Danuta Siedzikówna „Inka"
przypisywać wartości do postawy Danuty Siedzikówny „Inki”, wyrażonej w słowach „zachowałam się jak trzeba”,
opisywać życie w ziemiance partyzanckiej,
wskazywać przykłady utrwalania pamięci o żołnierzach niezłomnych.
Jeśli chcesz wiedzieć: kto był „żołnierzem niezłomnym”, jakie słowa skierowała do swojej babci Danuta Siedzikówna „Inka”, w jaki sposób dziś oddajemy hołd „żołnierzom niezłomnym”, zapoznaj się z informacjami.
Żołnierze niezłomni (żołnierze wyklęci)
W momencie zajmowania terytorium Polski przez armię sowiecką, od lata 1944 roku, ujawniające się przed nią oddziały Armii KrajowejArmii Krajowej były rozbrajane i internowane. Stawiających opór aresztowano i wywożono na wschód. W związku z tym część żołnierzy, aby uniknąć represji, postanowiła pozostać w konspiracji nawet po zakończeniu wojny. Decyzji tej sprzyjała postawa komunistówkomunistów, którzy przejmowali władzę, nie licząc się z nastawieniem Polaków wobec obcej im ideologii. Pomimo ogłoszonej w połowie 1945 roku amnestiiamnestii w podziemiu pozostawało wówczas ponad 17 tysięcy żołnierzy, którzy działali w zwartych oddziałach, utrzymywanych zwłaszcza we wschodnich województwach. Jednostki te były zasilane m.in. przez „akowców” przybyłych z Kresów WschodnichKresów Wschodnich. Grupy te stacjonowały na obszarach leśnych, rozbijając milicyjnemilicyjne posterunki i placówki sił bezpieczeństwa, napadając na więzienia i obozy przetrzymywania, zatrzymując pociągi wywożące ludzi i dobytek na wschód. Likwidowały także działaczy komunistycznych i funkcjonariuszy bezpiekibezpieki. Z czasem sytuacja tych żołnierzy stawała się dramatyczna. Sukcesywnie byli wyłapywani, aresztowani i mordowani. Nawet ogłoszona w kwietniu 1947 roku druga amnestia, z której większość walczących jeszcze żołnierzy skorzystała, nie zahamowała represji. Ujawniających się szykanowano, skazywano na wieloletnie wyroki więzienia, a nawet karę śmierci. Pozostający w konspiracji byli wyłapywani, oddziały były rozwiązywane, a ośrodki decyzyjne antykomunistycznego ruchu partyzanckiego przestały istnieć po 1950 roku. Ukrywający się pojedynczo żołnierze wyszli z podziemia w 1956 roku. Ostatni z nich został zlikwidowany przez służbę bezpieczeństwa w 1963 roku. Cechą tych żołnierzy, obok patriotyzmu i przywiązania do tradycji narodowych, co wyrażały noszone przez nich ryngrafyryngrafy, było przekonanie, że komunizm jest obcą dla Polski ideologią. Należy wobec niego wykazywać postawy sprzeciwu nawet za cenę życia. Wiara w suwerenną i niepodległą Polskę oraz wytrwałość w głoszeniu tych haseł sprawiła, że walczących w antykomunistycznym ruchu nazywamy żołnierzami niezłomnymiżołnierzami niezłomnymi lub wyklętymi.
Cele walki żołnierzy niezłomnychNie jesteśmy żadną bandą […]. My jesteśmy z miast i wiosek polskich […]. My walczymy za świętą sprawę, za wolną, niezależną, sprawiedliwą i prawdziwie demokratyczną Polskę. My chcemy, by Polska była rządzona przez Polaków oddanych sprawie i wybranych przez cały Naród […]. Dlatego też wypowiedzieliśmy walkę na śmierć lub życie tym, którzy za pieniądze, ordery lub stanowiska […] mordują najlepszych Polaków domagających się wolności i sprawiedliwości.
Źródło: Ulotka z marca 1946 autorstwa mjr Zygmunta Szendzielarza, [w:] Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku , red. G. Wąsowski, L. Żebrowski, Warszawa 2013, s. 18.
Na podstawie poniższego opisu podaj nazwę przedmiotu.
Jest to rodzaj medalionu z rysunkiem o tematyce religijnej i patriotycznej noszony przez osoby przywiązane do tradycji narodowych.
Skala antykomunistycznego ruchu partyzanckiego
Poniżej znajduje się ilustracja interaktywna dotycząca polskiego podziemia niepodległościowego. Najedź kursorem na legendę obok ilustracji i przełączaj zawartość haseł, aby poznać szczegóły. Aby przełączać opisy, należy zmienić punkt legendy za pomocą strzałek, położonych w górnym lewym rogu każdej z plansz.
