Czym jest komiks? Cz. I
Ważne daty
1896 r. – publikacja pierwszego komiksu Richarda Feltona Outcaulta Yellow Kid
1932 r. – publikacja 120 przygód Koziołka Matołka autorstwa Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:
1) w zadaniach plastycznych interpretuje obserwowane przedmioty, motywy i zjawiska, stosując środki wyrazu zgodnie z własnym odczuciem; w wyższych klasach podejmuje również próby rysunkowego studium z natury;
2) wyraża w pracach plastycznych uczucia i emocje wobec rzeczywistości, a także płynące z inspiracji muzycznych czy literackich (impresja i ekspresja); rysuje, maluje, ilustruje zjawiska i wydarzenia realne i wyobrażone (także w korelacji z innymi przedmiotami);
6) stosuje różnorodne techniki plastyczne (proste techniki graficzne, rzeźbiarskie, malarskie, elementy obrazowania cyfrowego fotograficznego i z wykorzystaniem wybranych graficznych programów komputerowych);
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.
Obrazy sekwencyjne
Komiks, tak jak i inne dziedziny sztuki, jest przede wszystkim rodzajem opowieści. Twórcy komiksów opowiadają historie za pomocą obrazów. Mają one szczególny charakter. Są to obrazy sekwencyjne, tzn. takie, które dopiero celowo zestawione obok siebie tworzą narrację i pozwalają zrozumieć odbiorcy jej sens.
Zanim pod koniec wieku XIX opublikowano pierwsze komiksy, istniała już długa tradycja opowiadania obrazem sekwencyjnym, do której komiks nawiązywał.
Pierwsze obrazy sekwencyjne powstawały w starożytności. Rodzajem opowieści obrazkowej wykonanej w postaci reliefureliefu była ustawiona w 113 r. na Forum Trajana w Rzymie kolumna Trajana. W 155 scenach dokumentowała zwycięską kampanię wojenną cesarza.
Podobny układ rozbudowanej opowieści obrazkowej miała pochodząca z czasów średniowiecza Tkanina z Bayeux. To haftowana barwnymi nićmi tkanina o długości ponad 70 metrów, na której uwieczniono podbój Wysp Brytyjskich przez Wilhelma I Zdobywcę. Opowieść w całości tworzy spójną narrację, w której kolejno ukazano wszystkie etapy podboju.
W średniowieczu bardzo popularnym motywem sztuki sakralnej były opowieści pasyjne – opowiadające historię męki Chrystusa. Średniowieczny widz, oglądając obraz, krok po kroku „podążał” za głównym bohaterem opowieści, czyli Chrystusem. Oglądanie zaczynał od sceny jego wjazdu do Jerozolimy, a kończył na scenie Wniebowstąpienia.
Poniżej, na interaktywnej ilustracji przedstawiono jedno z takich dzieł pt. Pasja. Cała narracja zawiera 22 epizody. Zapoznaj się z trzema wybranymi scenami, klikając w oznaczone punkty.
Historyjki obrazkowe
Wraz z wynalezieniem w XV w. druku obrazkowe opowieści stawały się coraz bardziej powszechne i ten sposób opowiadania rozwijał się w następnych stuleciach.
Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na ewolucję narracji obrazkowych, a potem komiksów, był rozwój prasy w XIX w. Była to prasa ilustrowana, w której publikowano dużo rycin i ilustracji.
Rodolphe Töpffer został uznany za jednego z prekursorów komiksu. Współpracował z prasą codzienną, drukując w niej swoje prace cyklicznie w odcinkach. Töpffer wpadł na pomysł, aby zestawić obok siebie dotąd oddzielnie występujące ilustracje w taki sposób, aby wzajemnie się dopełniały i komentowały, tworząc spójną narrację. Poniżej przedstawiono fragment jednej z jego prac.
