RncSo0jdwOjy71
Ilustracja przedstawia fragment greckiego napisu wyrytego na ścianie złożonej z prostokątnych kamiennych bloków. Litery są duże i wyraźne. Ilustracja stanowi tło do tematu lekcji: De Daedalo et labyrinho(czasowniki nieregularne 2: volo i jego złożenia– indicativus i participium praesentis activi).

Dē Daedalō et Īcarō (czasowniki nieregularne 3: volō, eō, ferō i ich złożenia – indicativus imperfecti et perfecti, activi et passivi)

Ważne daty

II tysiąclecie p.n.e. (XX‑XVI w. p.n.e.) – rozkwit cywilizacji minojskiejkultura minojskaminojskiej na Krecie.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RbUZ6lZijmpTg1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
i) formy czasowników nieregularnych:
– esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum),
– volo, nolo,
– eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),
– fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),
– tollo,
– fio,
– verba defectiva: odi, memini, coepi,
– verba deponentia i semideponentia.

Nauczysz się

konstruować własne proste wypowiedzi z użyciem czasowników nieregularnych;

tłumaczyć formy gramatyczne z języka łacińskiego na język polski i z języka polskiego na język łaciński;

konstruować własne proste wypowiedzi z użyciem czasowników nieregularnych.

PREZENTACJA ZAGADNIENIA

Nieregularności czasowników zaznaczają się przede wszystkim w czasie teraźniejszym. (Czasownik edō, esse w ogóle wszystkie formy poza czasem teraźniejszym tworzy regularnie.)

W indikatiwie imperfecti czasowniki nieregularne (poza sum, esse, omawianym osobno) zawierają cechę –bā–, tę samą, co czasowniki regularne:

ind. imperfecti activi

eō, īre

ībam, ībās, ībat… itd.

vōlō, velle

volēbam, volēbās, volēbat… itd.

mālō, mālle

mālebam…

nōlō, nōlle

nōlēbam…

ferō, ferre

ferēbam, ferēbās, ferēbat… itd.

ind. imperfecti passivi

ferēbar, ferēbāris, ferēbātur… itd

Indicativus perfecti activi (a dla czasownika ferō, ferre i jego złożeń również participium i indicativus perfecti passivi) powstaje tak samo, jak we wszystkich innych czasownikach łacińskich – trzeba tylko znać odpowiednie tematy. Oto one:

  • vōlō, velle, voluī (volitūrus);

  • ferō, ferre, tulī, lātum;

  • mālō, mālle, māluī ;

  • nōlō, nōlle, nōluī.

W ten sam sposób odmieniają się złożenia. Ponieważ jednak w czasowniku ferō, ferre (podobnie jak w omawianym osobno sum, esse) w poszczególnych tematach zmienia się pierwsza głoska, niektóre przedrostki ulegają różnym zmianom fonetycznym, tak, że warto zwrócić uwagę na wszystkie tematy tych złożeń, np.:

  • auferō, auferre, abstulī, ablātum;

  • efferō, efferre, extulī, ēlātum;

  • inferō, inferre, intulī, illātum;

  • offerō, offerre, obtulī, oblātum;

  • referō, referre, rettuli, relātum.

  • tollō, tollere, sustulī, sublātum.

Zadania

R1RK1M1p6oNXl
Ćwiczenie 1
Przetłumacz wyrazy: tollō, tollēbam, sustulī, nōn vult, nōlēbat, nōluit, abeunt, abībant, abiērunt, refers, referēbās, rettulistī, aufertis, auferēbātis, abstulistis.

Uzupełnij tabelę wg wzoru, tak, aby w każdym wierszu znalazły się trzy różne formy (indicativus praesentis, imperfecti, perfecti activi) tego samego czasownika. Nie zmieniaj osoby ani liczby. W razie wątpliwości skorzystaj ze słownika.

