Rz4BBR0s1IRLU
Kolorowa ilustracja przedstawia linię wysokiego napięcia, która wygląda jak pięciolinia. Na linii siedzą ptaki, a także znajdują się tam różne nuty. Po prawej stronie widoczny jest dużych rozmiarów klucz wiolinowy. W tle błękitne niebo pokryte chmurami.

Czy świat można usłyszeć?

Dźwięki
Źródło: Pixabay, fotografia barwna, domena publiczna.
Twoje cele

  • poznasz wyrazy dźwiękonaśladowcze, za pomocą których można oddać dźwięki i odgłosy z otoczenia,

  • określisz funkcje onomatopei w wierszu „Deszcz majowy” L. Staffa,

  • zredagujesz opowiadanie z użyciem wyrazów dźwiękonaśladowczych.

Onomatopeje to wyrażenia językowe naśladujące dźwięki. Pisarze chętnie stosują onomatopeje, aby naśladować odgłosy otaczającego świata i podkreślić wyrazistość i plastyczność opisów.

Polecenie 1

Wymień po dwa przykłady dźwięków twoim zdaniem przyjemnych i nieprzyjemnych dla ucha.

RUMFnx2BWyBLY
(Uzupełnij).
Polecenie 1

Wymień trzy określenia opisujące ciszę.

RHFOWaTLBrOQV
(Uzupełnij).

Zapoznaj się z prezentacją pt. „Onomatopeje”, a następnie wykonaj poniższe polecenia.

RY9atUkc2OG2V
1
RMoZP5WlQAOPv
Slajd przedstawia pożółkłą kartkę z wyblakłym zapisem nutowy. Pośrodku widoczny jest napis: Onomatopeje.
Onomatopeje
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Onomatopeje

R940fRkDNE70g
6,3,3,3,3
Ra8aSLUd6xhTn
Slajd przedstawia pożółkłą kartkę. Na górze i na dole kartki narysowana jest pięciolinia, na której znajdują się nuty. W prawym dolnym rogu znajduje się rysunek gitary, a pośrodku kartki napis: Onomatopeje to wyrazy imitujące: dźwięki (kap, kap, kap), odgłosy (brzęk, huk, plusk), czynności (szumieć, syczeć, dudnić).
Czym są onomatopeje?
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R14i9sQCNUJUT1
Dźwięk kapania wody.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjftiSIqX

Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Dźwięk kapania wody.

R1WoI3pTW22Br1
Słychać brzęk.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjftiSIqX

Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Słychać brzęk.

Rl1LQM3xakDtc1
Słychać huk.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjftiSIqX

Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Słychać huk.

R16n9YtlJ3gIA1
Słychać plusk wody.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjftiSIqX

Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Słychać plusk wody.

1

Onomatopeje to wyrazy imitujące dźwięki, odgłosy, czynności.

RyAcgxmeUbOJK
1
Ri7Dwmm2wo4nE
Slajd przedstawia pożółkłą kartkę. Na górze i na dole kartki narysowana jest pięciolinia, na której znajdują się nuty. W prawym dolnym rogu znajduje się rysunek gitary, a pośrodku kartki napis: Funkcje onomatopei: podkreślenie wyrazistości i plastyczności opisów, oddanie nastroju opisywanego zjawiska.
Funkcja onomatopei
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Funkcją onomatopei jest podkreślenie wyrazistości i plastyczności opisów oraz oddanie nastroju opisywanego zjawiska.

RR1vcQ8Pd8Gwn
1
R1brq25ktVz0k
Slajd przedstawia leśną polanę, porośniętą liściastymi drzewami. Między konarami drzew prześwituje słońce. Pod zdjęciem znajduje się przycisk umożliwiający odsłuchanie śpiewu ptaków.
Las
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
R1Gv8oLNdxNNY
Słychać świergot ptaków.
Świergot ptaków
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjftiSIqX

Świergot ptaków
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Słychać świergot ptaków.

1

Wiele dźwięków i odgłosów można oddać za pomocą głosek. Wyobraź sobie, że spacerujesz po lesie. Co słyszysz?

