Czym jest demokracja? Państwo demokratyczne – wady
i zalety

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Po przeprowadzonej lekcji uczeń:

• zna etymologię słowa demokracja (od greckiego demokratia; demos – lud, kratis
  – władza),

• zna historię demokracji,

• wie, czym jest demokracja pośrednia i demokracja bezpośrednia,

• wie, co to jest referendum,

• wie, czym jest pluralizm polityczny,

• zna podział władzy (O duchu praw Monteskiusza),

• wie, czym jest państwo prawa.

b) Umiejętności

Uczeń:

• wyróżnia demokrację na tle innych ustrojów politycznych,

• ocenia funkcjonowanie demokracji w Polsce po 1989 roku.

2. Metoda i forma pracy

Nauczyciel sprawdza wiadomości uczniów na temat ustrojów politycznych.

Metoda podająca: nauczyciel przedstawia w dużym skrócie historię demokracji, a następnie wymienia i opisuje podstawowe cechy ustroju demokratycznego.

Ostatnia faza zajęć będzie miała charakter dyskusji skoncentrowanej wokół oceny funkcjonowania demokracji we współczesnej Polsce.

3. Środki dydaktyczne

1. Słownik języka polskiego.

2. Słownik wyrazów obcych.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel pyta uczniów o ustrój polityczny współczesnej Polski. Określa systemy politycznych I i II Rzeczpospolitej oraz PRL‑u. Wymienia inne niż demokratyczny systemy sprawowania władzy: totalitaryzm, autorytaryzm. Uczniowie nazywają, ich zdaniem najważniejsze, cechy ustroju demokratycznego. Próbują opisać demokrację na podstawie własnej wiedzy i doświadczenia.

b) Faza realizacyjna

1. Historia demokracji:

• pochodzenie terminu: demokracja od greckiego demokratia,

• definiowanie słowa demokracja w znaczeniu politycznym i potocznym (przytoczenie definicji ze słownika języka polskiego),

• greckie korzenie demokracji, co to były miasta‑państwa,

• elementy demokracji w I Rzeczpospolitej (tzw. demokracja szlachecka),

• znaczenie idei oświeceniowych dla rozwoju demokracji (przypomnienie Umowy społecznej J. J. Rousseau),

• Wielka Rewolucja Francuska i powstanie Stanów Zjednoczonych jako istotne elementy torujące drogę demokracji,

• spisywanie konstytucji oraz upowszechnianie praw wyborczych jako kamienie węgielne pod budowę ustrojów demokratycznych.

2. Fundamenty ustroju demokratycznego:

• naród jako suweren,

• etymologia słowa: suweren od francuskiego souverain oznaczającego władcę, niepodlegającego niczyjej zwierzchności,

• od kogo pochodzi władza w demokracji,

• realizacja suwerennych praw narodu w formie demokracji bezpośredniej i pośredniej, wskazanie na różnice,

• wyjaśnienie terminu: referendum,

• wyjaśnienie terminu pluralizm polityczny, w kontekście życia politycznego i społecznego,

• wyjaśnienie istoty trójpodziału władzy i przypomnienie dzieła Monteskiusz O duchu praw,

• zadania i wzajemne ograniczanie się władzy: wykonawczej, ustawodawczej
  i sądowniczej,

• konstytucje i ustawy regulujące stosunki między organami państwa oraz między państwem a obywatelem jako niezbędny element państwa praworządnego,

• podkreślenie zasady, że w państwie prawa prawo stoi ponad władzą, a nie odwrotnie.

c) Faza podsumowująca

Uczniowie podejmują próbę oceny demokracji. Wymieniają wady i zalety demokracji jako ustroju politycznego. Zastanawiają się, jak w demokracji są chronione prawa mniejszości. Przyglądają się funkcjonowaniu demokracji w Polsce po 1989 roku.

5. Bibliografia

1. Słownik wyrazów obcych, pod red. J. Tokarskiego, PWN, Warszawa 1980.

2. Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

3. Wojtaszczyk K. A., Współczesne systemy polityczne, wyd. 3 popr., WSiP,
   Warszawa 1998.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Czy demokracja jest najlepszym ze znanych ustrojem politycznym? Wymień plusy i minusy funkcjonowania państwa o ustroju demokratycznym (wypowiedź ustna).

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

W jednej z powieści Fiodora Dostojewskiego z ust dostojnika kościelnego pada pod adresem Chrystusa zarzut: Dlaczego dałeś człowiekowi wolność, jeśli on potrzebuje tylko chleba, a wolność przynosi mu jedynie cierpienie? Ów biskup, który nie rozumiał istoty chrześcijaństwa, jest podobny do tych, którzy w niedoskonałościach demokracji upatrują argumentów dla jej ograniczania lub całkowitego zniesienia.

Nie ulega wątpliwości, że demokracja jest trudna, ponieważ kładzie odpowiedzialność za podejmowane decyzje na każdego z nas. Z demokracji, tak jak i z wolności, trzeba nieustannie uczyć się korzystać. Lekcja niniejsza, której celem jest przybliżenie historii demokracji i przedstawienie fundamentów jej funkcjonowania, powinna stanowić małą, ale istotną cząstkę tej obywatelskiej edukacji.