refers, nōlēbat, abiērunt, abstulistis

tollō tollēbam sustulī
  nōlēbat  
    abiērunt
refers    
    abstulistis
Rh6lWkyY0CRMq
Ćwiczenie 2
Wskaż antonimy podanych czasowników. Powinny one występować w tej samej formie, w jakiej są podane czasowniki wyjściowe. Pierwszy czasownik: Allatus est. Możliwe odpowiedzi: 1. Inferebamus 2. Extulerunt 3. Inferebas 4. Ablatus est 5. Extulistis 6. Ablata sunt. Drugi czasownik: Efferebamus. Możliwe odpowiedzi: 1. Inferebamus 2. Extulerunt 3. Inferebas 4. Ablatus est 5. Extulistis 6. Ablata sunt. Trzeci czaswonik: Intulerunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Inferebamus 2. Extulerunt 3. Inferebas 4. Ablatus est 5. Extulistis 6. Ablata sunt.
Ruoiyt4WCPEKF
Ćwiczenie 3
Przetłumacz na język polski następujące zdania. Zdanie pierwsze: Fāmae ab advenis afferebantur. Zdanie drugie: Īcarus Daedalō instrumenta attulit. Zdanie trzecie: Mīnōtaurus in labyrinthum translatus est.
parātae sunt.">

Zdania napisane w stronie czynnej zamień na stronę bierną i na odwrót, wpisując odpowiednie formy czasowników.
Daedalus ālās parāvit <> Ālae ā Daedalo parātae sunt.

Advenae fāmās afferēbant. <> Fāmae ab advenis .........................
Īcarus Daedalō instrumenta ............... <> Instrumenta ab Īcarō allāta sunt.
Mīnōs Mīnōtaurum in labyrinthum transtulit. <> Mīnōtaurus in labyrinthum .............................

TEKST I ILUSTRACJA

Daedalus et fīlius eius Īcarus ex Crētā migrāre volēbant, Mīnōs rex tamen eōs mittere nōluit. Daedalus ergō sibi Īcarōque ālās parāvit ex plūmīs cērā colligātīs et ambō ex insulā ēvolāvērunt. Daedalus fīlium praemonuit: Nōlī nimis altē volāre! – nōlēbat enim cēram sōlis calōre mollīrī. Īcarus tamen cōgitāvit: In Crētā continuō Mīnōtaurum timēbam, domō numquam exībam, volēbam līber esse. Nunc iam timēre nōlō! et ascendit, ferē sōlem adiit. Calor cēram mollīvit, plūmae ex Īcari ālis exiērunt. Puer in mare mortuus cecidit. Pater corpus eius, ē marī sublātum, transtulit in insulam, quae postea nōmināta est Īcaria. Ipse neque in Crētam neque Athēnās rediit, sed in Siciliam volāvit.
Źródło: H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.

Tłumaczenie:m64f897f7920da1b3_0000000000005Tłumaczenie:

R1ECou2vizbA41
Ilustracja ukazuje fragment mapy Europy. Białą linią zaznaczone zostały podróże Dedala. Z Aten wskazano kierunek na Kretę, z Krety na Ikarię, zaś z Ikarii na Sycylię.
Podróże Dedala od Aten przez Kretę i Ikarię do Sycylii, online-skills, CC BY 3.0
RMFXM4pRLsaap1
Ilustracja przedstawia marmurową rzeźbę Nike z Samotraki z III lub II wieku p.n.e. Jest to rzeźba uskrzydlonej kobiety bez głowy. Jest przedstawiona bardzo realistycznie. Jej długa mokra szata zdaje się łopotać na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci harmonijność ruchu.
„Dedal patrzy na śmierć Ikara” – fresk z Pompejów, Muzeum Archeologiczne w Neapolu, wikimedia.org, CC BY 3.0
m64f897f7920da1b3_0000000000005
R2zmIOoG4fwdP
Ćwiczenie 4
Podaj polskie znaczenie następujących łacińskich rzeczowników: 1. pluma, plumae 2. insula, insulae 3. sol, solis 5. mare, maris 6. ala, alae 7. cera, cerae

Podpisz ilustracje w języku łacińskim.

insula, ala, sol, cera, pluma, mare

.................
.................
.................
.................
.................
.................
Ćwiczenie 4
R1423ZKGR4CJ1
Podaj polskie znaczenie następujących łacińskich rzeczowników: 1. pluma, plumae 2. insula, insulae 3. sol, solis 5. mare, maris 6. ala, alae 7. cera, cerae
RdyIKO1Jh5mKH
Ćwiczenie 5
Wskaż, które z przytoczonych zdań dotyczących mitu o Dedalu i Ikarze, są prawdziwe, a które fałszywe. Zdanie pierwsze: Daedalus ceram calore molliri volebat. Zdanie drugie: Icarus in Creta domo exibat. Zdanie trzecie: Daedalus filium mortuum in insulam Icariam transtulit.