RfLKhn3w3s51M
1
R12po3SEEvZoN
Slajd przedstawia z prawej strony kolorową fotografię, która ukazuje zbliżenie na rudo‑błękitnego ptaka siedzącego na gałęzi iglastego drzewa. Tło fotografii jest ciemne. Po lewej stronie slajdu na białym tle zamieszczony jest fragment wiersza „Ptasie radio” Juliana Tuwima: PTASIE RADIO Halo, halo! Tutaj ptasie radio w brzozowym gaju, Nadajemy audycję z ptasiego kraju. [...] Pierwszy – słowik Zaczął tak: "Halo! O, halo lo lo lo lo! Tu tu tu tu tu tu tu Radio, radijo, dijo, ijo, ijo Tijo, trijo, tru lu lu lu lu Pio pio pijo lo lo lo lo lo Plo plo plo plo plo halo!" Na to wróbel zaterlikał: "Cóż to znowu za muzyka? Muszę zajrzeć do słownika, By zrozumieć śpiew słowika. Ćwir ćwir świrk! Świr świr ćwirk! Tu nie teatr Ani cyrk!
Zięba zwyczajna.Grafika: Pixabay, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Śpiew ptaków za pomocą onomatopei doskonale oddał Julian Tuwim w wierszu „Ptasie radio”.

RFTnzOSU3T4UP
1
RN8JXhXmxTosY
Slajd przedstawia jesienne drzewa widziane z perspektywy leżącego na trawie człowieka. W tle błękitne niebo. Na dole przycisk umożliwiający odsłuchanie szelestu liści.
Jesienny las
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
RptKM9ljNvHvE
Dźwięk szelestu liści.
Szelest liści.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjftiSIqX

Szelest liści.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Dźwięk szelestu liści.

1

W lesie, oprócz śpiewu ptaków, można usłyszeć szelest liści.

R16ppX7u4M641
1
RuYDvCEIOMlTn
Slajd przedstawia kolorową fotografię po prawej stronie, która ukazuje jesienny leśny pejzaż. Pośrodku fotografii widoczna jest szeroka ścieżka, na której leżą jesienne liście. Po lewej stronie slajdu na białym tle zamieszczony jest fragment wiersza „O jesieni i starości” Kazimiery Iłłakowiczówny: Czy padają na ciebie liście, klonowe, lipowe liście? Czy umiesz po nich iść – szeleścić złociście, posuwiście?
Jesienny leśny pejzaż. Grafika: Pixabay, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Szum liści za pomocą onomatopei trafnie zobrazowała Kazimiera Iłłakowiczówna w wierszu „O jesieni i starości”.

R3AdO2xcNf1rQ
1
R1HhyTsh38YMs
Slajd przedstawia widok widziany z góry na wierzchołki drzew. Las otacza gęsta mgła. Poniżej znajduje się przycisk. Po jego wciśnięciu słychać, jak mężczyzna dwa razy krzyczy "hej". Słychać niewielkie echo.
Las we mgle
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
R87LrRE4knvJj
Słychać powtarzający się dźwięk wołania: hej, hej.
Echo
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjftiSIqX

Echo
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Słychać powtarzający się dźwięk wołania: hej, hej.

1

W lesie można usłyszeć także echo.

R1ZoMqa5Mg0SL
1
RdjwJYwktLKU2
Slajd przedstawia kolorową fotografię z prawej strony, która ukazuje leśną ścieżkę otoczoną kamieniami porośniętymi mchem. Po lewej stronie slajdu na białym tle zamieszczony jest napis: echooo echooo echooo Ania Aniaaaa.
Leśna ścieżka
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
1

Oto przykład, w jaki sposób można oddać echo za pomocą onomatopei.

RZGmvE2bV59uW
1
RjEEtzSTJQh78
Slajd przedstawia kolorową fotografię, która ukazuje dziewczynę i chłopaka pozujących do zdjęcia na tle lasu. Chłopak jest ubrany w sweter, zaś dziewczyna w bluzę z nałożoną na nią kamizelką. Obydwoje mają na głowach białe wełniane czapki, a na nogach długie kalosze. Pod zdjęciem znajduje się przycisk umożliwiający odsłuchanie dźwięku łamanych gałęzi.
Dziewczyna i chłopak
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
R19AKZYpVj0DI
Słychać dźwięk łamania gałęzi.
Łamanie gałęzi
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjftiSIqX

Łamanie gałęzi
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Słychać dźwięk łamania gałęzi.

