R1VADvj1aSPby1

Dē Ariadnā et Bacchō (verba anomala 2: volō, eō, ferō i ich złożenia – wszystkie bezokoliczniki)

Malowidło wazowe (amfora czarnofigurowa) z VI w. p.n.e., w zbiorach Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, USA, wikimedia.org, CC BY 3.0

Ważne daty

II tysiąclecie p.n.e. (XX‑XVI w. p.n.e.) - Rozkwit cywilizacji minojskiej na Krecie

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1XUMjzJC49Bv1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
i) formy bezokolicznika łacińskiego: infinitivus praesentis activi, infinitivus praesentis passivi, infinitivus perfecti activi, infinitivus perfecti passive,
l) formy czasowników nieregularnych:
– esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum),
– volo, nolo,
– eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),
– fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),
– tollo,
– fio,
– verba defectiva: odi, memini, coepi,
– verba deponentia i semideponentia;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
i) tworzy i posługuje się następującymi formami bezokolicznika łacińskiego: infinitivus praesentis activi, infinitivus praesentis passivi, infinitivus perfecti activi, infinitivus perfecti passivi.

Nauczysz się

budować bezokoliczniki omawianych czasowników;

rozpoznawać w tekście łacińskim bezokoliczniki czasowników oraz je tłumaczyć;

konstruować własne wypowiedzi z użyciem bezokoliczników omawianych czasowników;

czytać ze zrozumieniem tekst w języku łacińskim;

omawiać zagadnienia związane z mitologią oraz sztuką antyczną.

Prezentacja zagadnienia

Ważne!

Infinitivus praesentis activi (dla czasownika ferō również passivi) został już omówiony wraz z pozostałymi formami czasu teraźniejszego. Pozostałe bezokoliczniki tworzy się na zasadach ogólnych od tematów, które również już omówiono i które można znaleźć w słowniku.

R140Xq4FUR3Ru
Ćwiczenie 1
Przetłumacz następujące wyrazy: ire, ferre, voluisse, tulisse, prolatum esse, iturum esse, laturum esse.

Podaj bezokoliczniki od poniższych czasowników, zachowując ich stronę. W bezokolicznikach zawierających imiesłów wpisz go w akkusatiwie rodzaju męskiego.

inf. praesentis inf. perfecti inf. futuri
eō   iisse  
volō velle   nieżuywany
ferō      
prōferor prōferri   prōlātum īrī
Rt7GMl0JlA9kc
Ćwiczenie 2
Wskaż formy podstawowe (w 1. osobie ind. praes. activi) podanych czasowników: ablatam esse, rediisse, sublatum iri.

Wpisz formy podstawowe (w 1. osobie ind. praes. activi) podanych czasowników.

  ablātam esse
  rediisse
mālō mālle
   

Praca z tekstem

R11Z1uIejqJIf1
Ilustracja przedstawia współczesny widok wyspy Naksos. Na pierwszym planie widoczny jest piaszczysto-kamienisty brzeg. Na drugim planie widoczne jest Morze Egejskie, które przedzielone jest wymurowanym mostem. W oddali widoczne są białe budowle na wzniesieniach.
Współczesny widok wyspy Naksos, wikimedia.org, CC BY 3.0

Thēseus MīnōtaurumMinotaurMīnōtaurum occīdit et cum Ariadnā ex Crētā fūgit. In insulā Naxō tamen Ariadnam dormientem relīquit et Athēnās nāvigāvit.

Ariadna expergēfacta querēbātur: „Ō deī immortālēs! Thēseus prōmīsit nōs Athēnās ūnā itūrōs esse mēque uxōrem suam fore. Nunc autem sōla sum in terrā ignōtā. Ō, quam mē pudet tam crēdulam fuisse, Thēseō auxilium tulisse, eī nūbere voluisse… Pater autem scit mē volentem ex patriā ablātam esse et nōn mē quaeret. Ō deī immortālēs!”.