POLSKIE PODZIEMIE NIEPODLEGŁOŚCIOWE
Na ilustracji: polskie podziemie niepodległościowe
Przedstawia mapę administracyjną Polski z 1945 roku. W granicach 14 województw naniesiono 13 punktów odnoszących się do zgrupowań oddziałów partyzanckich do 1950 roku. W legendzie podano liczebność polskiego podziemia niepodległościowego: do końca grudnia 1945 roku 17 200 żołnierzy w 341 oddziałach, do końca kwietnia 1947 roku 8 644 żołnierzy w 266 oddziałach, do końca grudnia 1950 roku 1 800 żołnierzy w 122 oddziałach, do 1956 roku 400 żołnierzy, do 1963 roku 8 żołnierzy.
Na mapie zaznaczono warstwy wraz z opisami:
Liczebność do końca grudnia 1945 roku: Białostockie 2306 żołnierzy w 51 oddziałach, Gdańskie brak oddziałów, Kieleckie 1993 żołnierzy w 45 oddziałach, Krakowskie 2468 żołnierzy w 36 oddziałach, Lubelskie 2468 żołnierzy w 51 oddziałach, Łódzkie 1050 żołnierzy w 27 oddziałach, Olsztyńskie brak oddziałów, Pomorskie 512 żołnierzy w 16 oddziałach, Poznańskie 886 żołnierzy w 33 oddziałach, Rzeszowskie 3926 żołnierzy w 40 oddziałach, Szczecińskie brak oddziałów, Śląskie 433 żołnierzy w 14 oddziałach, Warszawskie 1130 żołnierzy w 37 oddziałach, Wrocławskie 30 żołnierzy w 1 oddziale
Liczebność do końca kwietnia 1947 roku: Białostockie 806 żołnierzy w 28 oddziałach, Gdańskie brak oddziałów, Kieleckie 428 żołnierzy w 27 oddziałach, Krakowskie 993 żołnierzy w 20 oddziałach, Lubelskie 1066 żołnierzy w 26 oddziałach, Łódzkie 1456 żołnierzy w 39 oddziałach, Olsztyńskie 29 żołnierzy w 3 oddziałach, Pomorskie 403 żołnierzy w 16 oddziałach, Poznańskie 699 żołnierzy w 34 oddziałach, Rzeszowskie 878 żołnierzy w 14 oddziałach, Szczecińskie 29 żołnierzy w 3 oddziałach, Śląskie 698 żołnierzy w 16 oddziałach, Warszawskie 1128 żołnierzy w 33 oddziałach, Wrocławskie 29 żołnierzy w 3 oddziałach
Liczebność do końca grudnia 1950 roku: Białostockie 293 żołnierzy w 23 oddziałach, Gdańskie brak oddziałów, Kieleckie 130 żołnierzy w 8 oddziałach, Krakowskie 125 żołnierzy w 8 oddziałach, Lubelskie 228 żołnierzy w 20 oddziałach, Łódzkie 136 żołnierzy w 12 oddziałach, Olsztyńskie 19 żołnierzy w 2 oddziałach, Pomorskie 19 żołnierzy w 2 oddziałach, Poznańskie 52 żołnierzy w 9 oddziałach, Rzeszowskie 223 żołnierzy w 4 oddziałach, Szczecińskie brak oddziałów, Śląskie 63 żołnierzy w 4 oddziałach, Warszawskie 501 żołnierzy w 28 oddziałach, Wrocławskie 9 żołnierzy w 1 oddziale
Białostockie: 2306 żołnierzy w 51 oddziałach do grudnia 1945 roku, 806 żołnierzy w 28 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 293 żołnierzy w 23 oddziałach do grudnia 1950 roku;
Warszawskie: 1128 żołnierzy w 33 oddziałach do grudnia 1945 roku, 1130 żołnierzy w 37 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 501 żołnierzy w 28 oddziałach do grudnia 1950 roku;
Lubelskie: 2468 żołnierzy w 51 oddziałach do grudnia 1945 roku, 1066 żołnierzy w 26 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 228 żołnierzy w 20 oddziałach do grudnia 1950 roku;
Rzeszowskie: 3926 żołnierzy w 40 oddziałach do grudnia 1945 roku, 878 żołnierzy w 14 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 223 żołnierzy w 4 oddziałach do grudnia 1950 roku;
Kieleckie: 1993 żołnierzy w 45 oddziałach do grudnia 1945 roku, 428 żołnierzy w 27 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 130 żołnierzy w 8 oddziałach do grudnia 1950 roku;
Krakowskie: 2468 żołnierzy w 36 oddziałach do grudnia 1945 roku, 993 żołnierzy w 20 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 125 żołnierzy w 8 oddziałach do grudnia 1950 roku;
Śląskie: 433 żołnierzy w 14 oddziałach do grudnia 1945 roku, 698 żołnierzy w 16 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 63 żołnierzy w 4 oddziałach do grudnia 1950 roku