Prace Rodolphe’a Töpffera nie były jeszcze komiksami. Były historyjkami obrazkowymi. Różnica pomiędzy komiksem a historyjką obrazkową polega na tym, że historyjki obrazkowe nie posiadają dymków komiksowychdymków komiksowych. Tekst (czasami wierszowany) wpisuje się poniżej obrazka.
Poniżej przedstawiono fragment jednej z najbardziej znanych polskich historyjek obrazkowych, której bohaterem był Koziołek Matołek. W Ćwiczeniu interaktywnym 1 spróbuj sobie przypomnieć, jaki tytuł nosiła ta historyjka obrazkowa.
Kadr w komiksie
Ponieważ poznanie jednego obrazka w komiksie nie umożliwia zrozumienia całej narracji, obraz komiksowy nazywa się także obrazem niesamodzielnym. Zestawiane ze sobą obrazki nazywane są kadrami. Kadr to najmniejsza część narracji komiksowej.
Poniżej przedstawiono komiks z serii Garfield Jima Davisa. To typowy komiks prasowy, który maksymalnie składa się z trzech, czterech kadrów. Ten przykład dobrze pokazuje specyfikę opowieści komiksowej, która zbudowana jest z obrazów sekwencyjnych i niesamodzielnych.
Przyjrzyj się poniższej ilustracji. W oryginale ten komiks składa się z 3 kadrów. Jednak na ilustracji pierwszy z nich przysłonięto. Zastanów się, czy rozumiesz sens komiksu, nie znając wszystkich jego kadrów? Aby zobaczyć, jak wygląda cały komiks - kliknij w numer 1, znajdujący się nad zaciemnionym kadrem.
Zasada przerysowania
Oprócz tradycji opowiadania obrazem sekwencyjnym ważnym elementem dla ukształtowania się komiksu były ukazujące się w XVIII- i XIX‑wiecznej prasie karykaturykarykatury i żarty rysunkowe. To również były opowieści, ale o innym charakterze: żartobliwym, a nawet satyrycznymsatyrycznym.
Rysownicy żartów rysunkowych i karykatur zastosowali w swoich pracach rozwiązanie, które stało się bardzo ważne dla kształtowania języka formalnego komiksu. Chodziło o zasadę przerysowania, która polega na celowym przedstawianiu rzeczywistości w sposób komicznie wyolbrzymiony, po to, aby opowieść była dla czytelnika bardziej zrozumiała i zabawna.
Zapoznaj się z poniższymi rysunkami z pierwszej połowy XIX w. Zastanów się, w których elementach autor William Heath zastosował zasadę przerysowania. Klikając w ilustracje, zobaczysz opis, który pomoże Ci w interpretacji tych satyrycznych rysunków.
Zasadę przerysowania stosował także jeden z prekursorów komiksu – niemiecki malarz, wierszopisarz i ilustrator Wilhelm Busch. Poniżej zaprezentowano cztery rysunki z historyjki obrazkowej Maks i Moryc jego autorstwa. Zapoznaj się z nimi w galerii, a następnie rozwiąż ćwiczenie.
Stosowanie zasady przerysowania ma także pomóc czytelnikowi w rozpoznaniu emocji, jakie przeżywa wyobrażona w komiksie postać. Dotyczy to szczególnie porywczych i łatwo wpadających w gniew postaci, takich jak prezentowany na ilustracji poniżej Joe Dalton – jeden z bohaterów serii Lucky Luke.
Inna wersja zadania
Zasada przerysowania ma również pomóc czytelnikowi prawidłowo rozpoznać, z jakiego rodzaju bohaterem ma do czynienia. Na przykład, czy jest to bohater pozytywny czy negatywny. Poniżej przedstawiono wizerunki dwóch postaci komiksowych. Ich odmienna mimika twarzy bez trudu pozwala stwierdzić, że bohaterowie z kadru komiksowego po lewej stronie są postaciami negatywnymi (zapewne przestępcami), a bohater z kadru po prawej stronie to postać pozytywna (Superman).