Tum virgō iuvenem pulchrum ad sē adīre vīdit, quī erat BacchusBacchusBacchus deus. Bacchus sē Ariadnam in mātrimōnium dūcere velle dixit, quod et illa voluit. Ita trāditur Ariadna ā virō mortālī relicta ā deō immortālī in Olympum sublāta esse.

Tłumaczenie:mddbc80ce315db7d9_0000000000005Tłumaczenie:

Źródło:mddbc80ce315db7d9_0000000000004Źródło:

RAX3xre2MtjC111
Ilustracja interaktywna przedstawia szczyt Olimpu nad chmurami, tzn. mityczna siedziba bogów. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Malowidło wazowe (amfora czarnofigurowa). 2. Krater (typ naczynia) z brązu. 3. Jacob Jordaens, Dionizos znajduje śpiącą Ariadnę. 4. J.M. William Turner, Bakchus i Ariadna. 5. Francis Cook, Dionizos znajduje Ariadnę na Naksos.
Szczyty Olimpu nad chmurami – mityczna siedziba bogów, wikimedia.org, CC BY 3.0
mddbc80ce315db7d9_0000000000004
mddbc80ce315db7d9_0000000000005

Zadania

REvmYBJ8LGPrQ
Ćwiczenie 3
Kto? Komu? Kogo? Uzupełnij zdania odpowiednimi formami odpowiednich imion, tak, aby zdania były poprawne i zgodne z treścią mitu. 1. Bacchum, 2. Ariadna, 3. Bacchī, 4. Mīnōs, 5. Mīnōis, 6. Thēseō, 7. Ariadnam, 8. Thēseus pudēbat crēdulam fuisse.
Virginem ā 1. Bacchum, 2. Ariadna, 3. Bacchī, 4. Mīnōs, 5. Mīnōis, 6. Thēseō, 7. Ariadnam, 8. Thēseus relictam deus uxōrem duxit.
1. Bacchum, 2. Ariadna, 3. Bacchī, 4. Mīnōs, 5. Mīnōis, 6. Thēseō, 7. Ariadnam, 8. Thēseus fīliam nōn quaerēbat.
Ariadna 1. Bacchum, 2. Ariadna, 3. Bacchī, 4. Mīnōs, 5. Mīnōis, 6. Thēseō, 7. Ariadnam, 8. Thēseus uxor in Olympō est.

Kto? Komu? Kogo? Uzupełnij zdania odpowiednimi formami odpowiednich imion (przeciągając je spośród podanych pod zdaniami), tak, aby zdania były poprawne i zgodne z treścią mitu.

Mīnōis, Thēseus, Thēseō, Ariadnam, Bacchī, Ariadna, Mīnōs, Bacchum

................ pudēbat crēdulam fuisse.
Virginem ā ................ relictam deus uxōrem duxit.
................ fīliam nōn quaerēbat.
Ariadna ................ uxor in Olympō est.

R6KarIBehOwDr
Ćwiczenie 4
Porzucona na Naksos Ariadna żałuje i wstydzi się swojego związku z Tezeuszem. Zdania z tekstu przekształć według wzoru tak, aby opisać jej poprzednie postępowanie w tonie zwykłej relacji. Użyj form indikatiwu perfecti.
Ariadnam pudet cum Thēseō ex patriā abiisse > Ariadna cum Thēseō abiit. Ariadnam pudet crēdulam fuisse. > Ariadna crēdula Tu uzupełnij. Ariadnam pudet Thēseō auxilium obtulisse. > Ariadna Thēseō auxilium Tu uzupełnij. Ariadnam pudet Thēseō nūbere voluisse. > Ariadna Thēseō nūbere Tu uzupełnij.
abiit.">

Porzucona na Naksos Ariadna żałuje i wstydzi się swojego związku z Tezeuszem. Zdania z tekstu przekształć według wzoru tak, aby opisać jej poprzednie postępowanie w tonie zwykłej relacji. Użyj form indikatiwu perfecti.
Ariadnam pudet cum Thēseō ex patriā abiisse > Ariadna cum Thēseō abiit.

