Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, pauza, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;
2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
1) nazywa dźwięki gamy, rozpoznaje ich położenie na pięciolinii.
odczytywać nuty gamy C‑dur w kluczu wiolinowym, używając solmizacji i nazw literowych;
śpiewać piosenki: Hanny Januszewskiej pt. Klawiszowa piosenka, Śpiewanka Do‑Re‑Mi‑Fanka, Alfabet muzyczny;
dbać o właściwą emisję głosu podczas śpiewania piosenek;
wyjaśniać pojęcia: gama, tonacja, solmizacja, klucz, pięciolinia.
Pięciolinia i klucze muzyczne – przypomnienie wiadomości
Klucz muzycznyKlucz muzyczny to symbol muzyczny, od którego rozpoczynamy zapis nutowy. Klucz to znak mówiący o sposobie odczytywania dźwięków na pięcioliniipięciolinii.
Najpopularniejsze klucze
Na przestrzeni wielu lat w muzyce pojawiły się różne rodzaje kluczy muzycznych, np.: altowy i tenorowy.
Gama – wprowadzenie pojęcia
Przy definicji gamygamy od razu nasuwa się nam skojarzenie z tonacjątonacją. Istotnie, gama i tonacja mają dużo wspólnych cech. Ich podstawą jest szereg dźwięków, uporządkowanych według określonego wzoru, czyli stosunków interwałowychinterwałowych, właściwych dla pewnej skali. Pierwszy stopień jest powtórzeniem ostatniego i ma znaczenie dźwięku zasadniczego. Jednak w gamie na pierwszy plan wysuwa się określony schemat. Jest to przede wszystkim układ interwałów w obrębie oktawyoktawy, który odzwierciedla strukturę skalskal. Gamę można zacząć od dowolnego dźwięku, zagrać w kierunku wznoszącym lub opadającym, wzorując się jednak na odpowiedniej skali.
Alfabet muzyczny – nazwy literowe na przykładzie gamy C‑dur
To zestaw liter alfabetu łacińskiego, którymi oznacza się - w obrębie oktawy - dźwięki skali diatonicznej. W przypadku gamy C‑dur są to następujące dźwięki: c, d, e, f, g, a, h.
W systemie dur‑mollsystemie dur‑moll dźwięki podzielone są na oktawy (subkontra, kontra, wielka, mała, razkreślna, dwukreślna, trzykreślna, itd.). Aby odróżnić od siebie dźwięki, zapisane w określonych oktawach, stosuje się specjalny zapis. Dla przykładu: dźwięki zapisane w oktawie razkreślnej zapisujemy małymi literami z arabską jedynką w górnym indeksie, analogicznie, dźwięki w oktawie dwukreślnej – małymi literami z arabską dwójką w górnych indeksie.
Przyjrzyj się ilustracji, która przedstawia podział klawiatury fortepianu na oktawy.
Nazwy literowe – utrwalenie
Wysłuchaj piosenki Hanny Januszewskiej Klawiszowa piosenka. Przy ponownym odtworzeniu zaśpiewaj razem z nagraniem, aby utrwalić nazwy literowe poszczególnych dźwięków gamy C‑dur.
Alfabet muzyczny – nazwy solmizacyjne
Alternatywą dla nazw literowych są nazwy solmizacyjne.
Solmizacja - to system głosek, stosowanych w nauce śpiewu, ułatwiający odczytanie zapisu nutowego danej melodii. Solmizacja została wprowadzona przez Guido z Arezzo w XI wieku (później niż nazwy literowe), który wprowadził skalę sześciostopniową, oznaczając poszczególne jej stopnie pierwszymi zgłoskami kolejnych wersów hymnu na cześć św. Jana: Ut queant laxis, Resonare fibris. Mira gestorum, Famuli tuorum. Solve polluti La bii reatum Sancte Ioannes. W XVI wieku Anzelm z Flandrii połączył pierwsze litery ostatnich wyrazów, co utworzyło SI. Z kolei DO zastąpiło UT w XVII wieku. Powstało ono z pierwszej sylaby nazwiska Giovanniego Battisty Doniego, który tej zmiany dokonał. Zmiana ta wynikała z faktu, że przy nauce śpiewu łatwiej jest wykonywać sylabę otwartą (zakończoną samogłoską), niż sylabę zamkniętą (zakończoną spółgłoską).
Wysłuchaj piosenki Śpiewanka Do‑Re‑Mi‑Fanka. Przy kolejnym odtworzeniu nagrania utrwal nazwy solmizacyjne.
DO, RE, MI, FA, SOL, LA, SI, DO
Wysłuchaj piosenki Alfabet muzyczny i zaśpiewaj razem z nagraniem – utrwalaj czytanie nut solmizacją i literowo na przykładzie gamy C‑dur.
DO – jak śliczny domek z kart,
RE – jak rechot w stawie żab,
MI – jak migdał albo miś,
FA – jesteście fajni dziś,
SOL – jak solone paluszki,
LA – jak lala do poduszki,
SI – sikorek choćby sto
i wracamy już do DO.
C – jak cegła w domu twym,
D – jak dekolt jednej z dam,
E - jak ekran w każdym z kin,
F - jak efektowny film,
G - jak Giewont, góra w Tatrach,
A - anatomiczny atlas,
H - jak hamak pośród drzew
I kończymy śpiew na C.
Słownik pojęć
następstwo dźwięków uporządkowanych. wg stosunków interwałowych właściwych dla określonej skali w systemie dur‑moll.
różnica wysokości między dwoma dźwiękami współbrzmiącymi lub następującymi po sobie.
symbol muzyczny, od którego rozpoczynamy zapis nutowy; klucz to znak mówiący o sposobie odczytywania dźwięków na pięciolinii; najpopularniejsze klucze to: klucz wiolinowy (wyznaczający dźwięk g1) i basowy (wyznaczający dźwięk f); na przestrzeni lat w muzyce pojawiły się różne rodzaje kluczy muzycznych, np.: altowy i tenorowy.
interwał muzyczny, odległość ośmiu dźwięków.
zespół 5 równoległych poziomych linii, liczonych od najniższej, na których lub między którymi, są stawiane znaki notacji muzycznej (nuty, pauzy).
układ dźwięków, uszeregowanych według wysokości, o ustalonych odległościach, między poszczególnymi stopniami.
posługiwanie się sylabowymi nazwami dźwięków podczas śpiewu; twórcą solmizacji był Guido d’Arezzo, który z hymnu na cześć św. Jana wybrał początkowe sylaby (ut, re, mi, fa, sol, la). W późniejszym czasie dodano sylabę si, a ut zastąpiono sylabą do.
system organizacji materiału dźwiękowego, panujący w muzyce europejskiej od ok. poł. XVII wieku do początku XX wieku; nazwa pochodzi od dwóch odmian, w jakich występują tworzone w nim konstrukcje dźwiękowe, tzw. trybów – durowego i molowego lub inaczej – majorowego i minorowego.
cecha utworu, określająca lokalizację toniki i rodzaj tonalności (dur, moll).
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
kursnamuzyke.pl
muzykotekaszkolna.pl
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995
Franciszek Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1986