Wrocławskie: 30 żołnierzy w 1 oddziale do grudnia 1945 roku, 29 żołnierzy w 3 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 9 żołnierzy w 1 oddziale do grudnia 1950 roku;
Poznańskie: 886 żołnierzy w 33 oddziałach do grudnia 1945 roku, 699 żołnierzy w 34 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 52 żołnierzy w 9 oddziałach do grudnia 1950 roku;
Szczecińskie: 29 żołnierzy w 3 oddziałach do kwietnia 1947 roku;
Pomorskie: 512 żołnierzy w 16 oddziałach do grudnia 1945 roku, 403 żołnierzy w 16 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 32 żołnierzy w 3 oddziałach do grudnia 1950 roku;
Łódzkie: 1050 żołnierzy w 27 oddziałach do grudnia 1945 roku, 1456 żołnierzy w 39 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 136 żołnierzy w 12 oddziałach do grudnia 1950 roku;
Olsztyńskie: 29 żołnierzy w 3 oddziałach do kwietnia 1947 roku, 19 żołnierzy w 2 oddziałach do grudnia 1950 roku.
Przeanalizuj rozmieszczenie oddziałów partyzanckich. Wypisz obszary licznego ich występowania oraz rejony o małej liczebności występujących oddziałów.
Wymień rejony Polski, gdzie partyzantka utrzymywała się najdłużej.
Zastanów się i odpowiedz, dlaczego z czasem malała liczebność oddziałów.
Życie codzienne żołnierzy niezłomnych
Poniżej znajduje się ilustracja interaktywna, będąca rekonstrukcją wnętrza ziemianki żołnierzy niezłomnych. Najedź kursorem na legendę obok ilustracji i przełączaj zawartość haseł, aby poznać szczegóły. Aby przełączać opisy, należy zmienić punkt legendy za pomocą strzałek, położonych w górnym lewym rogu każdej z plansz.
REKONSTRUKCJA WNĘTRZA ZIEMIANKI ŻOŁNIERZY NIEZŁOMNYCH
Na ilustracji: rekonstrukcja wnętrza ziemianki żołnierzy niezłomnych
Ilustracja przedstawia wnętrze ziemianki żołnierzy niezłomnych. Wykonana jest z drewnianych bali. Ma otwór okienny w połaci dachu. Po prawej stronie pod oknem stoi drewniany stół z ławami wokół. Na nim stoi karabin maszynowy. Pod ścianą po prawej stronie przed stołem, na pierwszym planie stoi drewniane leże z kocami do okrycia. Na ścianie w głębi wisi broń i lornetki. U powały zawieszona została lampa naftowa. W centrum ziemianki znajduje się piecyk żeliwny z leżącym obok niego składem drewna i pogrzebaczem. Na lewo od piecyka zlokalizowany jest stół jadalny z menażkami i naczyniami do gotowania. Na ilustracji umieszczono pięć pól: pierwsze na lampie, drugie na broni stojącej na stole i wiszącej na ścianie, trzecie na kocu znajdującym się na leżach po prawej stronie ziemianki, czwarte na piecyku, a piąte na stole jadalnym.
Pod nazwami z legendy zapisano informacje:
oświetlenie: wnętrza ziemianek były ciemne, doświetlone niewielkimi oknami, które były zamaskowane z obawy przed odkryciem, źródłem światła były lampy naftowe lub świece
arsenał: broń gromadzono w składach z amunicją lub wprost przy leżach, zawieszano na ścianach ziemianki lub umieszczano pod ławami
sypialnia: spano na drewnianych leżach w ubraniu, przykrywając się jedynie kocami, rzadziej na siennikach; chorych starano się przetransportować do polowych szpitali lub punktów sanitarnych w domach mieszkalnych
ogrzewanie: wnętrza ziemianek ogrzewano piecykami żeliwnymi, nad którymi suszono odzież; wodę i potrawy gotowano na zewnątrz; myto się w blaszanych miednicach, polewając wodą z wiadra
jadalnia: jedzono z menażek lub blaszanych garnków, pito z metalowych kubków; podstawą wyżywienia były kasze i ziemniaki, chleb i mielonka; korzystano też z jedzenia dostarczonego z punktów zaopatrzenia lub od rodziny
Zastanów się i odpowiedz, dlaczego żołnierze niezłomni musieli przebywać w ziemiankach.