Ariadnam pudet crēdulam fuisse. > Ariadna crēdula .............
Ariadnam pudet Thēseō auxilium obtulisse. > Ariadna Thēseō auxilium ...............
Ariadnam pudet Thēseō nūbere voluisse. > Ariadna Thēseō nūbere .............

RWGMDoI6G7VTl
Ćwiczenie 5
Pomagając Tezeuszowi i uciekając z nim z Krety, Ariadna nie odczuwała (jeszcze) z tego powodu żalu i wstydu. Orzeczenia poniższych zdań przekształć wg wzoru na bezokoliczniki.
Ariadna patrī oboediens nōn fuit. > Ariadnam nōn pudēbat patrī oboedientem nōn esse. Ariadna Thēseō auxilium obtulit. > Ariadnam nōn pudēbat Thēseō auxilium Tu uzupełnij. Ariadna ā Thēseō ex Crēta ablāta est. > Ariadnam nōn pudēbat ā Thēseō ex Crēta Tu uzupełnij. Ariadna Thēseō nūbere voluit. > Ariadnam nōn pudēbat Thēseō nūbere Tu uzupełnij.
nōn esse.">

Pomagając Tezeuszowi i uciekając z nim z Krety, Ariadna nie odczuwała (jeszcze) z tego powodu żalu i wstydu. Orzeczenia poniższych zdań przekształć wg wzoru na bezokoliczniki.
Ariadna patrī oboediens nōn fuit. > Ariadnam nōn pudēbat patrī oboedientem nōn esse.

Ariadna Thēseō auxilium obtulit. > Ariadnam nōn pudēbat Thēseō auxilium ...............
Ariadna ā Thēseō ex Crēta ablāta est. > Ariadnam nōn pudēbat ā Thēseō ex Crēta ...............
Ariadna Thēseō nūbere voluit. > Ariadnam nōn pudēbat Thēseō nūbere .............

RDOI8WGxGE0j3
Ćwiczenie 6
Odpływając z Naksos, Tezeusz nie ma pojęcia, jakie niespodzianki przyniesie los Ariadnie i jemu samemu. Poniższe zdania przekształć wg wzoru na składnię ACI.
Ariadna mox felix erit. > Thēseus nescit Ariadnam mox felīcem futūram esse / fore. Bacchus deus ad Ariadnam adībit. > Thēseus nescit Bacchum deum ad Ariadnam Tu uzupełnij. Ariadna ā Baccho in Olympum tollētur. > Thēseus nescit Ariadnam in Olympum Tu uzupełnij. Thēseī pater mox perībit. > Thēseus nescit patrem suum mox Tu uzupełnij.
futūram esse / fore.">

Odpływając z Naksos, Tezeusz nie ma pojęcia, jakie niespodzianki przyniesie los Ariadnie i jemu samemu. Poniższe zdania przekształć wg wzoru na składnię ACI.
Ariadna mox felix erit. > Thēseus nescit Ariadnam mox felīcem futūram esse / fore.

Bacchus deus ad Ariadnam adībit. > Thēseus nescit Bacchum deum ad Ariadnam ...........................
Ariadna ā Baccho in Olympum tollētur. > Thēseus nescit Ariadnam in Olympum .........................
Thēseī pater mox perībit. > Thēseus nescit patrem suum mox .............................

R1FmTIqh4pLXW
Ćwiczenie 7
Przetłumacz fragment tekstu na język polski: Tum virgō iuvenem pulchrum ad sē adīre vīdit, quī erat Bacchus deus. Bacchus sē Ariadnam in mātrimōnium dūcere velle dixit, quod et illa voluit. Ita trāditur Ariadna ā virō mortālī relicta ā deō immortālī in Olympum sublāta esse.

Obejrzyj dzieła sztuki przedstawiające Ariadnę i Dionizosa i uszereguj je w kolejności powstania.

