Czym jest etyka?

Etyka czasów starożytnych i średniowiecza

Celem lekcji jest zapoznanie uczniów z odpowiedzią na pytanie: czym jest etyka? Omówienie jej dyscyplin pokrewnych (teoria etosu – historia, etnologia, psychologia lub socjologia moralności lub sam etos czy metaetyka jako teoria etyki). Krótkie omówienie dziejów etyki od starożytności do średniowiecza z uwzględnieniem takich kierunków, jak intelektualizm etyczny, eudajmonizm, epikureizm, stoicyzm, neoplatonizm, etyka chrześcijańska, metafizyczna i woluntaryzm etyczny.

Umiejętności

Uczeń potrafi:

1. Odpowiedzieć na pytanie: czym jest etyka?

2. Wymienić jej dyscypliny pokrewne.

3. Przedstawić dzieje etyki od starożytności do średniowiecza.

4. Wyjaśnić pojęcia: intelektualizm etyczny, eudajmonizm, etyka chrześcijańska, woluntaryzm etyczny.

Metoda i forma pracy

Metoda pogadanki z elementami opisu. Aktywizująca forma pracy – burza mózgów.

3. 1. Merecki J., Styczeń T., ABC Etyki, Wyd. KUL, Lublin 2005.

   2. Podsiad A., Więckowski Z., Mały słownik terminów i pojęć filozoficznych, PAX, Warszawa 1983.Karta pracy ucznia.

4. 3. 3. Sprawdzenie obecności.

(5 min.)

4. 4. Za pomocą burzy mózgów próba odpowiedzi na pytanie: czym jest etyka?

   5. Przedstawienie metodą opisu jej dyscyplin pokrewnych: teorii etosu, etosu, teorii etyki (metaetyka).

   6. Zapisanie przez uczniów notatki do zeszytu.

• Notatka:

Etyka – filozoficzna i normatywna nauka o moralności. Próbuje ona opisać i wyjaśnić, czym jest dobro i powinność moralna, sumienie, odpowiedzialność a także, jaki jest wpływ działania moralnie dobrego i złego na naturę człowieka, jaki jest sens i cel ludzkiej egzystencji. Nie należy jej mylić z teorią etosu – historią, etnologią, psychologią lub socjologią moralności lub z samym etosem, który jest teorią faktycznie uznawanych i często praktykowanych w danym środowisku norm moralnych. Ponadto myli się czasem etykę z metaetyką, czyli teorią etyki dotyczącą podstaw etyki mającą na celu określenie warunków naukowego charakteru etyki jako nauki.

7. (Metodą opisu z elementami pogadanki) Krótkie omówienie dziejów etyki od starożytności do średniowiecza z uwzględnieniem jej najważniejszych nurtów w omawianej epoce: intelektualizm etyczny (Sokrates), eudajmonizm etyczny (Platon, Arystoteles), epikureizm (Epikur), stoicyzm (Zenon z Kation), neoplatonizm (Plotyn), etyka chrześcijańska (św. Augustyn, św. Tomasz), woluntaryzm (Ockham).

(20 min.)

Faza podsumowująca

Zapisanie przez uczniów notatki do zeszytu.

• Notatka:

Etyka czasów starożytnych i średniowiecza.

Dzieje etyki to właściwie próba ujęcia istoty jej przedmiotu, tj. powinności moralnej. Za „odkrywcę” etyki i jej ojca uchodzi Sokrates, który tworzy teorię definiowania pojęć etycznych dla wyrażenia istoty cnoty i dobra moralnego. Odkrycie powinności moralnej to odpowiedź na pytanie, co się należy człowiekowi od człowieka ze względu na jego godność. Stąd naczelne hasło Sokratesa: „poznaj samego siebie”. Twierdził, że człowiek postępuje źle tylko z niewiedzy moralnej i wykluczał jego świadomie złe postępowanie. Uznał, że wystarczy świadomie poznać dobro moralne (powinność moralną, cnotę), by je urzeczywistnić (intelektualizm etyczny).

Uczeń Sokratesa – Platon uznał natomiast, że szczęście jest źródłem i racją bytu cnoty i utożsamił etykę z teorią szczęścia. Odtąd też historia etyki stanie się w znacznej mierze historią sporu o istotę szczęścia jako ostatecznego celu działania, a samo działanie określa się jako moralnie powinne lub wartościowe o tyle, o ile stanowi nieodzowny warunek osiągnięcia szczęścia (eudajmonizm etyczny). Możemy wymienić: eudajmonizm hedonistyczny (istota szczęścia upatruje w doznawaniu przyjemności zmysłowej – hedonizm), aretyczny (istota szczęścia upatrywana w niezależności jednostki od uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych), agatyczny (w intelektualnym kontakcie człowieka z ideą dobra i piękna – teza Platona) i wreszcie perfekcjonistyczny Arystotelesa. Wyodrębnił on etykę jako osobną dyscyplinę filozoficzną – moralną powinność postępowania wyznacza jego stosunek do najwyższego dobra. Celem ostatecznym jest samourzeczywistnienie się człowieka jako człowieka, czyli spełnienie największych możliwości ludzkiej natury: najdoskonalszej władzy (intelektu), najdoskonalszego aktu (poznania) w stosunku do Aktu Czystego – najdoskonalszego przedmiotu. Działanie moralnie powinne to działanie służące samourzeczywistnieniu.

Epikurejczycy twierdzili, że szczęście jest cnotą, stoicy, że cnota jest szczęściem, w jej osiągnięciu mędrzec widzi swe dobro najwyższe (szczęście) i dlatego do niej dąży.

Neoplatonizm stoi na stanowisku, że człowiek, łącząc cnotę z filozofią, uczestniczy w tym, co boskie, nieśmiertelne i tak osiąga swe szczęście. Etyka pozostaje w ścisłym związku z teologią.

Etyka chrześcijańska (św. Augustyn, św. Tomasz) wysuwa na pierwszy plan godność człowieka i miłość w znaczeniu etycznym, która jest równoważna z wyzwoleniem od egoizmu. Miłość ustanawia jednoczącą więź międzyosobową, przede wszystkim jako relację z Bogiem gwarantującą uczestnictwo w Nim jako w Dobru Najwyższym i stanowiącą podstawę budowania międzyludzkiej wspólnoty jako rodziny dzieci Bożych.

Woluntaryzm etyczny to pogląd, że powinność moralna działania jest uzależniona od decyzji Boga, który, gdyby chciał, mógłby dowolnie zmienić treść swych nakazów (Oskham).

(20 min.)

5. 8. Merecki J., Styczeń T., ABC Etyki, Wyd. KUL, Lublin 2005.

   9. Podsiad A., Więckowski Z., Mały słownik terminów i pojęć filozoficznych, PAX, Warszawa 1983.

Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji Czym jest etyka? Etyka czasów starożytnych i średniowiecza*.*