Opisz warunki życia żołnierzy w ziemiance.
Napisz, czy warunki panujące w ziemiance były odpowiednie dla kobiet.
Podaj, na jakie niebezpieczeństwa narażeni byli przebywający w ziemiankach żołnierze.
Utrwalanie pamięci
W wolnej Polsce podejmuje się szereg inicjatyw mających na celu utrwalenie pamięci o żołnierzach niezłomnych. Od 2013 roku organizuje się w kraju i za granicą Bieg Tropem Wilczym na dystansie 1963 m. Jest to odwołanie do roku, w którym zginął ostatni żołnierz niezłomny – Józef Franczak ps. Lalek. W hołdzie walczącym o niepodległą Polskę wydaje się również płyty z utworami nawiązującymi do wydarzeń i osób z dziejów antykomunistycznej partyzantki. Coraz większym zainteresowaniem wśród młodych ludzi cieszy się także odzież patriotyczna o symbolice nawiązującej do historii żołnierzy niezłomnych.
WILKIPonieważ żyli prawem wilka
Historia o nich głucho milczy
Pozostał po nich w kopnym śniegu
Żółtawy mocz i ten ślad wilczy.
Przegrali bój we własnym domu
Kędy zawiewał sypki śnieg
Nie było komu z łap wyjmować cierni
I gładzić ich zmierzwioną sierść.
Nie opłakała ich Elektra
Nie pogrzebała Antygona
I będą tak przez całą wieczność
We własnym domu wiecznie konać
Ponieważ żyli prawem wilka
Historia o nich głucho milczy
Pozostał po nich w kopnym śniegu
Ich gniew, ich rozpacz i ślad ich wilczy.
Źródło: 89 wierszy, Kraków 1998, s. 25.
Inka - bohaterska sanitariuszka
Żołnierzem niezłomnym była m.in. pochodząca z Podlasia Danuta Siedzikówna. Wychowała się w rodzinie o tradycjach patriotycznych. Miała 12 lat, gdy Sowieci w 1940 roku wywieźli jej ojca na wschód. Trzy lata później straciła też matkę rozstrzelaną przez Niemców za przynależność do Armii Krajowej. Pomimo tego, wraz z siostrą Wiesławą, weszła do konspiracji w 1943 roku i odbyła przeszkolenie medyczne. Po wkroczeniu armii sowieckiej w 1945 roku została aresztowana za współpracę z antykomunistycznym podziemiem. Odbita przez jeden z oddziałów partyzanckich, który podlegał rozkazom mjr Zygmunta SzendzielarzaZygmunta Szendzielarza o pseudonimie „Łupaszka”, podjęła w nim służbę jako sanitariuszka. Przybrała wtedy pseudonim „Inka”.
Rok później znalazła się w Gdańsku wysłana tam po zaopatrzenie medyczne dla oddziałów partyzanckich walczących z komunistami. Aresztowana przez bezpiekę została poddana brutalnemu śledztwu. Oskarżono ją o udział w akcjach wymierzonych w organy władzy państwowej i mordowanie komunistycznych działaczy. Nikogo w czasie brutalnego śledztwa nie wydała. Z więzienia przesłała wiadomość: Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba. Miesiąc po aresztowaniu została skazana na karę śmierci i rozstrzelana wraz z Feliksem Selmanowiczem o pseudonimie „Zagończyk”. Jej szczątki odkryto w 2014 roku w nieoznakowanym grobie i uroczyście pochowano w 2016 roku w Gdańsku. Patronuje wielu szkołom.
Podsumowanie
W celu zamanifestowania swojego sprzeciwu wobec komunizacji Polski oraz w obronie przed represjami, jakich doznawali żołnierze Armii Krajowej ze strony aparatu bezpieczeństwa, rozwinął się po wojnie ruch partyzancki żołnierzy niezłomnych.
Jednym z żołnierzy niezłomnych była Danuta Siedzikówna, która w oddziale mjr Zygmunta Szendzielarza służyła jako sanitariuszka Inka.
Jej heroiczną postawę w trakcie śledztwa, prowadzonego po aresztowaniu w Gdańsku, wyrażają słowa: Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba.
Hołd żołnierzom niezłomnym oddają obecnie różne inicjatywy społeczne, w tym Bieg Tropem Wilczym oraz grafika patriotyczna na odzieży.