1

Czasami zdarza się, że ludzie nie potrafią zachować się w lesie i robią dużo hałasu.

RZhfavRrRqWLU
1
R15ny9mjzOPN2
Slajd przedstawia kolorową fotografię po prawej stronie, która ukazuje dwóch chłopców i dziewczynkę idących gęsiego szlakiem turystycznym prowadzącym przez las. Każde z nich ma na sobie plecak. Ich twarze są niewidoczne, ponieważ są zwróceni tyłem do aparatu. Po lewej stronie slajdu na białym tle zamieszczony jest napis: Hej!, Hej!, Ha!, Ha!, Ha! trask, prask, trask, prask .
Turyści. Grafika: Pixabay, domena publiczna.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Oto przykład, w jaki sposób można zobrazować hałasujących w lesie ludzi za pomocą onomatopei.

RN1kfqKDdrECU
1
R1b84yn3B9KHq
Film ukazuje las w pogodny dzień. W lesie tym przeważają drzewa liściaste, dookoła których rosną zielone kępy traw. Między gałęziami drzew przebijają się promienie słońca.
Las w pogodny dzień
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1b84yn3B9KHq

Las w pogodny dzień
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Film ukazuje las w pogodny dzień. W lesie tym przeważają drzewa liściaste, dookoła których rosną zielone kępy traw. Między gałęziami drzew przebijają się promienie słońca.

1

Kiedy następnym razem będziesz spacerować po lesie - spróbuj go usłyszeć.

Głośność lektora
Głośność muzyki
Polecenie 2

Nazwij odgłosy wydawane przez burzę, kota, psa, strumyk, wicher.

R1QhgFE2B5lGT
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Wymień dźwięki, jakie wydają drzewa liściaste, pękające gałęzie, śpiew ptaka, dzięcioł, a następnie zilustruj je za pomocą onomatopei.

RiOldX7dLpMlE
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Sformułuj „dźwiękowe” rady dla spacerujących po lesie na wesoło - jakich dźwięków nie wydawać.

RTnQDfKivTqIf
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 1
R18DfL9eCGZ2A
Połącz pojęcia z odpowiednimi definicjami. chrzęst Możliwe odpowiedzi: 1. suchy, urywany odgłos, 2. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 5. cichy i jednostajny odgłos, 6. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu,, 7. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku szmer Możliwe odpowiedzi: 1. suchy, urywany odgłos, 2. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 5. cichy i jednostajny odgłos, 6. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu,, 7. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku chrapanie Możliwe odpowiedzi: 1. suchy, urywany odgłos, 2. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 5. cichy i jednostajny odgłos, 6. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu,, 7. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku huk Możliwe odpowiedzi: 1. suchy, urywany odgłos, 2. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 5. cichy i jednostajny odgłos, 6. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu,, 7. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku jęk Możliwe odpowiedzi: 1. suchy, urywany odgłos, 2. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 5. cichy i jednostajny odgłos, 6. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu,, 7. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku wrzawa Możliwe odpowiedzi: 1. suchy, urywany odgłos, 2. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 5. cichy i jednostajny odgłos, 6. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu,, 7. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku trzask Możliwe odpowiedzi: 1. suchy, urywany odgłos, 2. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 5. cichy i jednostajny odgłos, 6. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu,, 7. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 2

Dopasuj cytaty do odpowiednich pól. W ćwiczeniu są wyrazy trudne typu: lulkilulkilulki, swawolaswawolaswawola, dubeltówkadubeltówkadubeltówka, które znajdują się w tekstach wierszy.

