De Apollinis Delphici templo. Participium praesentis activi
Scenariusz lekcji: De Apollinis Delphici templo. Participium praesentis activi.
1. Cele lekcji
a) Wiadomości (cel dydaktyczny): uczeń dowie się, jak wyglądała sztuka przepowiadania przyszłości w starożytności; wie również, jak należy tworzyć i odmieniać participium praesentis activi.
b) Umiejętności (cel kształcący): uczeń umie sam tworzyć participium praesentis activi od wybranych czasowników;
c) Cel wychowawczy: uczeń dzięki wiedzy o starożytnych wróżeniach dostrzeże pewne formy wróżenia w polskiej tradycji: andrzejkowe wróżby;
2. Typ lekcji
tłumaczeniowo‑ćwiczeniowa z elementami kultury antycznej
3. Metoda i forma pracy
bezpośrednie: podanie tematu lekcji i numeru na tablicy;
pośrednie: tłumaczenie tekstu oraz wykonywanie ćwiczeń;
4. Środki dydaktyczne
podręcznik: Stanisław Wilczyński, Ewa Pobiedzińska, Anna Jaworska, Porta Latina, Warszawa 2005, PWN.
5. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
► Czynności wstępne (2min.): Witam uczniów po łacinie: Salvete! Sedete! Sprawdzam listę obecności, zapisuję numer (który podają mi uczniowie po łacinie) i temat lekcji na tablicy.
► Sprawdzenie pracy domowej (5 min.): Jako pracę domową uczniowie mieli odmienić:
homo tristis, monstrum horribile, puer humilis, puella felix, magistra bona . Proszę pięciu uczniów o przeczytanie poszczególnych odmian.
Następnie proszę o przypomnienie, według jakiej deklinacji i typu odmieniają się przymiotniki? Odpowiedź powinna brzmieć:
Np. Bonus, bona, bonum- wg deklinacji I i II
Celeber, celebris, celebre- wg deklinacji III, typu samogłoskowego.
b) Faza realizacyjna
► Wprowadzenie nowego materiału (15min.):
Krok I:
Podaję uczniom informacje, iż participium praesentis activi to imiesłów czasu teraźniejszego, strony czynnej. Odpowiada on polskiemu imiesłowowi czynnemu współczesnemu – kochając (przysłówkowy) oraz kochający, a, e (przymiotnikowy).
Następnie zapisuję na tablicy amans i pytam uczniów, 1. od czego ich zdaniem pochodzi?
Odpowiedź: od amare- kochać. 2. co w tym imiesłowie (participium) już znają, a co jest im obce? Jak go należy przetłumaczyć?
Odpowiedź: ama- temat praesentis I koniugacji, -ns- końcówka: Kochając, kochający, kochająca, kochające.
Następnie podaję: videns, petens, audiens i proszę uczniów ponownie o odpowiedź, jak utworzyć podane participia? Dane zapisuję na tablicy:
Videns- vide- + -ns od videre
Petens- petere- + -e- + -ns od petere
Audiens- od audire audi- + -e- + -ns
Wniosek, jaki z tego wypływa (tworzę wspólnie z uczniami): Participium praesentis activi powstaje przez dodanie do tematu praesentis czasowników koniugacji I i II końcówki- ns . Czasowniki koniugacji III i IV pomiędzy tematem a końcówka maja spójkę –e-.
Krok II:
Następnie podaję, iż Participia praesentis activi odmieniają się według odmiany mieszanej deklinacji III.
Dla przykładu jeden z uczniów odmienia na tablicy: adulescens amans, a drugi periculum crescens:
Singularis pluralis
Nom. puer amans pueri amantes
Gen. Pueri amantis puerorum amantium
Dat. Puero amanti pueris amantibus
Acc. Pueros amantem pueris amantes
Abl. Pueris amante pueris amantibus
Voc. puer amans pueri amantes
Singularis pluralis
Nom. Periculum crescens pericula crescentia
Gen. Periculi crescentis periculorum crescentium
Dat. Periculo crescenti periculis crescentibus
Acc. Periculum crescens pericula crescentia
Abl. Periculo crescente periculis crescentibus
Voc. periculum crescens pericula crescentia
► Ćwiczenie sprawności i nawyków (15min.):
Krok I:
Przed rozpoczęciem tłumaczenia pokazuję uczniom fotografię świątyni Apollina w Delfach, gdzie wróżąca kapłanka Pytia obwieszczała przepowiednie.
W świątyni ustawione były potrzebne do przepowiadania atrybuty, zwłaszcza słynny trójnóg, który dawał natchnienie wieszczce i posłance bogów. Ponadto świątynia zawierała omfalos, kamień symbolizujący pępek świata. Opowiadam także o innych wieszczkach, jak Sybilla, Kassandra, wieszczek Tejrezjasz. Po czym przechodzimy do:
Krok II:
tłumaczenie czytanki: De Apollĭnis Delphĭci templo:
Templum Apollĭnis Delphis posĭtum est in monte Parnasso, in rupe undĭque impendente. Ibi frequentia homĭnum civitatem fecit. Templum et civitatem non muri, manu facti, sed praecipitia, naturalia praesidia, defendunt. Media saxi rupes in formam theatri recessit. Quam ob rem et clamor homĭnum et tubarum sonus, personantĭbus et respondentĭbus inter se rupĭbus, multĭplex auditur. Quae res magnum terrorem ignaris rei et admirationem stupentĭbus affert. In mediā altitudĭne montis planities est exigua et in ea (planitie) profundum terrae foramen (est), quod in oraculŭm patet. Ex eo foramĭne frigĭdus spĭritus expulsus mentes vatum in vecordiam vertebat. Qui spirĭtus mentes deo implebat et responsa consulentĭbus dare cogebat. Ibi multa et opulenta regum ac populorum munĕra visuntur. Str. 56
Proszę kolejnych uczniów o przetłumaczenie zdań oraz wskazanie participium i określenie przypadka.
c) Faza podsumowująca
► Podsumowanie i utrwalenie nowego materiału (5min.): Pytam uczniów, czy wszystko jasne? Zapisuję sentencję (Liwiusz) Audentes fortuna adiuvat i proszę o przetłumaczenie, a także wskazanie participium i określenie przypadka. Proszę również o przypomnienie, według jakiej odmiany należy odmieniać te participia.
► Zadanie i objaśnienie pracy domowej (2min.): Pracą domową są dwa ćwiczenia: 1/ 57 oraz 7 / 57.
► Pożegnanie (1 min.): Żegnam uczniów po łacinie: Valete!
6. Bibliografia
Podręcznik: Stanisław Wilczyński, Ewa Pobiedzińska, Anna Jaworska, Porta Latina, Warszawa 2005, PWN.
Album z architekturą Starożytnej Grecji;
zdjęcie (w albumie poświęconym architekturze Starożytnej Grecji) świątyni Apollina w Delfach
Zadanie domowe
1/57:
Od podanych czasowników utwórz participium praesentis activi (p.p.a.) w 3 rodzajach w nom., acc., abl. Singularis oraz nom. I gen. Pluralis i przetłumacz każda formę:
Laborare* dicere* velle;
7/57:
Od jakich form łacińskich pochodzą następujące wyrazy w języku polskim?
Laborant, ignorant, student, docent, regent, agent, tangens, mutant, amant, emigrant, korespondent, demonstrant, ekspedient.