Egzekucja "Inki" i "Zagończyka"Oni już tam byli. Zdaje się, że w kajdankach albo z zawiązanymi rękami. […] Miałem krzyż, dałem go do pocałowania. Chciano im zawiązać oczy, nie pozwolili. Obok czekała zgraja ludzi, tak że było dosyć ciasno. […] Ustawiono nieszczęśników pod słupkami. […] Ci, którzy tam stali, nie uszanowali powagi śmierci. Obrzucili skazańców obelżywymi słowami, a prokurator odczytał uzasadnienie wyroku i poinformował, że nie było ułaskawienia. Jego ostatnie słowa brzmiały: „Po zdrajcach narodu polskiego, ognia!”. W tym momencie skazani krzyknęli, jakby się wcześniej umówili: „Niech żyje Polska!”. Potem salwa i osunęli się na ziemię. […] Wtedy podszedł oficer i dobił ich strzałami w głowę.
Źródło: J. Marszalec, P. Semków, Egzekucja „Inki” i „Zagończyka” w relacji ks. Mariana Prusaka, [w:] „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” nr 6, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”” 2001, nr 6, s. 36.
Na podstawie tekstu źródłowego ustal stosunek komunistów do żołnierzy niezłomnych. Zapisz swoje ustalenia.
Słownik pojęć
- w tym przypadku właściwie abolicja, czyli odstąpienie od ścigania konkretnej kategorii przestępstw celem ujawnienia się osób dotychczas pozostających w ukryciu ze swoją działalnością i darowanie kar za przestępstwa popełnione przez osoby nieujawnione bądź te, wobec których wszczęto już postępowanie karne; ma to być gest dobrej woli władz wobec przeciwników politycznych
- zakonspirowane siły zbrojne państwa podziemnego w czasach II wojny światowej, będące integralną częścią Polskich Sił Zbrojnych, podległych rządowi emigracyjnemu, powstałe w 1942 roku dla zorganizowania powstania ogólnonarodowego w czasie dogodnym w ostatniej fazy wojny
- potoczne określenie policji politycznej działającej w powojennej Polsce i zwalczającej przeciwników komunistów
(1918 - 1963) - ps. „Lalek”, żołnierz Wojska Polskiego, uczestnik kampanii wrześniowej, członek Związku Walki Zbrojnej, następnie Armii Krajowej, ostatni żołnierz polskiego podziemia niepodległościowego
- zwolennicy ustroju politycznego i społecznego, narzuconego i obowiązującego od 1944 roku na ziemiach polskich
- wschodnie województwa, funkcjonujące w okresie międzywojennym i dawniej stanowiące część polskiego terytorium, po II wojnie światowej włączone do Związku Sowieckiego, a obecnie znajdujące się na obszarze Litwy, Białorusi i Ukrainy
- termin pochodzenia łacińskiego na posiadające broń oddziały terytorialne, formowane z obywateli odbywających w czasie pokoju przeszkolenie wojskowe, a powoływanych do wojska tylko w czasie wojny; potoczne określenie na Milicję Obywatelską (MO), organ powołany przez władze komunistyczne w 1944 roku do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli oraz mienia społecznego, zorganizowany na wzór formacji wojskowych i podporządkowany organom bezpieki
- rodzaj medalionu z rysunkiem o tematyce religijnej i patriotycznej noszony przez żołnierzy podkreślających swój patriotyzm i przywiązanie do tradycji narodowych, w tym religii katolickiej
(1910 - 1951) - ps. „Łupaszka”, dowódca 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, która kontynuowała po 1945 roku walkę w ramach antykomunistycznej partyzantki niepodległościowej, aresztowany przez bezpiekę i rozstrzelany.
- termin odwołujący się do procesu zacierania pamięci na temat antykomunistycznego ruchu niepodległościowego. Ludzie sprzeciwiający się sowietyzacji Polski byli oskarżani przez sowiecki aparat represji i podporządkowane mu polskie organy bezpieczeństwa o zdradę i występowanie przeciw państwu polskiemu, więzieni i skazywani na karę śmierci, mordowani i grzebani w bezimiennych mogiłach, aby nie pozostał żaden ślad ich istnienia; także termin odwołujący się do postaw wytrwałości, aktywności wbrew wszelkim okolicznościom, jedynie dla wierności zasadom i używany w odniesieniu do niepodległościowego ruchu partyzanckiego o charakterze antykomunistycznym, który stawiał zbrojny opór sowietyzacji Polski
Bibliografia
Kruk M., (2014), Danuta Siedzikówna „Inka” (1928‑1946), Warszawa: IPN,
Szubarczyk P., (2018), Inka. Zachowałam się jak trzeba…, Kraków: Wydawnictwo Rafael.
Wąsowski G., Żebrowski L., (opr.,), (2013), Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.