Czasami jednak cechy bohatera komiksowego nie są tak oczywiste. Poniżej przedstawiono kadr ukazujący bohatera negatywnego. Zastanów się, który element rysunku na to wskazuje. Klikając w ilustrację przekonasz się czy miałeś rację.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DVcsFQpxZ
Atrybuty bohaterów komiksowych
Komiksowi bohaterowie przypominają aktorów. Podobnie jak oni wyposażeni są w kostiumy i atrybutyatrybuty, które pozwalają rozpoznać w nich określone typy postaci. Aktor odziany w bogatą szatę, z koroną na głowie i z berłem w dłoni to król. Bohater komiksowy wyposażony w pas kowbojski z ładownicą i nabojami oraz w rewolwer to zapewne rewolwerowiec. Tak jak zostało to ukazane na poniższej ilustracji.
Przyjrzyj się kolejnej ilustracji i postaci ukazanej na niej, zwracając uwagę na jej atrybuty, takie jak: czarna peleryna, blada cera, ostre zęby i paznokcie, wysoki wzrost, niezwykły blask oczu. Zastanów się, kim jest uwieczniony na okładce główny bohater komiksu? Kliknij na zaznaczony w kadrze punkt, zobacz, jakie propozycje się wyświtlają, a następnie rozwiąż ćwiczenie.
Dokończ podane niżej zdanie.
Główny bohater komiksu Książę nocy to ............
Aby w ogólny sposób zorientować się w treści komiksu, czytelnik powinien rozpoznawać nie tylko atrybuty postaci, ale również podstawowe gatunki literackiegatunki literackie. Dzięki temu, widząc okładkę komiksu, może domyślić się, co kryje jego fabuła. To, z jakiego typu opowieścią ma do czynienia, komunikują nie tylko atrybuty postaci, lecz także inne elementy okładki. Przykładowo na okładce komiksu Książę nocy są to ruiny budowli, splątane korzenie, świecący księżyc oraz kształt i barwa czcionki tytułu serii.
Przeanalizuj jeszcze raz okładkę komiksu z serii Książę nocy i odpowiedz na pytanie, jaki typ opowieści kryje w sobie ten komiks. Zapoznaj się z przykładami gatunków literatury popularnej i dokończ zdanie.
Przykłady gatunków literatury popularnej: powieść kryminalna, powieść sensacyjna, powieść grozy, powieść wojenna, powieść przygodowa.
Komiks z serii Książę nocy nawiązuje do powieści ............
Techniki plastyczne w tworzeniu komiksu
Na początku historii komiksu rysownicy nie używali szczególnie wyrafinowanych technik pracy. Jednak przez następne kilkadziesiąt lat twórcy komiksów zaczęli stosować w swojej pracy wiele innych technik rysunkowych, graficznych i malarskich. Współcześnie do tworzenia opowieści obrazkowych wykorzystuje się również nowoczesne programy komputerowe.
Zastanów się, jakimi technikami wykonano komiksy umieszczone w galerii powyżej. Jeśli nie pamiętasz, sprawdź w słowniku hasła: kolaż, rysunek, akwarela, a następnie dopasuj techniki do ilustracji.
Pytania:
1 - ................
2 - ................
3 - ................
Odpowiedzi:
A - technika akwareli
B - technika rysunkowa
C - technika kolażu
Po przeszło stu latach rozwoju komiks ma swoich mistrzów i uznawany jest za jedną z dziedzin sztuki współczesnej. Jednym z najbardziej znanych polskich twórców komiksów jest Grzegorz Rosiński. Poniżej przedstawiono okładkę komiksu z jego najsłynniejszej serii Thorgal.
Innym wybitnym europejskim artystą komiksowym jest Andreas. Poniżej ukazano okładkę komiksu jego autorstwa z serii Rork.
Przykładem polskiego komiksu artystycznego jest Janosik. To komiksowa adaptacja góralskiej legendy o słynnym zbójniku. Rysunki wykonał scenograf teatralny i filmowy, malarz i wykładowca krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych – Jerzy Skarżyński. Żywe barwy, a zwłaszcza ekspresyjny rysunek komiksu przypominały dzieła znanego grafika z okresu przedwojennego – Władysława Skoczylasa.