R1Ib1aaiA8EDc
chrzęst Możliwe odpowiedzi: 1. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku, 2. cichy i jednostajny odgłos, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. suchy, urywany odgłos, 5. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 6. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 7. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu szmer Możliwe odpowiedzi: 1. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku, 2. cichy i jednostajny odgłos, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. suchy, urywany odgłos, 5. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 6. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 7. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu chrapanie Możliwe odpowiedzi: 1. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku, 2. cichy i jednostajny odgłos, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. suchy, urywany odgłos, 5. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 6. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 7. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu huk Możliwe odpowiedzi: 1. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku, 2. cichy i jednostajny odgłos, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. suchy, urywany odgłos, 5. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 6. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 7. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu jęk Możliwe odpowiedzi: 1. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku, 2. cichy i jednostajny odgłos, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. suchy, urywany odgłos, 5. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 6. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 7. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu wrzawa Możliwe odpowiedzi: 1. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku, 2. cichy i jednostajny odgłos, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. suchy, urywany odgłos, 5. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 6. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 7. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu trzask Możliwe odpowiedzi: 1. wydawanie podczas snu świszczącego lub charkotliwego dźwięku, 2. cichy i jednostajny odgłos, 3. odgłos kruszenia się, łamania się czegoś lub tarcia o coś, 4. suchy, urywany odgłos, 5. żałosny głos wydawany przez człowieka pod wpływem bólu lub cierpienia, 6. gwar zmieszanych głosów, krzyków, dźwięków, 7. bardzo głośny odgłos powstający np. przy upadku, uderzeniu, wystrzale, wybuchu
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 3
RwSOzAb2YbLxX
Zapoznaj się z fragmentem wiersza Leopolda Staffa Deszcz majowy i zaznacz wyrazy dźwiękonaśladowcze. Deszcz majowy Rosi deszczyk nam na głowy Srebrny, złoty, brylantowy. Iskry, perły i diamenty Lecą z chmury uśmiechniętej. To klejnoty, a nie deszcze... Jeszcze, jeszcze... Jak szeleszcze, Szepce, szemrze, szumi, śpiewa... Trawy cieszą się i drzewa. Leopold Staff, Deszcz majowy, [w:] Poezje zebrane, Warszawa 1967.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1pjqMPBRLzbk
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne polega na zaznaczeniu prawidłowych informacji.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 4
RTbPiBbc6KNGD
Przeczytaj pytanie i zaznacz prawidłową odpowiedź. Jaką funkcję pełnią w utworach literackich onomatopeje? Możliwe odpowiedzi: 1. tworzą nowe sensy, 2. wywołują silne emocje u czytelnika, 3. budują podniosły, uroczysty nastrój, 4. oddają nastrój opisywanego zjawiska
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 5
R1EfakieH5n3l
Możliwe odpowiedzi: 1. kichnięcie, 2. bzyczenie pszczół, 3. kumkanie żab, 4. tykanie zegara, 5. czkawka
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 5

Opisz, jakie zjawiska mogą towarzyszyć poniższym onomatopejom.

  1. tik‑tak 

  2. kum kum kum 

  3. tka tka tka 

  4. A‑psik!

  5. bzy bzy bzy

Rw5CKuX8DSSOz
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 6

Do podanych poniżej zjawisk atmosferycznych dopisz dźwięki, które im towarzyszą.

padający deszcz –

śpiew ptaka –

jadący pociąg –

szum wiatru –

wybuch bomby –

R1HAlXetC5QLr
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 7
RfuYCGjDZABr0
Zaznacz synonimy do wyrazu cisza. Możliwe odpowiedzi: 1. milczenie, 2. bezgłos, 3. dźwięk, 4. pauza, 5. odgłos, 6. brzmienie, 7. spokój, 8. głusza
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa rosyjskiego pisarza Wasilija Rozanowa: Cisza leczy duszę.

R1QcUztAmgjxF
(Uzupełnij).
Polecenie 5

Napisz opowiadanie pt. „Leśny spacer”. Użyj w nim jak najwięcej wyrazów dźwiękonaśladowczych.

RtqbFkxAi3N5T
(Uzupełnij).

Słownik

dubeltówka
dubeltówka

broń myśliwska

lulki
lulki

fajki

swawola
swawola

beztroska zabawa

Notatki ucznia

RNSPFpsNtebwb
(Uzupełnij).

Bibliografia

Kern L.J. (1993), Ferdynand Wspaniały, Wrocław: Siedmiogród.

Kot W. (red.), (1986), Szedł czarodziej: antologia wierszy dla dzieci, t. 2, Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza.

Mickiewicz A. (1929), Poezje. Tom I. Poezje rozmaite (1817‑1854), Lwów: Wydawnictwo. Gubrynowicz i Syn.

Mickiewicz A., (1822), Poezyje Adama Mickiewicza. Tom pierwszy, Wilno: drukiem Józefa Zawadzkiego.

Przybora J., (1922), Autoportret z piosenką, Warszawa: ROK Corporation.

Staff L., (1933), Łabędź i lira, tom 13, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska.