"Dał nam przykład Bonaparte". Polacy i Napoleon
Wstęp
Nie wybrzmiały jeszcze echa kościuszkowskich dział i zaborczych karabinów, gdy przebywający na emigracji działacze – Józef Wybicki i Jan Henryk Dąbrowski rozpoczęli starania o utworzenie polskich oddziałów wojskowych. Utrata niepodległości przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów była dla wielu jej mieszkańców szokiem. Również i w Europie zabory wywarły niemałe wrażenie. Oto wielomilionowe państwo o bogatej historii i tradycji, wielkich sukcesach militarnych, dawny spichlerz Europy w ciągu zaledwie 23 lat zostało podzielone między sąsiadów. Wielu Polaków ratunku i wybawienia wypatrywało w rewolucyjnej Francji, której hasło – równość, wolność i braterstwo budziło obawy w absolutnych monarchiach państw zaborczych. Francja jednak, nie tylko nie rozumiała istoty polskiej sprawy, ale nie chcąc komplikować stosunków z Rosją, starała się oficjalnie nie angażować w polskie problemy. Prowadziła jednak wojny i potrzebowała żołnierzy. Tak narodził się pomysł stworzenia Legionów Polskich powołanych do życia w Republice Lombardzkiej (utworzonej przez Napoleona Bonapartego i zależnej od Francji), których zadaniem była obrona jej granic. Na polskich żołnierzach szybko poznał się będący wtedy jeszcze generałem Napoleon Bonaparte. Również i Polacy wiązali z nim wielkie nadzieje, licząc, że trwająca wówczas francusko‑austriacka wojna przyniesie upadek Austrii i otworzy drogę do wyzwolenia choć części ziem zaborczych. Plany Paryża były wtedy jednak zgoła inne, a na szansę odzyskania upragnionego państwa Polacy musieli jeszcze poczekać.
kiedy i gdzie powstały Legiony Polskie oraz kto był ich twórcą;
jaki wpływ na historię Polski miał Napoleon Bonaparte;
czym było dla Polaków Księstwo Warszawskie i jak wyglądał jego ustrój;
skąd wzięła się legenda napoleońska;
kim byli Jan Henryk Dąbrowski i Józef Poniatowski.
Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia
Po zapoznaniu się z e‑materiałem uczeń:
sytuuje w czasie zjawiska historyczne;
porównuje pozyskane informacje;
wyjaśnia związki przyczynowo‑skutkowe opisywanych wydarzeń;
przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko.
„DAŁ NAM PRZYKŁAD BONAPARTE”. POLACY I NAPOLEON – audiobook
Rozdziały:
Dlaczego Napoleon jest obecny w hymnie Polski?
Wielkie nadzieje za wielką cenę
Książę Józef Poniatowski – żołnierz wierny do końca
Notatka dla prowadzącego:
Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.
W czasie kiedy będziesz przysłuchiwał się rozmowie Ani i Tomka, zwróć uwagę, podczas jakich wydarzeń pojawiają się polscy żołnierze i jaki jest stosunek do nich Napoleona Bonaparte. Polacy towarzyszyli Napoleonowi praktycznie od początków jego podbojów, pozostając z nim do samego końca. Zastanów się również nad obecnością postaci cesarza Francuzów i jego armii w polskiej kulturze i sztuce.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pqjc2JReR
„Dał nam przykład Bonaparte”. Polacy i Napoleon.
Rozdział 1
Dlaczego Napoleon jest obecny w hymniehymniePolski?
Ania rozmawia z Tomkiem o legendzie Napoleona w polskiej kulturze. Tłumaczy bratu, skąd wziął się Napoleon Bonaparte w Hymnie Polski oraz w jakich okolicznościach powstał utwór Józefa Wybickiego.
— Widzę Tomku, że Napoleon nie daje Ci spokoju. Albo jeszcze lepiej, to Ty nie dajesz odpocząć jemu ani na chwilę.
— Ha, ha, ha... Sama wiesz, że Napoleon należy do moich ulubionych bohaterów i uważam go za jednego z najwybitniejszych wodzów w historii świata.
— Tak, tak… pamiętam. O tym jakim był geniuszem, nawet nie musisz mi przypominać, przekonywałeś mnie do tego ładnych parę dni. A co nowego tak ciebie zainteresowało?
— Powiedziałbym nic nowego. Ostatnio jak rozmawialiśmy o Napoleonie, to wspomnieliśmy kilka razy o Polakach walczących w jego armii i wpływie, jaki wywarł na naszych rodaków.
— Nawet więcej, wpływie, jaki nadal wywiera na Polaków, bo trudno znaleźć kogoś, kto powiedziałby o nim złe słowo, nie mówiąc już o szczerej krytyce. Legenda Napoleona zapoczątkowana jeszcze za jego życia trwa do dzisiaj.
— Dokładnie, dlatego chciałem się trochę zagłębić w ten temat. Bo tak naprawdę poza informacjami z książek do historii i obecności Napoleona w Hymnie Polski to za dużo nie wiem.
— Ale zaczynasz od najważniejszego – Mazurek Dąbrowskiego, został napisany przez Józefa Wybickiego jako Pieśń Legionów Polskich we Włoszech i jeszcze zanim stał się naszym hymnem narodowym, to zyskał ogromną popularność nie tylko wśród Polaków, ale i całej rewolucyjnej Europie XIX wieku. A obecność w nim Napoleona nie jest zresztą przypadkowa.
— Co masz na myśli?
— Wybicki napisał tekst w 1797 roku, czyli w tym samym czasie, kiedy w północnych Włoszech uformowano legiony z gen. Janem Henrykiem Dąbrowskim na czele. Zresztą to właśnie widok maszerujących oddziałów skłonił go do napisania pieśni. Jak doskonale wiesz, było to 10 lat przed powstaniem Księstwa WarszawskiegoKsięstwa Warszawskiego – namiastki wolnej ojczyzny, o którą walczyli Polacy. Autor nie tylko odwołuje się w utworze do historii, bo mamy tam Czarnieckiego, ale też widzi nadzieje na odzyskanie niepodległości właśnie w Napoleonie Bonaparte. Bo przecież słowa przejdziem Wisłę przejdziem Wartę, będziem Polakami są w czasie przyszłym i to właśnie za sprawą francuskiego wodza i przy udziale jego wojsk, legioniści podążając na wschód, mieli przywrócić wolność Polsce. Było to swego rodzaju wyznanie wiary Wybickiego w odzyskanie niepodległości.
— I koniec końców udało się to osiągnąć. Na krótko co prawda, ale Księstwo Warszawskie dawało jego mieszkańcom poczucie odzyskania ojczyzny. Zresztą walnie przyczynili się do tego właśnie polscy żołnierze będący częścią wspaniałej armii pod wodzą Napoleona.
— Masz trochę racji, ale zanim to nastąpiło, to legioniści przemierzyli pół świata i stoczyli wiele bitew, w których wcale nie walczyli o polskie ziemie. Nie wspominając już, że jak ją nazwałeś ta wspaniała armia, wcale taka wspaniała i idealna nie była. Jak tylko znajdę wspomnienia XIX‑wiecznych mieszkańców Warszawy to sam się przekonasz, jak zawiedzeni byli widokiem wkraczających do miasta wojsk cesarza.
Rozdział 2
Wielkie nadzieje za wielką cenę
Ania tłumaczy Tomkowi, że Napoleon wcale nie działał z pobudek altruistycznych. Sprawę polską widział jako element własnej polityki prowadzącej do osiągnięcia własnych celów, a polskich żołnierzy jako oddaną i gotową na wszystko armię. Zarówno Legiony Polskie, jak i istnienie Księstwa WarszawskiegoKsięstwa Warszawskiego okupione było bardzo wysoką ceną.
— Tomku masz teraz chwilę?
— Właściwie tak, siedzę i czytam o armii napoleońskiej i Polakach w niej służących. Legiony utworzone przez Jana Henryka Dąbrowskiego to była prawdziwa polska armia z mundurami i sztandarami zbliżonymi do polskich, językiem komend i stopni wojskowych też polskim. A to wszystko zasługa Napoleona, bo to on poznał się na dzielności naszych żołnierzy i nie bał się wziąć ich pod swoje skrzydła we Włoszech. A ich liczebność…. Armia 8000 ludzi w kilka miesięcy to naprawdę imponujące.
— A Ty dalej bezgranicznie zapatrzony w Napoleona.
— E tam, przesadzasz teraz. Sama przyznasz, że utworzenie Legionów Polskich we Włoszech nie byłoby możliwe bez poparcia Bonapartego.
— Oczywiście, że nie. Nie zmienia to faktu, że rozgrywał on polskimi żołnierzami, nie licząc się zupełnie z ich pragnieniem odzyskania wolności, wykorzystując tylko ich zapał do walki z zaborcami. Polacy pokładali w Napoleonie wielkie nadzieje, a on w swoich planach nie widział na początku żadnej możliwości odbudowy państwa polskiego. Zresztą jak pewnie już wiesz, po zawarciu pokoju z Austrią w Luneville w 1801 roku, w którym zupełnie pominięto kwestię polską, spora część oficerów podała się do dymisji, a same legiony poddano reorganizacji. Był to praktycznie koniec ich istnienia. A potem było tylko gorzej. Losy żołnierzy legionów wykorzystywano w wewnętrznych sprawach Francji, a nie jak zapowiadano w walce o wolność uciśnionych narodów. O losie antyfrancuskiego powstania w San Domingo i udziale w jego tłumieniu Polaków już rozmawialiśmy. Ale przypomnę Ci tylko z 6000 żołnierzy wysłanych do walki wróciło do Europy niespełna 300! Takie traktowanie umocniło wśród Polaków przekonania o konieczności liczenia tylko na własne siły. Powtarzał to zresztą Tadeusz Kościuszko, który odmówił współpracy z Napoleonem. A najlepiej wyraził jego adiutant Józef Pawlikowski, publikując słynną rozprawę – Czy Polacy mogą wybić się na niepodległość?.
— Mimo wszystko ostatecznie spełnił swoje obietnice i dał Polakom namiastkę własnego państwa – Księstwo Warszawskie. Nigdy, od straty niepodległości w 1795 roku do jej odzyskania w 1918, nie byliśmy bliżej własnego kraju niż za czasów napoleońskich. Tego to nie da się zaprzeczyć.
— Zaprzeczyć to może nie, ale zapominasz o jednym.
— O czym znowu?
— O cenie, jaką przyszło Polakom za to zapłacić. Ale masz rację, utworzone po pokoju w Tylży w 1807 roku Księstwo Warszawskie było czymś, na co rodacy pod zaborami czekali od samego początku. Monarchia konstytucyjnaMonarchia konstytucyjna, szerokie uprawnienia króla, po raz pierwszy w polskim parlamencie na równych prawach zasiedli szlachcice i mieszczanie, a teoretycznie mogli nawet chłopi i do tego Kodeks Napoleona jako prawo cywilne. Totalna rewolucja.
— Ha! Sama widzisz, życzenia Polaków zostały spełnione!
— Poczekaj Tomku. Niech te pozytywny nie przysłonią Ci reszty informacji. Armia, mimo że polska, podlegała w pełni francuskiemu dowództwu, brak możliwości prowadzenia polityki zagranicznej dobitnie świadczyły o ograniczonej suwerenności księstwa. Do tego musimy pamiętać, że pozostawało ono w stanie ciągłej wojny. Jeśli dodamy przymusowe świadczenia w gotówce i towarach na rzecz Francji oraz wykorzystywanie polskich żołnierzy do walk na wszystkich frontach napoleońskich wojen, od Madrytu po Moskwę, to cena, jaką Księstwo Warszawskie płaciło za swoje istnienie, była bardzo wysoka.
Rozdział 3
Książę Józef Poniatowski – żołnierz wierny do końca
Ania przedstawia Tomkowi postać księcia Józefa Poniatowskiego – jedynego, polskiego marszałka Francji, który pozostał przy Napoleonie do samego końca. Przeciwstawia również obraz pięknej i obrazkowej armii napoleońskiej, który opisuje Tomek ze wspomnieniami świadka, który obserwuje wkraczanie wojsk francuskich do Warszawy. Różnią się one diametralnie.
— Muszę powiedzieć Aniu, że twoje argumenty i wiedza dały mi wiele do myślenia.
— No proszę, tego to się nie spodziewałam…
— Ale nadal uważam, że mimo wszystko Napoleon był geniuszem wojny i wielkim bohaterem dla Polaków.
— Ech… już myślałam, że wyleczyłam cię z tego uwielbienia do cesarza. Daremny to był trud. A bohaterem, drogi bracie, to dla Polaków powinien być książę Józef Poniatowski, a nie Napoleon.
— Książę Poniatowski też zasługuje na to miano, ale czy bardziej od Napoleona tego to nie byłbym taki pewny.
— Pewnie, że tak! Był wspaniałym żołnierzem, zawsze wiernym swoim towarzyszom broni, którym nie jeden raz dawał przykład osobistego męstwa. Uczestniczył w wojnie z Rosją w 1792 roku, powstaniu kościuszkowskim, mimo wielu propozycji nie wstąpił do rosyjskiej armii, całe swoje życie poświęcając służbie ojczyzny. W bitwie pod Raszynem z Austriakami w 1809 roku w krytycznym momencie porwał do walki cofających się polskich żołnierzy i sam, w pierwszym szeregu, poprowadził atak na wroga. A przede wszystkim był żołnierzem, który zawsze walczył do końca…
— To znaczy?
— Pozostał wierny Napoleonowi do samego końca. I to mimo tego, że uważał, iż wyprawa na Moskwę zakończy się niepowodzeniem czy nawet wtedy, gdy car Aleksander I proponował mu amnestię i współpracę po zajęciu Księstwa WarszawskiegoKsięstwa Warszawskiegoprzez jego wojska. Jednak największe męstwo wykazał w bitwie pod Lipskiem, gdzie ciężko ranny wytrwał do samego końca, osłaniając odwrót armii francuskiej i samego Napoleona. Ginąc ostatecznie w wodach rzeki Elstery.
— No, tutaj to nie mam żadnych wątpliwości, by przyznać ci rację. Bohater na 100%. A wracając do tego, co mówiłaś. Miałaś mi coś pokazać. Jakieś polskie wspomnienia o armii napoleońskiej. I to coś co zupełnie zburzy jej obraz.
— Aaaa… no tak. Przychodzę z tym już któryś raz do ciebie, ale zawsze zapominam, bo zagadujesz mnie innymi tematami. Posłuchaj, jak wejście Francuzów do Warszawy w 1807 roku opisują świadkowie, co przytacza także Barbara Grochulska w książce Małe państwo wielkich nadziei. Tylko się nie przestrasz, bo wojna i biorący w niej udział żołnierze to nie jest widok jak z obrazka. „Proszę sobie wyobrazić te masy niskich ludzi w małych rogatych kapeluszach, z łyżką blaszaną nad kokardą zatkniętą, w różnokolorowych, a najczęściej szarych podartych płaszczach, w złym obuwiu, bez należytego szyku, w ciągłym gwarze […] gdym ujrzał ich pierwszy raz […] nie mogłem pojąć tego jakim sposobem tak niepozorni nędzni żołnierze mogli być zwycięzcami dorodnych i silnych Prusaków […]”. A dalej jest jeszcze lepiej. „Był to pierwszy zawód w oczekiwaniu i wyobrażeniach naszych […] do owej chwili bowiem wystawiano sobie Francuza jako człowieka wyżej wykształconego, zawsze grzecznego i uprzejmego, a przekonano się za pierwszym ich wstępem na gościnną ziemię naszą, że to byli ludzie zdziczali w rzemiośle wojennym, bezwzględni w wymaganiach swoich i równie dalecy od ogłady i obowiązków towarzyskich gdy szło o dogodzenie ich żądaniom, jak żołnierze prostacy z krajów, gdzie cywilizacja żadnych jeszcze nie uczyniła postępów”.
Dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy – czy zgadzasz się ze słowami polskiego hymnu? Czy Napoleon dał dobry przykład legionistom i Polakom w jaki sposób odnosić sukcesy, a następnie je wykorzystywać? Zastanów się i przygotuj argumenty za potwierdzeniem, jak i odrzuceniem tej tezy.
Napoleon Bonaparte już za życia budował swoją legendę, chwaląc się sukcesami i przemilczając porażki. W polskiej historii jest najczęściej przedstawiany jako bohater i wyzwoliciel. Czy z polskiego punktu widzenia takie oceny są uzasadnione? Czy Napoleon zawiódł zaufanie jakim obdarzyli go Polacy?
Przytoczone fragmenty wspomnień dotyczące wejścia wojsk napoleońskich do Warszawy w 1807 roku różnią się od obrazu idealnie ubranych żołnierzy armii francuskiej. Poszukaj i opisz, jak wyglądał ubiór członków Legionów Polskich we Włoszech oraz najbardziej elitarnych oddziałów Napoleona – grenadierów, a następnie zestaw go z przedstawionym wizerunkiem.