Inspiracje komiksem
Komiks jest inspiracją dla artystów, którzy komiksów nie tworzą, ale w swojej sztuce wykorzystują wątki komiksowe. Tak było w przypadku amerykańskiego malarza Roya Lichtensteina. Artysta kopiował kadr wybranego komiksu i powiększał go do bardzo dużych rozmiarów, tworząc dzieło malarskie. W galerii umieszczono zdjęcia dokumentujące wystawy, na których prezentowano prace Roya Lichtensteina. Zapoznaj się z nimi.
Do estetyki komiksowej nawiązują też współcześni artyści. Grafiki Tomasza Barczyka przypominają kadry komiksowe z wpisanymi wypowiedziami bohaterów.
Inna wersja zadania
Powyżej ćwiczenia przedstawiono ilustrację z książki Przygody Koziołka Matołka. Przypomnij sobie jak można określić sekwencję obrazków takich jak ten. Dokończ zdanie zaznaczając jedną odpowiedź.
Sekwencja ułożonych w odpowiedniej kolejności obrazków, nieposiadających dymków komiksowych gdyż tekst wpisywany jest poniżej obrazka, to ....
- relief
- historyjka obrazkowa
- komiks
- karykatura
Więcej na temat komiksu możesz dowiedzieć się z kolejnych e‑materiałów:
Czym jest komiks? Cz. II,
Przedstawianie ruchu w komiksie,
Przedstawianie upływu czasu w komiksie.
Słownik pojęć
nazwa techniki malarskiej, a także nazwa obrazów wykonanych tą techniką. Technika polega na malowaniu na papierze farbą rozpuszczalną w wodzie. Plamy farby akwarelowej są przejrzyste, niekryjące, lekkie, widać przez nie podłoże, a także wcześniej położone plamy. Artyści mieszają farby akwarelowe z dużą ilością wody, aby uzyskać plamy jak najbardziej swobodne.
w komiksie to symboliczny przedmiot, pozwalający identyfikować bohatera komiksu z określonym typem postaci.
pole, w którym w kadrze komiksowym umieszcza się tekst wypowiadany lub pomyślany przez bohaterów komiksu.
to forma utworu literackiego o określonych cechach. Występuje kilka głównych gatunków literackich: gatunki liryczne, epickie, dramatyczne oraz szereg gatunków mieszanych.
w sztukach plastycznych to wyolbrzymiony i przerysowany sposób przedstawiania cech charakterystycznych postaci lub innych obiektów po to, aby ukazać je w sposób żartobliwy lub prześmiewczy.
z języka francuskiego (collage) oznacza przyklejanie. Jest to technika plastyczna, która polega na komponowaniu obrazu z różnych materiałów, np. kawałków tkanin, drewna, ilustracji gazetowych, reprodukcji, fotografii, a także drobnych przedmiotów codziennego użytku. Po przyklejeniu ich na wybrane podłoże (np. płótno, papier) można dokonać ostatecznej korekty za pomocą farb, piórka, pisaka, ołówka, a nawet zwykłego długopisu.
kompozycja rzeźbiarska wydobyta z płaszczyzny określonej materii (z płyty kamiennej, metalowej, drewnianej) z pozostawieniem w niej tła. Relief uzyskuje się m.in. za pomocą techniki rzeźbienia, odlewania, kucia. Relief przeznaczony jest do oglądania od frontu i jest silnie powiązany z architekturą. W zależności od stopnia wypukłości kompozycji reliefy dzieli się na: płaski, wypukły i wklęsły.
kategoria ideowo‑artystyczna określająca krytyczny, ośmieszający sposób przedstawienia rzeczywistości w utworze, polegający na celowej deformacji jej obrazu (karykatura, groteska); przejawia się w utworach o różnej przynależności gatunkowej; […].
www.encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