Uzupełnij zdania czasownikami tak, aby ich treść zgadzała się z przeczytanym tekstem.

Daedalus cēram calōre mollīri ...............
Īcarus in Crētā domō nōn .............
Daedalus fīlium mortuum in insulam Īcariam .....................

RckLFMLcj0ip6
Ćwiczenie 6
Wymień uskrzydlone postaci i zwierzęta występujące w mitologii greckiej.

W mitologii greckiej Dedal i Ikar nie byli jedynymi latającymi postaciami. Podpisz uskrzydlone osoby (i zwierzę) przedstawione przez starożytnych artystów. Użyj spolszczonych imion i pisowni polskiej, nie łacińskiej.

Nike, Hermes, Pegaz

.................
.................
.................
Ćwiczenie 6
R893FN49ORBBM
Wymień uskrzydlone postaci i zwierzęta występujące w mitologii greckiej.
RgHZLz2MnTzKF
Ćwiczenie 7
Jaką nazwę, pochodzącą od imienia syna Dedala, nosi wyspa na Morzu Egejskim?
RZ7XgMfRyjhi01
Ilustracja przedstawia marmurową rzeźbę Nike z Samotraki z III lub II wieku p.n.e. Jest to rzeźba uskrzydlonej kobiety bez głowy. Jest przedstawiona bardzo realistycznie. Jej długa mokra szata zdaje się łopotać na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci harmonijność ruchu. Dodatkowe informacje: 1. Nike z Samotraki. Bogini Nike była przedstawiana jako młoda kobieta ze skrzydłami. 2. Na dołączonej ilustracji widoczny jest fragment kamiennej płyty z płaskorzeźbą przedstawiającą boginię Nike. Ukazana jest prawdopodobnie podczas lotu, o czym świadczą rozpostarte skrzydła oraz unoszona przez wiatr suknia. Podpis pod ilustracją: Nike z Efezu, Ruiny antycznego miasta Efez.
Pytokritos z Rodos, „Nike z Samotraki”, ok. 200-190 p.n.e., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.,org, CC BY 4.0
R1WzsGZaebQ0E1
Ilustracja przedstawia czerwonofigurową wazę. Na jej czarnym tle umieszczono postać Pegaza - uskrzydlonego konia. Przedstawiony jest on bokiem. Ma rozpostarte skrzydła. Lewą przednią nogę lekko unosi do góry. Przedstawienie jest bardzo realistyczne. Dodatkowe informacje: 1. Pegaz był przedstawiany jako biały rumak ze skrzydłami. 2. Dołączona ilustracja ukazuje współczesny pomnik Pegaza, wykonany z białego marmuru. Przedstawia konia zrywającego się do lotu: stoi na tylnych nogach; przednie nogi oraz głowę unosi do góry. Ma duże rozpostarte skrzydła. Pomnik stoi w parku. W tle znajduje się fontanna oraz drzewa.
Bowdoin Painter, „Pegaz”, V w. p.n.e., w zbiorach Bawarskiego Państwowego Muzeum Starożytności (Staatliche Antikensammlungen) w Monachium, wikimedia.org, domena publiczna
R1dNNe8IbDuxA1
Ilustracja przedstawia malowidło z wazy czewonofigurowej. Ukazana jest postać Hermesa z jego nierozłącznymi atrybutami, którymi były: kaduceusz, petasos oraz sandały ze skrzydłami. Bóg ukazany jest w ruchu. Głowę ma zwróconą do tyłu, prawą rękę wyciąga przed siebie, w lewej trzyma kaduceusz. Ma długie czarne włosy oraz zarost. Ubrany jest w krótką szatę. Dodatkowe informacje: 1: Hermes był często przedstawiany jako młodzieniec, który na stopach miał skrzydlate sandały. 2. Dołączona ilustracja przedstawia Hermesa w locie. Jest to czarnobiała grafika. Postać boga ukazana jest w okręgu, na tle nieba. W tle widoczne są postaci innych bogów, m.in. Zeusa siedzącego na tronie. Hermes przedstawiony jest jako młodzieniec. Przy kapeluszu i butach ma charakterystyczne skrzydełka, w lewej ręce trzyma kaduceusz, prawą unosi do góry. Jego krótką szatę rozwiewa wiatr. Podpis nad ilustracją: Hermes, Rysunek Mary Evans Picture Library.
„Hermes”, V w. p.n.e., w zbiorach Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, theoi.com, CC BY 3.0
Polecenie 1