Galeria dzieł sztuki

R1VADvj1aSPby1
Ilustracja przedstawiająca wazę czarnofigurową z VI wieku przed naszą erą, stosowaną w starożytnej Grecji. Na wazie znajduje się postać mężczyzny z mieczem stojącym nad krwawiącym Minotaurem.
Malowidło wazowe (amfora czarnofigurowa) z VI w. p.n.e., w zbiorach Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, USA, wikimedia.org, CC BY 3.0
R17Wz2DIXk8J11
Ilustracja przedstawiająca naczynie typu krater z brązu z IV w. p.n.e. Naczynie jest bogato zdobione złotem i srebrem. Dodatkowo zostały na nim przedstawione mityczne sceny.
Krater (typ naczynia) z brązu, IV w. p.n.e., w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Salonikach w Grecji, ipinimg.com, ancientrome.ru, CC BY 3.
R15qusnLJQSVm1
Ilustracja przedstawia obraz „Dionizos znajduje śpiącą Ariadnę” J. Jordaens'a. Dzieło przedstawia nagie postaci wpatrujące się w śpiącą Ariadnę, która leży na skale pod drzewem. Kobieta przepasana jest białą szatą, widać jej pierś. Przed nią stoi nagi Dionizos, który trzyma w ręku koronę. Na głowie ma wieniec.
Jacob Jordaens, „Dionizos znajduje śpiącą Ariadnę”, ok. 1640, w zbiorach Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie, USA, amazonaws.com, CC BY 3.0
RN5cNHuOUzXhL1
Ilustracja przedstawia obraz „Bakchus i Ariadna” J.M. Williama Turnera. Dzieło przedstawia zamglone postacie po lewej stronie, stojące nad wodą. W oddali można zauważyć szare budowle.
J.M. William Turner, „Bakchus i Ariadna”, 1840, w zbiorach Tate Gallery w Londynie, greek-language.com, CC BY 3.0
R1NVKEhn6kI5W1
Ilustracja przedstawia obraz „Dionizos znajduje Ariadnę na Naksos” F. Cook'a. Dzieło przedstawia leżącą nagą Ariadnę, która unosi lewą rękę ku górze. Nad nią pochyla się Dionizos z wieńcem we włosach i koroną w dłoni.
Francis Cook, „Dionizos znajduje Ariadnę na Naksos”, 1950, Galeria sztuki Sir Francis Cooka, Jersey, Wielka Brytania, greek-language.com, CC BY 3.0

Słowniki

Słownik pojęć

Bacchus
Bacchus

inne imię Dionizosa, boga wina i ekstazy, po polsku oddawane jako Bachus lub Bakchus. Oba imiona (Dionizos i Bakchus) są greckie; Rzymianie używali imienia Bakchus.

Minotaur
Minotaur

mit. gr. w literaturze pojawił się po raz pierwszy w Katalogu niewiast Hezjoda jako potwór o ludzkim ciele i głowie byka;
według tragików i mitografów syn Pazyfae i byka zesłanego przez Posejdona Minosowi; aby ukryć potwora, król Krety, Minos, kazał Dedalowi zbudować labirynt; Minotaura zabił Tezeusz; przedstawienia Minotaura występowały od VII w. p.n.e. w greckiej rzeźbie i malarstwie wazowym, w czasach nowożytnych m.in. u A. Canovy; także temat malarstwa, literatury i muzyki.

Krater
Krater

w starożytnej Grecji i w starożytnym Rzymie: wysokie naczynie z dwoma uchwytami do mieszania wina z wodą.

Słownik łacińsko‑polski

RMtelUHAALjjtmddbc80ce315db7d9_00000000000081
Słownik łacińsko‑polski.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
mddbc80ce315db7d9_0000000000008
mddbc80ce315db7d9_0000000000187

Bibliografia

W. Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa, 2003

Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997

J. Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Poznań 1989

S. Stabryła, Zarys kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2016

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978 r.

Lidia Winniczuk, Lingua Latina; Łacina bez pomocy Orbiliusza, Warszawa 1975