. Na dole obrazu leży człowiek z zamkniętymi oczami i laską w lewej ręce. W tle postaci ludzkie o przejętych twarzach.

R5FeataQO2vAM

Miejsce na notatkę

Pokaż podpowiedź

Ewangelię znajdziesz w Nowym Testamencie.

Pokaż rozwiązanie

Wypowiedź Jezusa, w której realizuje się funkcja magiczna to: 'To powiedziawszy splunął na ziemię, uczynił błoto ze śliny i nałożył je na oczy niewidomego, i rzekł do niego : « Idź, obmyj się w sadzawce Siloam » - co się tłumaczy: Posłany'.

Ćwiczenie 3

Odszukaj w IX rozdziale tej Ewangelii wypowiedź Jezusa, w której realizuje się funkcja magiczna.

R1Mv6INIxEyeC

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Ewangelię znajdziesz w Nowym Testamencie.

Pokaż rozwiązanie

Wypowiedź Jezusa, w której realizuje się funkcja magiczna to: 'To powiedziawszy splunął na ziemię, uczynił błoto ze śliny i nałożył je na oczy niewidomego, i rzekł do niego : « Idź, obmyj się w sadzawce Siloam » - co się tłumaczy: Posłany'.

RyyQVT8Uon1xt

Miejsce na notatkę

Ćwiczenie 4

Podaj przysłowie, które wyraża wiarę człowieka w to, że słowami możemy zmieniać rzeczywistość.

Rh4Cjct7LoSnV

Na zdjęciu znajduje się głowa wilka z profilu. Zwierzę ma szarą sierść i duże uszy. W tle rozmyty obraz ściółki leśnej.

R1Z143yri27Zn

Na zdjęciu znajdują się gęsto rosnące drzewa, przez które przebija światło słoneczne. Pomiędzy drzewami przebiega droga. Na ziemi rośnie krótka zielona trawa.

RsOuqO6QN9eQW

Miejsce na notatkę

Pokaż podpowiedź

W odpowiedzi na to pytanie mogą ci pomóc skojarzenia związane z podanymi ilustracjami.

Pokaż rozwiązanie

Przysłowie, które wyraża wiarę człowieka w to, że słowami możemy zmieniać rzeczywistość, kojarzące się z wilkiem i lasem, to: 'Nie wywołuj wilka z lasu'. Oznacza ono, że nie należy przewidywać pesymistycznie, gdyż może się to sprawdzić.

Ćwiczenie 5

Niechętnie słuchamy wypowiedzi wieszczących niepomyślne zdarzenia. Reagujemy na nie następującymi zdaniami: 'Cofnij to słowo!', 'Wypluj to słowo!'. Wskaż przykład czasownika, którego często używamy, by zapobiec przepowiadanemu przez kogoś nieszczęściu.

RYKi6k4bJsAha

Na zdjęciu znajduje się głowa ptaka ukazana z bliska. W górnej części jest czarna, potem zmienia kolor na szary. Ptak ma masywny dziób i małe, czarne, błyszczące oko. Tło jest zielone.

R1KOuefUpccN7

Na zdjęciu znajduje się ptak siedzący na obdrapanej z farby balustradzie. Ukazany jest z boku. Ma czarną głowę, skrzydła i ogon oraz szary tułów. Ma masywny dziób i małe, czarne, błyszczące oko. W tle znajduje się rozmyty krajobraz.

Rk2VPX9JVFQGm

Na zdjęciu znajduje się ptak z kawałkiem pieczywa w dziobie. Ma czarną głowę i skrzydło oraz szary tułów. W tle widoczna ściółka leśna i gałęzie.

R8LPO6ppHSHUp

Na zdjęciu znajduje się ptak z rozpostartymi skrzydłami do lotu. Ma czarne błyszczące pióra, długie szpony, długi masywny dziób i małe czarne błyszczące oko. W tle znajduje się trawa.

R3qeEGILlFjKs

Na zdjęciu znajdują się dwa czarne ptaki, które siedzą na gałęzi. Mają długie, szpiczaste dzioby. Patrzą w lewo. W tle widoczne są gałęzie.

R1SxF2TyyE652

Na zdjęciu znajduje się czarny ptak w trakcie lotu na tle niemal bezchmurnego nieba. Widoczny jest z dołu. Z lewej strony widoczny jest fragment drzewa.

RnDDqBpHxMqBD

Na zdjęciu znajduje się czarny ptak patrzący na wprost. Ma masywny zakrzywiony dziób i małe czarne oczy. Siedzi. W tle widoczne rozmyte szare drzewa.

R1ANsM3ZYDOgt

Miejsce na notatkę

Pokaż podpowiedź

Czasownik ten może się kojarzyć z odgłosami wydawanymi przez ptaki przedstawione na powyższych ilustracjach.

Pokaż rozwiązanie

Przykładem wyrazu, którego często używamy, by zapobiec przepowiadanemu przez kogoś nieszczęściu, jest czasownik 'krakać'. Używamy go w zwrocie: 'Nie kracz'.

Ćwiczenie 10

Zastanów się i odpowiedz, z jakimi rymowankami o funkcji magicznej kojarzą ci się poniższe ilustracje.

RSoJFNHiS7yRG

Ilustracja przedstawia dwa połączone zdjęcia. Po lewej stronie ślimak wspina się po łodydze. Ma dużą, zakręconą muszlę i wystawione czułki. Tło jest zielone. Z prawej strony czerwona biedronka siedzi na jasnozielonym liściu. Widoczne jest na jej grzbiecie pięć kropek i małe krople wody. Tło jest czerwone.

RLPgrV3J11Mip

Miejsce na notatkę

Pokaż podpowiedź

Rymowanka to potoczne określenie krótkiego wiersza o prostych rymach.

Pokaż rozwiązanie

Rymowanki o funkcji magicznej, z którymi kojarzy się biedronka i ślimak to np.: 'Biedronka, biedronka! Gdzie twoja żonka? Czy deszcz, czy pogoda, czy będzie uroda?', 'Biedronka, biedronka! Ona nie ma ogonka, ona skacze i biega. Czy kiedyś pofrunie do nieba? Błyszczą jej kropki w promieniach słonka, gdy się po łąkach błąka biedronka. Lubi pić nektar w wiosennych sadach, zielone mszyce z liści wyjada', 'Ślimak, ślimak, pokaż rogi. Dam ci sera na pierogi. Jak nie sera, to kapusty. Od kapusty będziesz tłusty'.