Wyrazy polskie zakończone na -cja bardzo często pochodzą od łacińskich rzeczowników na –tiō (z genetiwem sg. na –tiōnis, są one r. żeńskiego). Są to nazwy czynności utworzone od czasowników, od tematu supini. Napisz, co znaczą polskie terminy i od jakich łacińskich czasowników się wywodzą. Czy jest dla Ciebie jasny związek znaczeniowy współczesnego rzeczownika ze źródłowym czasownikiem?

  • translacja ;

  • relacja;

  • ablacja.

R1HWltPnzIvN3
Wyrazy polskie zakończone na -cja bardzo często pochodzą od łacińskich rzeczowników zakończonych na –tio . Są to nazwy czynności utworzone od tematu supini czasowników. Odpowiedz na pytanie: Co znaczą podane polskie terminy i od jakich łacińskich czasowników się wywodzą? Możliwe odpowiedzi: 1. translacja 2. relacja 3. ablacja.

Słowniki

Ikaria
Ikaria

wyspa we wschodniej części Morza Egejskiego, zob. mapę podróży Dedala.

kultura minojska
kultura minojska

kultura kreteńska, kultura rozwijająca się na Krecie w epoce brązu (ok. 3500–1070 p.n.e.).

R1El9dXkAPZ97m64f897f7920da1b3_00000000000061
Słownik łacińsko‑polski
Źródło: online skills.
m64f897f7920da1b3_0000000000006
m64f897f7920da1b3_0000000000225

Galeria dzieł sztuki

RMFXM4pRLsaap1
Ilustracja przedstawia marmurową rzeźbę Nike z Samotraki z III lub II wieku p.n.e. Jest to rzeźba uskrzydlonej kobiety bez głowy. Jest przedstawiona bardzo realistycznie. Jej długa mokra szata zdaje się łopotać na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci harmonijność ruchu.
„Dedal patrzy na śmierć Ikara” – fresk z Pompejów, Muzeum Archeologiczne w Neapolu, wikimedia.org, CC BY 3.0
REZpYy8dneyTG1
Ilustracja przedstawia marmurową rzeźbę Nike z Samotraki z III lub II wieku p.n.e. Jest to rzeźba uskrzydlonej kobiety bez głowy o dużej dozie realizmu, czego wyrazem jest przede wszystkim szata, której nadano szczególny charakter przez uwidocznienie, że jest mokra lub łopocze na wietrze. Wysunięta do przodu prawa noga i rozpostarte skrzydła nadają postaci bóstwa harmonijność ruchu.
Pytokritos z Rodos, „Nike z Samotraki”, ok. 200-190 p.n.e., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.,org, CC BY 4.0
RlCutLgpISixj1
Ilustracja przedstawia czerwonofigurową wazę. Na jej czarnym tle umieszczono postać Pegaza - uskrzydlonego konia. Przedstawiony jest on bokiem. Ma rozpostarte skrzydła. Lewą przednią nogę lekko unosi do góry. Przedstawienie jest bardzo realistyczne.
Bowdoin Painter, „Pegaz”, V w. p.n.e., w zbiorach Bawarskiego Państwowego Muzeum Starożytności (Staatliche Antikensammlungen) w Monachium, wikimedia.org, domena publiczna
RhnBrbwPYC2y71
Ilustracja przedstawia malowidło z wazy czewonofigurowej. Ukazana jest postać Hermesa z jego nierozłącznymi atrybutami, którymi były: kaduceusz, petasos oraz sandały ze skrzydłami. Bóg ukazany jest w ruchu. Głowę ma zwróconą do tyłu, prawą rękę wyciąga przed siebie, w lewej trzyma kaduceusz. Ma długie czarne włosy oraz zarost. Ubrany jest w krótką szatę.
„Hermes”, V w. p.n.e., w zbiorach Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, theoi.com, CC BY 3.0
m64f897f7920da1b3_0000000000230

Bibliografia

Z. Samolewicz, T. Sołtysik, Składnia Łacińska, Kraków 2006.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.