Podsumowanie
Epoka napoleońska była burzliwym okresem w historii narodu polskiego, a postać francuskiego wodza budziła i wciąż budzi wiele kontrowersji. Nie zmienia to faktu, że Napoleon obecny w polskim hymnie, wielu dziełach sztuki i literatury jak mało kto wpłynął na rozwój i ukształtowanie rodzimej świadomości narodowej. Narosłe przez wieki mity, legendy i sporne opinie sprawiają, że próby jednoznacznej i sprawiedliwej oceny cesarza są dzisiaj bardzo trudne. Walerian Łukasiński, żołnierz napoleoński przez znaczną część swojego życia powtarzał, że Bonaparte przez cały czas oszukiwał Polaków dla własnej korzyści – to nam powtarzają już milion razy i w różnych językach. Niech temu wierzy, kto chce, tylko Polacy, których to bliżej interesuje, nigdy temu nie uwierzą. Jest w tych słowach wiele racji. Wierni od samego początku polscy żołnierze, rzucani w najdalsze zakątki świata, wykonujący swoje zadania z największym poświęceniem i zaangażowaniem, mimo klęsk i porażek pozostali przy Napoleonie do samego końca. Przyczyn takiego postępowania można doszukiwać się w nadziei, jaką dawał rodakom wódz na odzyskanie własnego państwa i możliwość walki z zaborcami. Nie bez znaczenie było również spełnienie obietnicy i powstanie Księstwa Warszawskiego. Wierzono bowiem, że taki twór, dzięki geniuszowi Napoleona, wkrótce stanie się silnym i suwerennym państwem. Nawet rozczarowania i klęski kampanii z 1812 roku oraz upadek cesarza Francuzów nie zmieniły tego obrazu w oczach wielu Polaków. Postrzegali oni korzyści, jakie sprawie polskiej przyniosła epoka napoleońska. To ona sprawiła, że z zainteresowania losami rodaków uczyniono sprawę międzynarodową, a nie jedynie wewnętrzny problem państw zaborczych.
PRACA DOMOWA
Pragnę, aby oświadczył Pan dzielnym Polakom, że jestem zadowolony z ich dobrej i wiernej służby. Kończąc ten list proszę Boga, aby miał Was w swojej Świętej Pieczy – pisał Napoleon w pożegnalnym liście do gen. Wincentego Krasińskiego w 1814 roku. Zastanów się dlaczego wojsko polskie do końca było wierne Napoleonowi i stało u jego boku mimo klęski w 1812 roku. Czy polscy żołnierze mogli postąpić inaczej?
Ćwiczenia
Czy znasz Hymn Polski? Różni się on od pierwotnej wersji napisanej przez Józefa Wybickiego. Dopasuj zwrotki pierwotnej wersji znajdujące się w lewej kolumnie do zwrotek aktualnie obowiązującego hymnu.
| Wersja pierwotna | Wersja aktualna |
|---|---|
W tekście zostały podkreślone pewne fragmenty. Dla każdego z nich wybierz czy dotyczy on korzyści, jakie przyniesie utworzenie Legionów Polskich przez Jana Henryka Dąbrowskiego dla Polski, dla Francji czy też obu krajów.
korzyść dla Francji, korzyść dla obu krajów, korzyść dla Francji, korzyść dla obu krajów, korzyść dla Polski, korzyść dla Francji, korzyść dla Polski, korzyść dla Francji, korzyść dla Polski, korzyść dla Francji, korzyść dla obu krajów, korzyść dla Polski, korzyść dla Polski, korzyść dla Polski, korzyść dla obu krajów, korzyść dla Francji, korzyść dla Francji, korzyść dla obu krajów, korzyść dla obu krajów, korzyść dla obu krajów, korzyść dla Polski, korzyść dla obu krajów, korzyść dla Polski, korzyść dla Francji
Nota Dąbrowskiego do Dyrektoriatu, 9 października 1796 r.Chodziłoby o formację paru legionów franko-polskich przy armii Rzeczpospolitej nad Renem i we Włoszech (…). Te legiony służyłyby za środek i szkołę dla przyszłej armii polskiej .................................................. (…). Składałyby się one z niektórych jenerałów polskich, którzy z odznaczeniem odbyli dwie ostatnie kampanie w Polsce (…), z oficerów podkomendnych (…), którzy działając w duchu narodowym, odmówili prawie wszyscy przyjęcia służby, jaką im mocarstwa współdzielące się Polską ofiarowały i z Galicjanów gwałtownie wepchniętych w służbę cesarstwa austriackiego (…). Te legiony służyłyby jako korpusy ochotników przy (…) armii Rzeczpospolitej Francuskiej .................................................. (…). Wykonanie tego projektu (zapewni) Francji (…): 1) wprowadzono by w nieład armię austriacką .................................................. (…); 2) (…) można by (…) przyspieszyć zdecydowanie się sprzymierzeńców Rzeczpospolitej Francuskiej przeciw Moskwie i Austrii; .................................................. 3) (…) wojskowi polscy (…) przejęliby się zasadami republikańskimi i wnieśliby je do swej ojczyzny z uczuciem pewnej dumy, że je nabyli w szkole armii francuskiej jako jej towarzysze broni. .................................................. Co do korzyść, jakie odnieść by mogła Polska, oto (…):1) umieszczono by zaszczytnie wojskowych polskich, pozbawionych dziś sposobu utrzymania a zdolnych walczyć za wspólną sprawę; .................................................. 2) wojskowi polscy nabywaliby dalej nauki .................................................. (…);3) gdy w to jądro armii zorganizowałoby się, a okoliczności pozwoliły użyć jej w Polsce, byłoby właściwe powiększyć ją przez rekrutację; 4) to ziarno armii polskiej (…) pracowałoby (…) nad utrzymaniem usposobienia patriotów wewnątrz Polski do gotowości powstania przeciw rządom nieprzyjaznych systematowi Rzplitej Francuskiej; .................................................. 5) (…) starano by się (…) zgromadzić emigrantów polskich do prowincji pod panowaniem otomańskim, by tam przygotować oddział.T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w tekstach źródłowych, t. 2, Toruń 1994, s. 117-118.
W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu skorzystaj z innej wersji zadania.
Słowniczek
Nazwa bitwy pod Lipskiem toczonej w dniach 16‑19 października 1813 roku pomiędzy armią francuską i jej sojusznikami a siłami VI koalicji antynapoleońskiej. Zakończyła się ona porażką wojsk Napoleona, m.in. w wyniku zdrady Sasów.
Potoczna nazwa bitwy pod Austerlitz z 2 grudnia 1805 roku stoczonej pomiędzy armiami Francji, Austrii i Rosji. Zakończyła się ona zwycięstwem Napoleona nad połączonymi wojskami cesarza Austrii Franciszka I i cara Rosji Aleksandra I. W jej wyniku zlikwidowana została Rzesza Niemiecka, a w jej miejsce utworzony Związek Reński.
Uroczysta i podniosła pieśń pochwalna komponowana na cześć szczególnych wydarzeń, osób lub bóstw. Jego odmianą jest hymn państwowy, który stanowi jeden z symboli państwowych i ma charakter pieśni patriotycznej.
termin mający świadczyć o niepotrzebnej brawurze i skłonnościach do osiągania małoznaczących sukcesów, przede wszystkim militarnych, kosztem znacznych strat w ludziach.
Nazwa państwa polskiego istniejącego w latach 1807‑1815 podporządkowanego Cesarstwu Francuskiemu. Formalnie było niezależnym i wolnym państwem, monarchią konstytucyjną z królem saskim jako władcą. W rzeczywistości najważniejsze decyzje podejmował cesarz Francuzów. Utworzone zostało z ziem drugiego, trzeciego oraz częściowo pierwszego zaboru pruskiego, a następnie w 1809 roku powiększone o ziemie trzeciego zaboru austriackiego.
Ustrój państwa, w którym władzę sprawuje monarcha podporządkowany zapisom konstytucyjnym, ma on jednak dowolność w wybieraniu ministrów.
Celowe działania, które mają doprowadzić do określonych zachować i poglądów. Służy ona do upowszechnienia dogodnych informacji dla nadawcy. W języku potocznym synonim kłamstwa i manipulacji.
inaczej nazywany regimentem, to samodzielna jednostka wojskowa najczęściej stanowiąca część związku taktycznego, np. brygady.
formacja lekkiej jazdy (kawalerii) istniejąca już pod koniec XV wieku. Polscy szwoleżerowie odznaczyli się w bitwie pod Somosierrą w 1808 roku, dowodził nimi wtedy Jan Kozietulski.
Powrót do e‑podręcznika
E‑podręcznik „ważn@historia Długi Wiek XIX”
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/223240/v/latest/t/student-canon
1.5. Polacy a Napoleon
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/223240/v/latest/t/student-canon/m/tV9mvGVfXO